Morgunblaðið - 03.05.1987, Blaðsíða 12

12 B
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 3. MAÍ 1987
GRÆNAR GRUNDIR
Hingað og
ekki lengra
Arlega leggur Sahara-eyði-
mörkin undir sig enn stærra
svæði. Hún færist stöðugt suður á
bóginn, yfir lönd sem áður voru
frjósöm ræktunarlönd í Sahel-
héraðinu í norðanverðri Mið-Afríku.
Eyðimörkin þokast um 13 metra
í suðurátt á ári hveiju. Fíngerður
sandurinn þrengir sér hvarvetna inn
og gerir jafnvel jeppum með drifi á
öllum hjólum erfitt um vik. Það er
ekki furða þótt fólk í þessum heims-
hluta treysti ekki á aðra farkosti
en úlfalda og hesta, sem geta miklu
betur aðlagað sig hrjóstrugum skil-
yrðum en vélknúin ökutæki.
Lífrð í Sahel-héraðinu er linnu-
laus barátta við náttúruöflin. í fljótu
bragði virðist sem maðurinn sé að
bíða lægri hlut. En handan við sand-
öldumar eru grænir rindar sem
bera vott um að fólkið þama er
staðráðið í að rétta hlut sinn gagn-
vart ægivaldi náttúrunnar.
Meðfram Niayes, sem er 5—10
kílómetra breið strandlengja, hefur
maðurinn sigrað eyðimörkina og
unnið land úr greipum hennar.
Áður fyrr þurftu íbúamir að reisa
sér hús á ári hverju vegna þess að
sandöldumar eyddu strákofunum
jafnharðan. En núna eru grænir og
gróskumiklir garðar umhverfis hús-
in.
Hugmyndin var einföld. Það
þurfti að gera skjólbelti til þess að
stöðva uppblásturinn og frekari út-
þenslu sandsins. Fyrir sjö árum
tóku Bandaríkjamenn, Kanada-
menn og Sameinuðu þjóðimar
höndum saman um að reisa „græn-
an vamarvegg" gegn framsókn
eyðimerkurinnar. Ráðizt hefur verið
í þessar aðgerðir á 183 km svæði
frá Dakar til Saint Louis við ósa
Senegal-fljóts.
I Níger, grannríki Senegals, hef-
ur einnig verið ráðizt í svipaðar
framkvæmdir. Árangurinn er sá að
matvælaframleiðsla hefur aukizt
um 20% á skömmum tíma.
M’Baiye N’Yang hafði fylgzt með
miklum breytingum á landi sínu
áður en framkvæmdir hófust þar
1980. Þar höfðu verið blómlegar
grænmetisekrur, en þær gáfu stöð-
ugt minna af sér og eyðimerkur-
sandur barst sífellt inn^yfir landið
og lagði það undir sig. Ymsir sam-
verkandi þættir höfðu stuðlað að
þessari miklu landeyðingu. N’Yang
og grannar hans höfðu höggvið nið-
ur tré til eldiviðar og þar með
höggvið skörð í vamarvegg til mik-
illa muna. Þá hafði búpeningi verið
beitt óhóflega á viðkvæman gróður
og þurrkar, sem geisuðu í sex ár,
flýttu fyrir framrás eyðimerkurinn-
ar.
Nú er aftur orðið blómlegt um
að litast í Niayes. Þar hefur verið
plantað tijám frá Ástralíu á 200
km belti og þau hafa vaxið hratt
og mynda nú góðan skjólvegg.
„Dýrin eru jafnvel farin að koma
aftur,“ segir Silla Khouna, skóg-
fræðingur í Senegal, en hann sér
um framkvæmd landnýtingar-
áformanna í Kayar í Senegal. „Fyr-
ir fimm árum var hér ekkert nema
sandur en nú vex hér skógur, eins
og sjá má. Dýralífíð verður sífellt
Ijölskrúðugra og það má aftur
heyra fuglasöng."
Hinum megin við skóginn em
grænmetisakrar þar sem vaxa gul-
rætur, tómatar, ýmsar káltegundir
og agúrkur. Fyrir skömmu var eyði-
mörkin allsráðandi á þessum
LÍF: Ef rétt er unniðgeta vinj-
arnar orðið að gróðurlendi.
slóðum. Nú er þama ræktað græn-
meti í stórum stíl.
Alls eru sex þúsund grænmetis-
garðar í Niayes, sem njóta skjóls
af tijánum, og þar eru framleidd
140 þúsund tonn af grænmeti sem
fara á markað í Saint Louis og
Dakar. „Eg verð að vökva plöntum-
ar mínar mjög oft, að minnsta kosti
annan hvem dag,“ segir N’Yang.
„En það er ekkert stórmál, því að
hér er miklu skjólríkara eftir að
trén komu og vatnið gufar ekki eins
fljótt upp og áður. Grænmetið þrífst
prýðilega núna.“
Öflun vatns er einn liður í land-
nýtingaráformunum í Sahel-hérað-
inu. Borað hefur verið eftir vatni
víða í Niayes og þar em nú þúsund-
ir bmnna fyrir fólkið sem þar býr
og telur um 30 þúsundir.
Til skamms tíma fóm hirðingjar
um hémðin og beittu kvikfénaði á
beitarlönd. Nú em engin slík beit-
arlönd eftir. Þau hafa blásið upp
og sandurinn er allsráðandi. Hirð-
ingjamir hafa hætt flökkuiífínu og
tekið upp fasta búsetu. Þeir keppa
nú um jarðnæði við fjölskyldumar,
sem búið hafa í Niayes frá fornu
fari, en landið þolir ekki þétta byggð
vegna þess hve viðkvæmt gróður-
farið er.
Silla Khouma segir að hér sé um
að ræða mikið pólitískt vandamál.
„Mér er gert að taka ákvörðun um
hveijir búa á svæðunum þar sem
landnýtingaráformin em í fram-
kvæmd. Og slíkar ákvarðanir er
ekki auðvelt að taka því að landið
getur ekki alið alla þá, sem vilja
lifa af gæðum þess.“
- LARRY JAMES
TAPAPÐ SPIL
Þegar allt
er skárra en
raunveru-
leikinn
LÍBANSKA þjóðin, sundmð og
í sámm vegna stanslausrar
borgarastyijaldar í 12 ár, gerir hvað
hún getur til að gleyma hlutskipti
sínu, þessu skelfilega og óskiljan-
lega bijálæði.
Bardagar á milli trúflokka og
pólitískra hreyfinga, innrásir ísra-
ela, íhlutun Sýrlendinga, palestí-
nskir skæmliðar og aðgerðir
Bandaríkjamanna hafa kostað
125.000 manns lífíð frá 13. apríl
árið 1975. Ein milljón manna, þriðj-
ungur allra íbúanna, hefur orðið að
hrökklast frá sínum fyrri heimkynn-
um.
Allt, sem getur hjálpað fólki til
að gleyma, er vel þegið — ofbeldi,
óhróður, fjárhættuspil, róandi lyf,
sjónvarp, kynlíf, eiturlyf, mynd-
bönd, íþróttir, matur, næturklúbbar
og venjulegt fjölskyldulíf. Dagblöð
og stjómmál skipta æ minna máli.
Félagsfræðingurinn Mounir To-
ufiq hefur bent á yfirborðsmennsk-
una og hættumar, sem geta fylgt
viðbrögðum af þessu tagi.
„Fjöldinn allur af tískusýningum,
sem hundmð þúsunda manna sækja
eða fylgjast með í sjónvarpi, er til
marks um, að fólk þráir að geta
lifað „eðlilegu" lífi og gleymt ógn-
um stríðsins," sagði hann. „Með
þessu er hins vegar verið að fela
þá staðreynd, að þjóðin horfist ekki
í augu við vandamálin, hún er bara
að reyna að svæfa sjálfa sig. Svona
málamyndalausnir koma að engu
haldi, innibyrgð örvæntingin brýst
að lokum út í nýjum hamförum."
Þrátt fyrir síhækkandi verðlag
flykkist fólk enn um helgar á næt-
urklúbbana, sem em rúmlega 300
talsins og flestir í kristna borgar-
hlutanum í Beimt. „Því meira sem
gengi líbanska pundsins er fellt, því
meira kemur af fólkinu til að
dansa,“ sagði einn næturklúbbs-
eigandinn. „Kannski vegna þess,
að það vill reyna að gleyma ástand-
inu um stund."
William, sextugur hljóðfæraleik-
ari, sagðist verða var við vissa
örvæntingu í fari fólksins. „Það
dansar á svo móðursýkislegan hátt,
að mér finnst stundum sem ég sé
staddur á geðveikrahæli," sagði
hann.
Algengt er að menn noti kynlífíð
til að drepa áhyggjunum á dreif,
ekki síst þegar menn komast ekki
út úr húsi langtímum saman vegna
skothríðar og sprengjuregns. Af-
leiðingin er að sjálfsögðu sú, að
bömunum fjölgar ört og það sama
á við um kynsjúkdómana. „Fyrir
tveimur ámm vom vændishúsin í
Líbanon fleiri en skólamir,“ sagði
faðir George Bashar, kaþólskur fé-
lagsráðgjafi, „en vegna aukinna
áhrifa múhameðskra hreintrúar-
manna í Vestur-Beimt og andstöðu
kirkjunnar í Austur-Beimt hefur
þeim fækkað mikið á báðum stöð-
um.“
Dökkhærð, 35 ára gömul vændis-
kona getur hins vegar sagt sögu
af því hvemig henni tókst að hagn-
ast á þörf viðskiptavinanna fyrir
útrás og afslöppun.
„Starfssystur mínar em flestar
álitlegri en ég en þegar ég breytti
nafni mínu, hætti að kalla mig
„Susie“ og tók upp nafnið „Frið-
sæld“, varð ég sú vinsælasta af
þeim öllum," sagði hún.
Neysla ýmissa eiturlyfja, sem
auðvelt er að fá frá hassökrunum
og heróínverksmiðjunum í austur-
hluta Bekaa-dals, er orðin algeng
meðal líbanskra ungmenna, ekki
síst stríðsmannanna. „Þau em eina
ánægjuuppsprettan í þessu landi,“
sagði tvítugur Líbani, sem ekki vildi
segja til nafns. Eldra fólkið hallar
sér meira að flöskunni en áður og
geðlæknirinn dr. Edward Azouri
sagði, að vegna aukins álags og
áhyggna mætti finna einhvem í
öllum fjölskyldum, sem notaði ró-
andi lyf.
Taugaálagið kemur einnig fram
í óhóflegum reykingum og stór-
hættulegum hraðakstri og það er
eins og fólk geti ekki lengur talað'
saman í rólegheitum. Fyrr en varir
snúast hversdagslegar samræður
upp í hróp og köll og hávaðarifrildi.
„Á kvöldin sit ég úti á svölunum
og velti upp í huga mér öllum þeim
mestu svívirðingum og blótsyrðum,
sem hægt er að ímynda sér, um
þá, sem bera ábyrgð á þessu öllu
saman. Það er minn háttur við að
slaka á,“ sagði Naji Mansour, 45
ára gamall Líbani.
Þeim fjölgar stöðugt, sem eiga
ekki fyrir biýnustu nauðþurftum,
og því ekki að undra þótt rán og
gripdeildir færist í vöxt. „Stríðið
er búið að kippa grundvellinum
undan eðlilegu lífi," sagði Akram,
22 ára gamall Líbani, sem situr í
fangelsi fyrir þjófnað. „Ég er reiðu-
búinn til að gera hvað sem er til
að eignast pínulitla hamingjustund
áður en einhver byssukúlan bindur
enda á líf mitt.“
- MICHAEL KULI
BASL
Listin að hjara
á pólska vísu
IBialystock í Norðaustur-Póllandi
er útimarkaðinn (aðallega svart-
an) að finna við eina aðalgötuna
út úr bænum. Söluborðin skipta
mörgum tugum, sum rekin með
leyfi stjómvalda og önnur ekki og
á milli þeirra reika viðskiptavinim-
ir, hundruðum eða jafnvel þúsund-
um saman.
Karlarnir standa saman í hóp,
aðskildir frá konunum. Bærinn, sem
byggðist fyrst vegna lagningar
jámbrautarinnar á milli Varsjár og
Pétursborgar, tilheyrði Rússum í
eina tíð og tungumálið, sem íbúam-
ir tala, er einhvers konar blanda
af rússnesku, litháísku og pólsku.
Vörumar, sem karlamir hafa á
boðstólum, em t.d. heimagerð
stígvél, sem þeir bera í kippum á
öxl sér, gamlar Singer-saumavélar,
orður úr stríðinu og rússneskar
rúblur, mynt og seðlar frá keisara-
tímanum. Konumar em aðallega
með notuð föt. Mikið er um, að
fólk gangi á milli og skoði vaming-
inn en minna virðist fara fyrir
viðskiptunum.
Algengt er, að sölumennimir séu
ellilífeyrisþegar. Þeir em sjötti hluti
íbúanna og fátækasta fólkið í Póll-
andi. Þeir draga fram lífíð á
launum, sem em frá þriðjungi og
upp í helming venjulegra meðal-
launa.
í einu hominu beinist áhugi
fólksins að 200 g súkkulaðistykki
frá Sovétríkjunum. Hvers konar
súkkulaði er yfírleitt ófáanlegt í
Póllandi nema fólk eigi bam, sem
hefur sitt eigið skömmtunarkort,
eða einhvem aldraðan ættingja,
sem nennir að bíða kiukkustundum
saman í biðröð til að komast yfir
þetta fágæti.
Til að fá einhveija hugmynd um
kaupmátt launa í Póllandi er hægt
að bera saman venjuleg meðallaun
þar og í Bretlandi þar sem þau em
um 10.600 kr. á viku. Með þennan
mælikvarða í huga er verðið, sem
sett er upp fyrir súkkulaðistykkið,
um 450 ísl. kr. Notuð peysa úr
gerviefnum kostar um 10.800 kr.,
notuð kvenblússa um 5.800 kr. og
einu „fersku" ávextimir, sem em á
boðstólum, illaútlítandi epli, kosta
um 65 kr. kílóið.
í Póllandi em það skorturinn og
takmarkað framboð, sem sjá um
að verðleggja vömmar. Þær geta
verið af ýmsu tagi, vissar gerðir
af nöglum eða skrúfum, bækur, sem
em orðnar ófáanlegar eða prentað-
ar á laun.
- MICHAEL SIMMONS