Morgunblaðið - 20.05.1987, Qupperneq 33

32
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 20. MAÍ 1987
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 20. MAÍ 1987
33

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Aöstoöarritstjóri
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Auglýsingastjóri
Árvakur, Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guömundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aöalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar:
Aöalstræti 6, sími 22480. Afgreiösla: Kringlan 1, sími 83033.
Áskriftargjald 550 kr. á mánuöi innanlands. í lausasölu 50 kr. eintakið.
Flokkur í tilgangs-
lausri biðstöðu
Alþýðubandalagið er stjórn-
málafokkur í biðstöðu.
Miðstjóm flokksins kom saman
um helgina til að rýna í kosn-
ingaúrslitin og meta erfíða stöðu
flokksins á grundvelli þeirra. í
stuttu máli var niðurstaðan sú
að slq'óta uppgjörinu á frest.
Nokkrum helstu forystumönn-
um flokksins var gert að skila
skriflegum greinargerðum um
vanda flokksins. Sú aðferð við
sjálfsgagnrýni kemur ekki á
óvart, þegar hugað er að upp-
runa flokksins; kommúnista-
hreyfíngar víða um lönd ganga
af og til í gegnum skeið sjálf-
skoðunar. Að vísu heyrir til
undantekninga, að mark sé tek-
ið á þeirri gagnrýni af þeim, sem
raunverulega ráða. Niðurstaðan
verður oftast sú, að það kvam-
ast út úr flokkunum eða þeir
klofna.
Alþýðubandalagsmenn tóku
því að sjálfsögðu illa, þegar
Þorsteinn Pálsson, formaður
Sjálfstæðisflokksins, sagði í
setningarræðu á landsfundi
sjálfstæðismanna, að Alþýðu-
bandalagið væri flokkur án
tilgangs. Niðurstaða kosning-
anna og umræðumar í Alþýðu-
bandalaginu að þeim loknum
sýna betur en flest annað, að
mat Þorsteins Pálssonar var
rétt. Alþýðubandalagið veit ekki
í hvom fótinn það á að stíga.
Það glímir við alvarlegan tilvist-
arvanda.
í leitinni að blóraböggli stað-
næmast hinir hávæmstu innan
Alþýðubandalagsins helst við
verkalýðshreyfínguna, forstöðu
Ásmundar Stefánssonar innan
hreyfíngarinnar og kjarasamn-
inga þá, sem gerðir hafa verið
undanfarin ár. Svíður þeim al-
þýðubandalagsmönnum að
sjálfsögðu undan þeirri stað-
reynd, að ekki tókst að tryggja
jafn mikinn kaupmátt fyrir
launafólk, á meðan Svavar
Gestsson, formaður þeirra, sat
í ríkisstjóm og á síðasta
kjörtímabili, þegar hann var ut-
an stjómar. Olafur R. Grímsson,
formaður framkvæmdastjómar
Alþýðubandalagsins, segir í
Morgunblaðssamtali í gær, að
stefna sú, sem fylgt hafí verið
í flokknum um náið samband
við verkalýðshreyfínguna sé
röng og hafí leitt til rangrar
pólitískrar niðurstöðu og sé að-
alorsök þess vanda sem flokkur-
inn á við að glíma. í stað þess
eigi flokkurinn að marka sér
eigin stefnu í kjaramálum óháð
þeim málamiðlunum sem gerðar
em hveiju sinni í kjarasamning-
um. Með þessum orðum ræðst
Ólafur Ragnar beint á þá skoðun
Svavars Gestssonar, að Alþýðu-
bandalagið sé hinn pólitíski
armur verkalýðshreyfíngarinn-
ar. í kosningabaráttunni gekk
Ólafur Ragnar fram á Reykja-
nesi án þess að nefna Alþýðu-
bandalagið nema hann gæti alls
ekki undan því komist. Hann
talaði á hinn bóginn mikið um
„nýtt landstjómarafl". Þótt Al-
þýðubandalagið væri haft í
felum á Reykjanesi, náði Ólafur
Ragnar engu betri árangri en
Alþýðbandalagið í Reykjavík,
sem gat ekki með nokkm móti
farið í feluleik með formanninn
í efsta sæti.
Þetta tal forystumanna Al-
þýðubandalagsins um verka-
lýðshreyfínguna og stuðning
manna í henni er í raun furðu-
legt þegar til þess er litið, að
félagsmenn í verkalýðsfélögum
telja Alþýðubandalagið og þing-
menn þess enga sérstaka
umbjóðendur sína. Þetta sýna
skoðanakannanir. Auðvelt er að
færa að því rök, að umræður
innan Alþýðubandalagsins, sem
miða að því að kenna verkalýðs-
forystunni um fylgishrun flokks-
ins, séu marklausar afsakanir
flokksforingja, sem vilja^ ekki
líta í eigin barm. Eða er Ólafur
R. Grímsson að lýsa yfír því, að
Asmundur Stefánsson njóti ekki
trausts umbjóðenda^ sinna innan
Alþýðusambands íslands? Ef
Ólafur Ragnar er ekki að gera
það, blasir hitt við, að Ásmund-
ur Stefánsson verður fylgislaus
um leið og hann treður upp sem
frambjóðandi Alþýðubandalags-
ins. Er ekki miklu nær fyrir
verkalýðsrekendur að velta fyrir
sér, hvort þeir séu í réttum flokki
í Alþýðubandalaginu, heldur en
sitja undir stöðugum árásum þar
fyrir að vera hinar örgustu at-
kvæðafælur?
Á forsíðu Alþýðublaðsins í
gær er skýrt frá því, að Svavar
Gestsson, formaður Alþýðu-
bandalagsins, hafí uppi kröfur
um það í stjómarmyndunarvið-
ræðum, að Alþýðubandalagið fái
utanríkisráðuneytið í sinn hlut.
Þetta er svo sem eftir öðru hjá
alþýðubandalagsmönnum. Á
fundum sínum berja þeir sér á
brjóst og segjast ætla að sækja
harðar fram fyrir alþýðuna og
til að bæta hag launþega. Þegar
þeir setjast svo til viðræðna við
aðra flokka, er aðeins rætt um
embætti utanríkisráðherra og
hver skuli skipa það. Var ein-
hver að tala um ráðherrasósíal-
isma?
Upplýsingaherferðin ruddi úr
vegi fordómum og fáfræði
- segir Dr. Mallory Wober, sem kann- þriggja mánaða tímabili og þess
aði áhrif herferðar Breta gegn eyðni
„Það er enginn vafi á að þessi
upplýsingaherferð gerði gagn, en
hvort hún náði upphaflega til-
gangi sínum er svo annað mál.
En það er greinilegt að hún hefur
að einhverju leyti rutt úr vegi
bæði fordómum og fáfræði og þá
er mikið unnið, því fáfræði leiðir
oftast af sér óskynsamleg við-
brögð,“ sagði dr. Mallory Wober,
aðstoðarforstöðumaður rann-
sóknardeildar breska viðskipta-
sjónvarpsins, IBA, i samtali við
Morgunblaðið. Hann hélt á föstu-
daginn fyrirleslur á vegum
félagsvisindadeildar Háskóla ís-
lands um áhrif upplýsingaher-
ferðar um eyðni, sem Bretar
hleyptu af stokkunum um síðustu
áramót. IBA kannaði jafnhliða
áhrif sjónvarpsherferðarinnar,
auk þess sem Dr. Wober hefur
gert tvær kannanir varðandi
eyðni þar sem þekking almenn-
ings á þessum sjúkdómi og
viðhorf til hans voru athuguð.
Upplýsingaherferð bresku stjóm-
valdanna, sem var þriggja mánaða
verkefni, var í því fólgin að bækling-
um var dreift inn á hvert heimili,
auglýst var í blöðum, útvarpi og sjón-
varpi og veggspjöld voru hengd þar
sem víðast. En hver vom helstu áhrif
sjónvarpsherferðarinnar?
Þekking jókst verulega
„Við gerðum tvær kannanir, þá
fyrri áður en farið var af stað og þá
síðari þegar herferðinni var lokið.
Þessar kannanir okkar vom þríþætt-
ar. Við könnuðum hver áhrif upplýs-
ingaherferðin hafði varðandi
þekkingu, viðhorf og kynhegðun, en
um hana var afskaplega lítið vitað
áður. Það er enginn vafí á því að
þekking fólks jókst vemlega og það
Morgunblaðið/Einar Falur
Dr. Mallory Wober, aðstoðarfor-
stöðumaður rannsóknardeildar
breska viðskiptasjónvarpsins.
er kannski fyrst og fremst þekking
sem getur haldið þessum sjúkdómi í
skefíum, svo það er óhætt að fullyrða
að í því tilliti bám sjónvarpsþættimir
mikinn árangur. Það vom gerðir 14
mismunandi sjónvarspþættir, sem
sýndir vom á báðum sjónvarpsstöðv-
unum á hveiju kvöldi í tvær vikur.
Hvað viðhorfín varðar þá kom t.d. í
ljós, þvert á það sem margir bjug-
gust við, að jákvæðni í garð kyn-
hverfra jókst. Meðal þeirra er tíðni
sjúkdómsins lang hæst og því hefði
mátt búast við að almenningsálitið
snerist gegn þeim, en svo varð ekki.
Þá kom einnig í ljós að herferðin
hafði þau áhrif að fólk taldi minni
líkur á að því stafaði hætta af sjúk-
dómnum. Þekking fólks jókst á þessu
Övæntar niðurstöður
Það má því segja að ýmsar niður-
stöður hafí komið á óvart. Þau
skilaboð, sem fólk fékk í öllum þess-
um upplýsinga- og áróðursþáttum,
vom þau að það ætti á hættu að
verða fómarlömb þessarar farsóttar,
en viðbrögðin einkenndust af auknu
raunsæi. Hvað varðar kynlífshegðun
fólks vom niðurstöður athyglisverð-
ar. í fyrsta lagi kváðust um 80%
aðspurðra hafa haft kynmök á
síðustu tveimur mánuðum og í öðm
lagi sögðust einnig um 80% hafa
sofíð hjá einum aðila. Þessi hlutföll
vom hærri en margir bjuggust við.
Það er lítil ástæða til að áætla að
herferðin hafí haft áhrif á kynlífs-
hegðun fólks og notkun smokksins
jókst ekki þrátt fyrir þann áróður sem
rekinn var fyrir notkun hans. Þess
vegna má segja að sá árangur, sem
til var ætlast, hafi ekki náðst. Það
má fara að minnsta kosti tvær leiðir
í því skyni að fá fólk til að breyta
hegðun sinni. Við fómm þá leið sem
ef til vill mætti kalla skynsemisleið-
ina. Skilaboðin vom þessi: „Hættan
vofír yfír þér og þess vegna verður
þú að breyta hegðun þinni eða venj-
um.“ En eins og fram kom í könnun
IBA þá breytti fólk ekki hegðun sinni
og því virðist sem þessi leið sé ekki
sú rétta til að ná til fólks, hún skil-
aði ekki tilætluðum árangri. Hin
leiðin, og hér er rétt að taka fram
að sú leið átti ekki upp á pallborðið
hjá heilbrigðisstéttunum né heilbrigð-
isyfirvöldum í upphafí, er leið sið-
ferðisins. Álit sérfræðinga breyttist
töluvert í ljósi þeirra upplýsinga, sem
fengust með þessum könnunum og
svo virðist sem sú leið að höfða til
siðferðisvitundar fólks, gæti skilað
miklum árangri. Það var hinsvegar
ekki sú Ieið sem við fórum," sagði
dr. Mallory Wober.
Kristín Árnadóttir, skólastjóri Klébergsskóla á Kjalamesi, tekur
fyrstu skóflustunguna að nýju skólahúsi. Morgunbiaaía/Þorkeii
Kjalarneshreppur:
Fyrsta skóflustung-
an að nýju skólahúsi
FYRSTA skóflustungan var tekin
að nýju skólahúsi við Kléberg á
Kjalarnesi fyrir skömmu. Að
byggingunni standa auk Kjalar-
neshrepps íbúar Kjósarhrepps og
munu þaðan koma nemendur í
elstu bekki skólans.
í ávarpi sem sveitarstjóri Kjalar-
neshrepps, Pétur Þórðarson, hélt við
þetta tækifæri, sagði hann meðal
annars að sannarlega væri tími til
þess kominn að byggja við Klébergs-
skóla, sem um tæplega 60 ára skeið
hefði þjónað sveitinni. Gamli Klé-
bergsskóli á Kjalamesi var tekinn í
notkun árið 1929, en hann var á
sínum tíma hannaður sem heimavist-
arskóli. Pétur sagði að nemendur
væru nú um 70 í forskóla til sjöunda
bekkjar, en með tilkomu 8. og 9.
bekkjar og liðsauka frá Kjósarhreppi
mætti vænta þess að fjöldinn yrði
um eða yfír 100. Þá sagði Pétur að
merkilegt mætti heita að í sögu
skólahalds í hinu gamla húsi hefðu
aðeins fímm skólastjórar starfað, þar
af hefði Ólafur Kr. Magnússon lagt
fram krafta sína í yfír 30 ár.
Núverandi skólastjóri Klébergs-
skóla, Kristín Ámadóttir, tók fyrstu
skóflustunguna að hinu nýja skóla-
húsi sem alls verður tæplega 1.800
fermetrar að stærð.
Bifreiðaeftirlitið:
Met í nýskráningnm
Eyfírðinga hefði ekki linnt síðan
tollar vom lækkaðir af bílum í
fyrravor. Síðasta vika skæri sig þó
nokkuð úr. Metvikur hafa verið
taldar þegar 30—40 bílar em skráð-
ir. Á þessari kaupgleði kunna
bifreiðaeftirlitsmenn enga skýringu
og töldu ómögulegt að spá um
hversu lengi hún endist.
EKKERT lát virðist á bifreiða-
kaupum Eyfirðinga. í síðustu
viku voru skráðar 75 nýjar bif-
reiðir hjá Bifreiðaeftirlitinu á
Akureyri og hefur sjaldan verið
eins mikið að gera við nýskrán-
ingar.
Starfsmaður bifreiðaeftirlitsins
tjáði blaðamanni að bifreiðakaupum
Tvöfalt sið-
gæði Vestur-
landabúa
AP
Gorbachev hefur aðeins sleppt úr haldi nokkrum einstaklingum og
allur heimurinn talar um það mánuðum saman. Þessir einstaklingar
hafa ekki verið endurreistir, aðeins náðaðir.
Eftir Natan
Shcharansky
ER Mikhail Gorbachev baráttu-
maður fyrir auknum mannrétt-
indum? Hefur hann áhyggjur af
ófrelsi og andlegri líðan þegna
sinna? Vissulega ekki. Gorbachev
er maður, sem hefur öðlast allan
sinn frama innan sovétkerfisins,
og helstu stuðningsmenn hans
voru yfirmenn KGB, sovésku
örygTfpslögreglunnar. Samt sem
áður er hann allt öðruvisi leið-
togi. Hann er umfram allt miklu
raunsærri en fyrirrennararnir.
Skömmu eftir að Gorbachev
komst til valda og þegar ég var enn
í fangelsi, las ég yfírlýsingu í
Prövdu þar sem hann sagði, að yrði
ekkert að gert myndi sovéskt efna-
hagslíf verða undir í samkeppninni
við kapitalismann. Þetta var sögu-
leg yfírlýsing vegna þess, að í
Sovétríkjunum er fólk alið upp við
það frá blautu bamsbeini, að það
sé náttúrulögmál, sem Karl Marx
uppgötvaði og Lenin samþykkti, að
kapitalisminn sé dæmdur til að bíða
ósigur. Þegar það gerist allt í einu,
að sovéskur leiðtogi en ekki andófs-
maður, sem auðvelt er að kasta í
fangelsi, segir, að kapitalisminn
geti sigrað, þá er eitthvað nýtt á
ferðinni.
Gorbachev lítur ekki aðeins
raunsæjum augum á vandamálin í
Sovétríkjunum, heldur gerir hann
sér líka góða grein fyrir hugsunar-
hætti Vesturlandamanna. Hann er
fyrstur sovéskra leiðtoga til að
skilja hvað mannréttindamálin vega
þungt í samskiptunum við Vestur-
lönd og áttaði sig á, að hann yrði
að gera eitthvað til að breyta ímynd
Sovétríkjanna.
Stefna Sovétríkjanna að undan-
fomu hefur verið miklu forframaðri
og fágaðri en áður og við skulum
játa það hreinskilnislega, að á Vest-
urlöndum voru menn ekki undir það
búnir. Þegar ég var að tala við
Andrei Sakharov og konu hans í
síma fyrir tveimur mánuðum —
fyrsta samtal okkar í tíu ár —
minntu spumingar hennar mig á
ástandið eins og það var fyrir ára-
tug þegar ég var að hjálpa þeim
við að koma í kring blaðamanna-
fundum.
Hún sagði, að tveimur dögum
fyrr hefðu þau átt viðtal við frönsku
fréttastofuna Agence France Press.
Nokkru síðar var það flutt í sovéska
útvarpinu og þá var orðin á því
mikil breyting. Ekki vantaði, að öll
gagnrýnin á Ronald Reagan kæm-
ist til skila og jafnvel hert á henni
en gagniýni þeirra á stefnu Gorbac-
hevs — og hún var umtalsverð —
sérstaklega að hann skuli spyrða
saman bandarísku geimvamaáætl-
unina og afvopnunarmálin, var
horfín. Hver hafði ritskoðað við-
talið? Ég sagðist vera viss um, að
enginn hefði gert það. Þetta væri
alveg eins og í þá góðu, gömlu
daga þegar við höfðum sem mest
samskipti við vestræna blaðamenn:
þeir fara eftir því, sem heimurinn
vill heyra. Nú vill hann heyra, að
Gorbachev sé góður og að leiðtogar
vestrænna ríkja séu nú svona og
svona.
Ég furða mig stöðugt á því hvað
Vesturlandabúar geta gengið langt
í tvöföldu siðgæði, tvöföldu siðgæð-
ismati í málum, sem mér virðast
liggja í augum uppi. Nefnum sem
dæmi Suður-Afríku og aðskilnaðar-
stefnuna. Stjómvöld þar hafa tekið
hvert skrefíð á fætur öðru en á
Vesturlöndum hafa þau öll verið
vegin og léttvæg fundin. Ég er líka
sammála því vegna þess, að sjálft
inntak aðskilnaðarstefnunnar hefur
ekkert breyst. Hér er um það að
ræða að vera trúr hugsjónum sínum
og þær megum við ekki gera að
verslunarvöru.
Lítum svo á Sovétríkin. Án þess
að mæla Suður-Afríkumönnum
nokkra bót get ég sagt, að í Sov-
étríkjunum era framin a.m.k. jafn
mörg mannréttindabrot og í Suður-
Afríku. í Sovétríkjunum hafa allir
skilríki þar sem skráð er hvar þeir
verða að búa.
Þegar ákveðið var að reka burt
alla tartarana, 500 þúsund múham-
eðstrúarmenn, frá ICrím, þá vora
þeir sendir til Síberíu. Nú, rúmlega
40 áram síðar, getur enginn þeirra
snúið aftur vegna þess, að í vega-
bréfínu þeirra stendur, að þar megi
þeir ekki eiga heima. I Sovétríkjun-
um er engin stjómarandstaða, engir
fjölmiðlar, sem eru þó ekki nema
dálítið á móti stjóminni, og engar
frjálsar kosningar, ekki einu sinni
fyrir minnihlutann.
Menn furða sig oft á fangafjöld-
anum í Suður-Afríku enda er hann
mikil. í Sovétríkjunum era þó ekki
færri en fímm milljónir manna (ekki
pólitískir fangar) í vinnubúðum og
fangelsum og sem hlutfall af íbúa-
fjölda er þessi tala a.m.k. tíu sinnum
hærri en í Suður-Afríku. Þrátt fyrir
það dirfíst enginn að tala um refsi-
aðgerðir gegn Sovétríkjunum.
Margir hafa orðið til að líkja
Gorbachev við Krúsjeff. Við skulum
þó ekki gleyma því, að Krúsjeff
leysti milljónir manna úr vinnubúð-
unum og hann gaf þeim ekki bara
upp sakir, heldur endurreisti þá,
viðurkenndi með því, að ríkinu
hefðu orðið á mistök. Það gerði
hann líka án þess að auglýsa það
um alla heimsbyggðina.
Gorbachev hefur aðeins sleppt
úr haldi nokkram einstaklingum og
allur heimurinn talar um það mán-
uðum saman. Þessir einstaklingar
hafa ekki verið endurreistir, aðeins
náðaðir. Refsilagaákvæðin, sem
þeir vora dæmdir eftir, era enn í
gildi og enn er verið að handtaka
fólk. Samt sem áður heyrist það æ
oftar, að ekki sé rétt að vera að
ergja Sovétmenn, heldur hvetja þá
og uppörva. Gorbachev er svo sann-
arlega ólíkur Krúsjeff.
Höfundur sat lengi íaovéskum
fangelaum vegna akoðana sinna
en ernú búsetturí íarael.
AF ERLENDUM VETTVANGI
eftir LARS LUNDSTEN
Forsetakjör í Finnlandi:
Kjörmenn að víkja
fyrir kjósendum
Flestir Finnar og flestir finnskir stjórnmálaflokkar eru komn-
ir á þá skoðun að þjóðin ætti að kjósa forseta i beinum kosningum,
ekki síst vegna þess hve valdamikill forsetinn er. Samkvæmt gild-
andi stjórnarskrá, sem er frá árinu^ 1919, kýs þjóðin kjörmenn,
sem koma saman og velja forseta. í næstu forsetakosuingum, i
janúar 1988, verða völd kjörmannanna líklega skert. Er unnið
að því að breyta lögum á þann veg, að fái einn frambjóðandi
hreinan meirihluta verður hann
ekki að koma saman.
En það er ekki einungis kosn-
ingalöggjöfin sem er í
brennidepli. Mörgum finnst einn-
ig, að forsetinn fari með of mikil
völd. í sömu andrá er minnt á,
að forsetinn getur gefíð eins oft
kost á sér og hann sjálfur vill.
Urho Kekkonen sat við völd frá
1956 til 1981.
Forseti Finnlands stjómar ut-
anríkismálum. Hann er æðsti
maður hersins, ákveður hver situr
í ríkisstjórn og hann má einnig
ijúfa þing og beita neitunarvaldi
gagnvart samþykktum þingsins.
Hann hefur með öðram orðum
miklu meiri völd en t.d. forseti
íslands. Menn hafa helst borið
valdastöðu Finnlandsforseta sam-
an við mátt Frakklandsforseta.
Þrátt fyrir að ríkjandi sé þingræði
getur ríkisstjómin auðveldlega
orðið tæki í höndum forsetans.
Þótti þess gæta í tíð Kekkonens.
Eitt af fyrstu heitum ríkis-
stjómar Harri Holkeri forsætis-
ráðherra, sem tók til starfa fyrir
nokkram vikum, var að leggja
fram tillögu um að breyta löggjöf-
inni um forsetakjör. Helstu
flokkamir í samsteypustjóminni,
jafnaðarmenn og hægri menn,
lýstu yfir því að þeir vildu láta
kjósa forseta með sama hætti og
tíðkast í Frakklandi. Þar geta
verið margir frambjóðendur í
fyrstu umferð. Fái enginn hreinan
meirihluta verður kosið aftur milli
þeirra tveggja, sem hlutu flest
atkvæði í fyrstu umferð. Þannig
er talið að þjóðin sjálf geti best
ráðið hvem hún vill sem þjóð-
höfðingja.
í síðustu viku var það ítarlega
rætt í fínnsku ríkisstjóminni,
hvort unnt væri að breyta stjóm-
arskránni nú rúmu hálfu ári fyrir
næstu forsetakosningar. Fyrrver-
andi ríkisstjóm, sem féll í kosn-
ingunum í mars, hafði smíðað
frumvarp um breytt kosningafyr-
irkomulag. í því er gert ráð fyrir
að kosnir verði kjörmenn til vara
og komi þeir til sögunnar ef eng-
inn frambjóýenda fær hreinan
meirihluta. í vikulokin tilkynnti
Harri Holkeri, forsætisráðherra
og forsetaefni Hægri flokksins,
að ríkisstjóm hans myndi ekki
leggja framvarp sitt fram fyrir
næstu forsetakosningar. Þótti
ríkisstjóminni ekki fært að gjör-
breyta ákvæðum um kosningu
forseta svo skömmu fyrir næsta
kjördag. Þess vegna er líklegast
að þjóðþingið afgreiði gamla
framvarpið sem fyrst og kosið
verði samkvæmt ákvæðum þess.
Margir stjómmálamenn, eink-
um til vinstri, hafa hreyft
hugmyndum um að skerða ætti
valdasvið forsetans um leið og
kosningafyrirkomulaginu verður
breytt. Vitað er að Mauno Koi-
visto er mikil.l þingræðismaður og
hann sættir sig við að hluti af
forsetavaldinu sé færður í hendur
kosinn beint og kjörmenn þurfa
Urho Kekkonen fékk atkvæði
151 kjörmanns, þegar hann
varð forseti árið 1956, en 149
greiddu atkvæði gegn honum.
Mauno Koivisto þykir eiga sig-
urinn vísan fari hann fram í
næstu forsetakosningum.
þings og ríkisstjómar. Þá hefur
enginn harðlega mótmælt hug-
myndinni um að takmarka valda-
tíma forsetans og leyfa honum
ekki að sitja nema í tvö kjörtíma-
bil. í Finnlandi er kjörtímabil
forsetans sex ár, en þingmenn era
kjömir til fjögurra ára.
Milli beinna og
óbeinna kosninga
Nú er með öðram orðum helst
útlit fyrir að í janúar fái Finnar
að kjósa forseta til næstu sex ára
sapikvæmt kosningalögum, sem
era mitt á milli beinna og óbeinna
kosninga. Hver kjósandi fengi tvo
atkvæðaseðla: með öðram gerði
hann upp á milli frambjóðenda,
en með hinum veldi hann fulltrúa
sinn á kjörmannafundi. Kjörmenn
kæmu því aðeins saman ef enginn
frambjóðandi fengi hreinan meiri-
hluta.
Verði núverandi forseti í fram-
boði verður hann væntanlega
endurkjörinn. Skoðanakannanir
sýna að Mauno Koivisto forseti
nýtur stuðnings öraggs meiri-
hluta. Þótt jafnaðarmenn hafí
tapað þingkosningunum í vor er
Koivisto, fyrram flokksbróðir
þeirra, mæta vinsæll. Þannig má
ætla að kjörmenn þurfí ekki að
koma saman og næstu forseta-
kosningar verði í raun beinar
kosningar.
Eins og stjómlögum er nú hátt-
að í Finnlandi er ekki einu sinni
gert ráð fyrir framboði til forseta
í þeim. í stjómarskránni er þess
eins getið að kjörmenn verði að
kjósa innfæddan finnskan ríkis-
borgara í embætti forseta. Af því
að kjörmennimir hafa í raun verið
flokksbundnir og enginn flokkur
hefur fengið hreinan meirihluta í
kjörmannahópnum hefur alltaf
verið mikið baktjaldamakk við val
á forseta. Kjósendur hafa hrein-
lega ekki hugmynd um hvem
þeirra kjörmaður ætlar að kjósa
eða hvem hann kaus að lokum.
Flokkamir hafa áram saman ver-
ið með óformleg forsetaefni, en
formlega er hvetjum kjörmanni
frjálst að greiða hveijum sem er
atkvæði.
151. atkvæðið
Þegar Urho Kekkonen var fyrst
kosinn forseti 1956 fékk hann 151
Harri Holkeri forsætisráðherra
þótti ekki fært að gjörbreyta
kosningalögunum.
atkvæði en keppinautur hans,
K.A. Fagerholm, 149. Kjörmenn
vora þá 300. Eitt af helstu málefn-
um þeirra, sem spá í stjómmála-
söguna hefur síðan verið að geta
sér til um hveijum það sé að
þakka eða kenna að Kekkonen
var kjörinn. „Eitt hundrað fímm-
tugasta og fyrsta atkvæðið" hefur
orðið að hugtaki, sem allir Finnar
þekkja og er einnig til marks um
það hve erfítt hefur verið fyrir
venjulegan kjósanda að hafa áhrif
á úrslit forsetakosninga.
Kjörmannakerfíð varð til á
fyrstu áranum eftir að Finnar
fengu pólitískt sjálfstæði 1917.
Þangað til höfðu Rússakeisarar
verið finnskir þjóðhöfðingjar í
rúma öld. Til þess að koma í veg
fyrir allt of róttækar breytingar
í þjóðmálum var ákveðið að kjósa
forseta í óbeinum kosningum.
Allar götur síðan hefur verið rætt
um að leyfa beinar kosningar.
Fyrsta skrefið virðist á næsta leiti.
Höfundur er fréttaritari
Morgunblaðsins fi Helsinki.