Morgunblaðið - 03.05.1987, Blaðsíða 11

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 3. MAÍ 1987
(Or
B
A r
11
„Fer hjónabandið að heyra sög-
unni til?“ var fyrirsögn á frétt í
einu blaðinu. Og fylgdu áhyggjur
af því annars vegar að helmingur
þrítugra er enn ógiftur nú_ orðið,
þar sem aðeins þriðji hver íslend-
ingur var það á þeim aldri fyrir
áratug. Hins vegar að tala fráskil-
inna var árið 1985 þrefalt hærri
en fyrir 10 árum. Og í kosninga-
ræðu þar sem ræðumaður hafði
áhyggjur af afdrifum hjónabands-
ins í okkar samfélagi og ónógum
bameignum , upplýsti hann að
þriðja hvert hjónaband leystist
upp. Tengdi þetta og taldi váleg
tíðindi.
Nú í vikunni flutti virtur
franskur sagnfræðingur, Georges
Duby, háskólafyrirlestur um kjör
kvenna á síðari hluta 12. aldar.
Hann lætur hafa eftir sér að ýtar-
legar rannsóknir hans á fjöl-
skyldulífí, hjónabandi, kynlífí og
hugsanagangi á miðöldum séu
gerðar í þeim tilgangi að fá við-
miðun og skilning á því sem er
að gerast í nútímanum. Staða
þeirra kvenna sem heimildir eru
um, þ.e. kvenna í efri lögum sam-
félagsins sem gefnar voru í
hjónaband og algjörlega háðar
eiginm'anni, gefur hugmynd um
hvemig stofnunin hjónaband þró-
aðist í álfunni og veitir þá um
leið vissa skýringu á undanhaldi
þess fyrirkomulags á undanföm-
um áratugum við breyttar
samfélagsaðstæður. Völd og erfð-
ir áttu þá ríkastan þátt í stofnun
hjónabanda. Elsti sonur og höfuð
fjölskyldunnar varð að fá auðugra
kvonfang en hann sjálfur og ríkir
feður tryggðu sér áhrif með
hjónaböndum dætra sinna. Þeir
tryggðu svo sitt í hjónabands-
samningnum með því að konan
skyldi halda þriðjungi þess sem
hún kom með við dauðsfall maka
eða ef hún var send tilbaka, sem
kom fyrir. En hún fékk þó ekki
sjálf yfírráð yfír því fé. Faðir,
bræður eða elsti sonur lögðu þá
hald á fjármuni hennar. Hún var
undirgefín þeim öllum og ólst upp
við það sem sjálfsagðan hlut.
Systkini ólust upp saman til 7-8
ára aldurs, en þá fóru drengimir
til híbýla karlmanna og föðurins
en dæturnar í innilokað samfélag
kvennanna. Um tilfínningalegt
samband karla og kvenna í slíkum
hjónaböndum fjallaði fyrirlesarinn
nánar, en ekki er rúm til að fara
út í það hér.
Með fjárhagslegu sjálfstæði
beggja aðila hefur lífsmynstrið að
sjálfsögðu breyst mikið. Mikilvægi
fjölskylduarfsins ekki lengur
ríkjandi þáttur og lífsspursmál
hjónabandsins fyrir konuna ört
víkjandi. Kannski er þama ein
skýringin á þessari óeðlilegu,
meðvituðu eða ómeðvituðu,
tregðu við að greiða konum í raun
jafnhá laun fyrir sömu vinnu burt
séð frá laga skyldum, nú eftir að
þær eru komnar út á vinnumark-
aðinn í nútímaþjóðfélagi. Undir-
gefnin hverfur með jafnstöðu. En
með sýn til upprunalegrar mótun-
ar slíkra þátta hljóta breytingar
að verða skiljanlegri. Sagt er að
þurfí fimm ár til að koma á lög-
gjöf, 15 ár til að búa til brúklegt
vín, 30 ár til að rækta eikartré,
en ætli þurfí ekki aldir til að
breyta rótgrónum siðum og hugs-
unarhætti?
Þessháttar vangaveltur vekja
fleiri spumingar. Er eftir allt sam-
an nokkuð víst að hvert hjónaband
hafí að meðaltali varað lengur á
Islandi áður fyrr en það gerir
núna? Hvaða mgl er nú þetta,
hugsa eflaust ýmsir. En þetta
hlýtur að flokkast undir gagnrýna
hlustun. Er ekki alltaf verið að
hvetja til slíks og þykir af hinu
góða? Hafa konur kannski ekki
meiri möguleika á þremur tuttugu
ára hjónaböndum á 80 ára með-
alæfí, eins og hún er nú á íslandi,
heldur en um aldamótin síðustu
þegar meðalæfin var ríflega 40
ár og þær hmndu niður við bams-
burð. Og hefur fólk ekki mun
lengri og betri tíma til að hugsa
sig um áður en farið er í hjóna-
bandið þegar karlar eiga líkur á
76 ára æfi og konur á 80 ára
æfí, heldur en meðan meðalæfín
var 40-50 ár?
Upp í hugann kemur myndin,
sem ávallt kemur manni í gott
skap þegar komið er inn í Þjóð-
minjasafnið. Þar blasir andspænis
gestum í anddyrinu við málverkið
af Gísla biskupi Þorláksssyni á
Hólum (1631-1684) með konum-
ar sínar þrjár upp á arminn. Þegar
sá góði maður lét mála af sér
mynd hafði hann þær allar með,
látnar og lifandi, þær Gróu Þor-
leifsdóttur, Ingibjörgu Benedikts-
dóttur og Ragnheiði Jónsdóttur.
Enda eðlilegt að svo mætur mað-
ur hefði átt þijár konur þegar
hann var kominn á efri ár. Ekki
skortur á góðu kvonfangi fyrir
biskupinn. Situr kannski með þær
í kring um sig í himnaranni.
Hvað sagði ekki maðurinn við
sr. Matthías Jochumsson, sem líka
átti þijár konur, þegar sá góði
maður var að segja að hinum
megin mundi maður ömgglega
hitta þá sem manni þætti vænst
um. Þá varð manninum að orði:
„Verði þér að góðu sr. Matthías
með allar þínar þijár!“
Hvað um það, nú getur meða-
ljóninn og hún meðalgunna sem
best átt tvö til þijú silfurbrúðkaup
á æfínni ef þau missa maka eða
kjósa að skipta um. Em ekki líka
meiri líkur á því á langri æfí að
aðstæður og samband fólks breyt-
ist en á fáum ámm, eða hvað?
Er ekki samaburður á tölunum
einum dulítið út í hött þegar
mannsæfín hefur lengst svo mikið
og samfélagið breyst?
Þegar svo farið var að tengja
þessar upplýsingar við áhyggjur
af fáum börnum í hveiju hjóna-
bandi, vakna enn spumingar. Þá
kom upp í hugann mynd af ný-
giftu hjónunum um fímmtugt,
sem hyggjast arka saman sinn
æfiveg, álíka langan og meðalæf-
in var um aldamót, eiga silfur-
brúðkaup og jafnvel möguleika á
gullbrúðkaupi. Ekki em þau að
ganga í hjónaband til að eignast
böm, annað liggur þar að baki.
En liggur nokkuð fyrir um að það
verði verra hjónaband? En sá þátt-
ur verður að bíða betri tíma, enda
gámrýmið búið. Aðeins rúm fyrir
eina litla viðeigandi grúkku frá
Piet Hein í búningi Auðuns Braga:
Að rista brauð er afar auðvelt,
ef þá viðhelst brími.
En þegar ósar ætti að nægja
eitthvað.skemmri tími.
Bændur — útgerðarmenn — fisksalar — iðnaðarmenn
NISSAN1200 PICKUP
er trúlega bíllinn sem hentar ykkur.
— Þrælduglegur vinnuþjarkur á frábæru verði. Kr. 350.000,-
Til sýnis ásamt öðrum bílum okkar í sýningarsalnum v/Rauðagerði.
í
< jffl.
1957-1987
% 30 M
ára Juf
Bílasýning laugardag og sunnudag kl. 14.00 - 17.00
Verið velkomin - Alltaf heitt á könnunni
SH INGVAR HELGASON HF.
■■■ Sýningarsalurinn Rauðagerði, simi 33560.