Morgunblaðið - 27.05.1987, Qupperneq 33

32
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 27. MAI 1987
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 27. MAÍ 1987
33
POTBllí Útgefandi Árvakur, Reykjavík
Framkvæmdastjóri HaraldurSveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson.
Aöstoöarritstjóri Björn Bjarnason.
Fulltrúar ritstjóra Þorbjörn Guðmundsson, Björn Jóhannsson, Árni Jörgensen.
Fréttastjórar Freysteinn Jóhannsson, Magnús Finnsson, Sigtryggur Sigtryggsson, Ágúst Ingi Jónsson.
Auglýsingastjóri Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aöalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar:
Aöalstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 83033.
Áskriftargjald 550 kr. á mánuöi innanlands. í lausasölu 50 kr. eintakið.
Skólarnir
og tölvubyltingin
Ellert Ólafsson, forstjóri
Tölvufræðslunnar í
Reykjavík, staðhæfir í athyglis-
verðri grein í Morgunblaðinu í
gær, að íslendingar séu fremstir
allra þjóða í notkun einkatölva.
Hann segir að hér á landi séu
til fleiri tölvur á íbúa en í öðrum
löndum og gildi þetta sérstak-
lega um þær tölvur, sem mestu
skipti um þessar mundir: IBM-
PC og eftirlíkingar af henni og
Apple Macintosh. Miklu mikil-
vægara telur hann þó að
þekking almennings og fæmi í
notkun þessara tækja sé í algjör-
um sérflokki. „Á stuttum tíma
hafa risið fjölmörg tölvufyrir-
tæki sem hanna hugbúnað og
veita fyrirtækjum þjónustu og
ráðgjöf á tölvusviðinu. Innan
þessara fyrirtækja er mikið af
frábærlega færum tölvumönn-
um og sum þessara fyrirtækja
hafa þegar hafíð útflutning á
hugbúnaði," segir Ellert Ólafs-
son ennfremur.
Þessar upplýsingar eru sann-
arlega ánægjulegar og uppörv-
andi í ljósi þess hve tölvur eru
gagnlegir gripir og eiga eftir að
hafa mikla þýðingu fyrir fram-
vindu á öllum sviðum þjóðlífsins
á næstu árum og áratugum.
Merkilegt er að hugleiða hve
framfarirnar hafa orðið ótrúlega
örar á þessu sviði hér á landi á
einum áratug. Árið 1978 var
fyrsti tölvuskólinn settur á lagg-
irnar og tölvur þekktust þá vart
á almennum skrifstofum, hvað
þá á heimilum fólks. Nú er fjöldi
tölvuskóla starfræktur á vegum
einstaklinga og fyrirtækja og
fátítt er orðið að fyrirtæki af
meðalstærð hafi ekki tekið tölv-
ur í þjónustu sína. Hið sama er
að segja um heimilin, þar sem
æ algengara er að sjá tölvur til
ritvinnslu og annarra iðkana.
Það er sérstakt íhugunarefni að
þessi þróun hefur orðið án nokk-
urra beinna eða óbeinna tengsla,
sem orð er á gerandi, við ríkis-
skólakerfið í landinu. Skólar
ríkisins starfa nánast eins og
tölvur hafi ekki verið fundnar
upp. Þetta sýnir okkur brota-
lömina í öllum ríkisrekstri; þar
eiga nýjungar erfitt uppdráttar.
Reynum að ímynda okkur
hvemig ástandið væri ef vinstri
sinnar hefðu fyrir áratug fengið
þá ósk sína uppfyllta að starf-
ræksla einkaskóla yrði bönnuð.
Á hvaða stigi væri þá tölvuþekk-
ing og tölvunotkun íslendinga?
Það vakir einmitt fyrir Ellert
Ólafssyni að benda á hið hróp-
lega ósamræmi sem er á milli
tölvunotkunar almennings ann-
ars vegar og vinnubragða í
opinberum skólum hins vegar.
„Þar á bæ [í skólunum] ríkir
stöðnun, úreltur gamaldags-
hugsunarháttur og fram-
kvæmdaleysi. í gmnnskólunum,
mikilvægustu menntastofnun-
um landsins, eru aðeins til örfáar
úreltar heimilistölvur til
kennslu. Gamlar leikfangatölv-
ur, sem venjulegt fólk hefur lagt
til hliðar fyrir löngu. Þjálfun
kennara og námsefnið til
kennslunnar er í miklum
ólestri,“ skrifar hann. Ellert tel-
ur það sýna skammsýni að nefnd
á vegum menntamálaráðuneyt-
isins mælti nýverið aðeins með
kaupum tölva á kennarastofur.
Hér sé alltof skammt gengið.
íslendingar eigi mikla mögu-
leika á því að hagnast vel á hinni
miklu þekkingu í notkun örtölva
sem hér sé til staðar. Ef stjórn-
völd og aðilar vinnumarkaðarins
vinni vel saman sé þarna um
stórkostlega spennandi verkefni
að ræða, sem bætt geti lífskjör
í landinu.
Áreiðanlega er áhugi fyrir því
meðal kennara — og nemenda
— í skólum landsins að heija
tölvufræðslu og tölvunotkun til
vegs svo hún verði samstíga því
sem er að gerast í þjóðfélaginu
almennt. Fræðsla af þessu tagi
miðar að sjálfsögðu ekki að því
að einu að þjálfa nemendur í
því að læra á tölvutæknina —
þótt það sé auðvitað grundvall-
aratriði, heldur að beita henni í
daglegu starfí í öðrum náms-
greinum, íslensku, stærðfræði,
sögu, tungumálum og svo fram-
vegis. Tölvur eru tæki — afar
gagnleg tæki — en ekki mark-
mið í sjálfu sér. En þær geta
auðveldað okkur að ná mikils-
verðum markmiðum og van-
ræksla á hagnýtingu þeirra
getur á skammri stund gert
okkur að eftirbátum annarra
þjóða. Þess vegna eigum við að
nota okkur það merkilega for-
skot sem við höfum náð þrátt
fyrir sleifarlagið í skólakerfinu
og hefja sókn: að þessu sinni á
vettvangi skólanna. Það kann
að verða okkur dýrkeypt að hika
við þær aðstæður sem nú hafa
skapast.
í þjálfun hjá KGB:
Ottist okkur —
treystið engum
Landflótta Afgani lýsir kynnum
sínum af sovésku öryggislögreglunni
Kamal Adin er fyrrverandi flugmaður í flugher Afganistans sem
dvaldist í hálft annað ár í Sovétríkjunum við þjálfun í skóla fyrir
verðandi foringja í leyniþjónustunni KGB. Rússar ákváðu að taka
Adin (sem er dulnefni) til þjálfunar hjá KGB eftir að hann hafði
vakið sérstaka athygli kennara sinna meðan hann var við flugnám
í Sovétríkjunum. Hann naut þjálfunar í undirróðursstarfsemi og
njósnum, fyrst í búðum við Tashkent, höfuðborg Sovétlýðveldisins
Uzbekistan, rétt norðan landamæra Afganistans, og síðar í lítt áber-
andi fimm hæða húsi rétt við herforingjaskólann í Moskvu. Sá skóli
gekk undir nafninu Dzerzhinskiy-skólinn hjá nemendunum. I ellefu
mánuði, frá júní 1984 fram á vor 1985, unnu Kamal Adin og fjórir
landa hans baki brotnu 15 tíma á dag, sex daga í viku, undir tilsögn
kennara frá KGB.
Að þjálfun lokinni sneri Adin
heim til Afganistans sem höfuðs-
maður í KGB, og tók við foringja-
stöðu hjá Khad, leyiþjónustu
landsins, í maí 1985. Hann var þá
nýorðinn 24 ára. Þegar svo bróðir
hans var handtekinn og frændi
hans flúði land, en þeir voru báðir
foringjar í hemum, ákvað Adin að
leita hælis erlendis. Hann flýði því
frá Kandahar, þar sem hann var
yfirmaður Khad, yfir til skæruliða
og áfram til Pakistans. Þar sem
hann óttaðist um líf sitt hélt hann
áfram til Bretlands, og þar býr
hann nú á laun eftir að hafa gefið
leyniþjónustum Vesturlanda ítar-
lega skýrslu um starfsemi sína. Hér
fer á eftir viðtal sem Adin átti ný-
lega við James MacManus, ritstjóra
erlendra frétta hjá brezka blaðinu
The Sunday Telegraph.
Eitt get ég sagt þér um KGB.
Þeir vekja hjá þér óhug. Það var
sú tilfinning sem ríkti í brjóstum
okkar þegar við lentum á herflug-
vellinum við Moskvu. Við vorum
fimm og höfðum allir verið saman
í búðunum í Tashkent. Þar höfðum
við fengið fræðslu í undirstöðuatrið-
um Marx-Leninisma, aðferðum sem
beita má í yfirheyrslum, upplýs-
ingaöflun í erlendum sendiráðum
og þar fram eftir götunum. En nú
áttum við að hefja framhaldsnám,
og við vorum hálfsmeykir.
Skólinn er í nánd við Lermontov-
skaya-neðanjarðaijárnbrautarstöð-
ina við Sadovaya Spasskaya, en
álengdar að sjá sker hann sig ekki
úr. Húsið stendur nokkuð upp frá
götunni og lóðin er afgirt með vegg.
Það þurfti að leita vandlega til að
KGB beitir öllum ráðum til að eignast flugumenn og svikara í liðsafla frelsissveita Afgana. Hér sjást
félagar í riddaraliðssveitum frelsishersins.
sjá myndavélarnar á tíu metra milli-
bili á veggnum sem gerðu húsið
frábrugðið hvetju öðru fjölbýlishúsi
í Moskvu.
Við dvöldutnst þarna í 11 mán-
uði og hittum enga aðra en
kennarana okkar. Þetta var mjög
erfitt. Við höfðum hver sitt her-
bergi, en það var allur munaðurinn.
Við fórum á fætur klukkan sex,
borðuðum morgunverð — kaffi,
brauð og egg — og svo beint í
kennslustofuna.
I Tashkent og Moskvu var bytj-
unin alltaf sú sama. Fyrstu tvo
tímana var tilsögn í Marx-Lenin-
isma, og einnig í tvo tíma á kvöldin.
Það breyttist aldrei. Við vorum látn-
ir læra suma kaflana utanað. Við
vorum hvað eftir annað látnir út-
skýra kenninguna um alþjóðabylt-
ingu kommúnismans. Eg get sagt
þér að þegar Marx bar á góma
urðum við eins ogtalandi páfagauk-
ar.
Ég held ekki að í raun hafi nokk-
ur okkar trúað kenningum
kommúnismans, en við töluðum
aldrei saman innbyrðis um efa-
semdir okkar. Því þótt það fyrsta
sem KGB kenni okkur sé: „Ottist
okkur“ þá kemur næst: „Treystið
engum.“ Það voru sjónvarpsvélar
og hlustunartæki út um allt hús.
Eftir hugmyndafræðina kom til-
sögn í því hvernig ætti að bregðast
gegn stigamönnum; hvernig mætti
koma njósnurum okkar fyrir meðal
Mujahideen-skæruliða. Margar leið-
ir eru færar og okkur var kennt
að unnt væri að fá þtjár manngerð-
ir til að vinna fyrir okkur. Þeir sem
fást til starfans vegna peninga eru
hættulegastir. Aðrir fást ef þeir eru
beittir þrýstingi, og sumir vegna
hugsjóna. KGB þykir þrýstingur
ákjósanlegasta leiðin.
Þeir segja jafnan að einföldustu
aðferðirnar skili beztum árangri,
sérstaklega í Afganistan. Því velur
maður einhvern úr fjölskyldu þess
sem ætlunin er að fá til starfa, til
dæmis bróður eða systur, og færir
hann eða hana til yfirheyrslu og
beitir pyndingum, ef þörf er á því.
Fjölskyldan biður að fórnarlambinu
sé sleppt og þá er svarað með ein-
földum hætti: Þú verður þá að vinna
fyrir okkur. Þetta ber árangur.
Við sendum svo menn með sendi-
tæki í beltum sínum eða höfuð-
búnaði til liðs við Mujahideen. Þetta
létti mjög undir hjá Spetznaz, sér-
þjálfuðum sveitum sovézka hersins.
Eitt þeirra vandamála sem
KGB stóð frammi fyrir varðandi
starfsmennina frá Afganistan
var múhameðstrúin. Sovézku
þjálfararnir gerðu sitt ítrasta til
að veikja traust ungu nemend-
anna á múhameðstrúnni. Þótt
hann sé sjálfur andvígur siðum
íslamskra bókstafstrúarmanna,
fannst Adin þessir tilburðir KGB
hlægilegir.
Fyrstu 40 dagana fóru fjórir
tímar á dag í fræðslu um múha-
meðstrú. Boðskapurinn var um-
búðalaus: Látið af trúnni. Þeir flettu
upp í sögunni og reyndu að sýna
okkur fram á að Múhameð spámað-
ur hafi ekki verið annað en ævin-
týramaður. Þeir sýndu okkur
kvikmynd af trúarleiðtogum okkar
sem hafði verið mútað til að for-
dæma Mujahideen opinberlega. Það
er rétt, þetta gerðist í Kabul.
Kennarar okkar sögðu: „Þið get-
ið beitt íslam gegn íslam" og þeir
bentu á klofninginn meðal múha-
meðstrúarmanna í Líbanon. En við
héldum trú okkar. Því meir sem
þeir lögðu að sér við að fá okkur
til að skipta um skoðun, þeim mun
andsnúnari urðum við kommún-
isma. Ég held það hafi verið á þessu
stigi sem landflótti minn hófst í
raun. KGB getur aldrei skilið að
múhameðstrúarmenn verða slæmir
kommúnistar.
Þrátt fyrir þær efasemdir sem
þjálfunin í Moskvu vakti hjá Adin
virðist hann hafa sýnt áhuga á
grimmdarverkum KGB i upphafi
þjálfunarinnar í Tashkent. Hér
lýsir hann aðferðum við pynding-
ar.
Þjálfari okkar í yfirheyrslum í
Tashkent kenndi okkur allar pynd-
ingaraðferðir. Hann var mjög fær
á sínu sviði, silfurhærður, um 75
ára gamall. Hann sýndi okkur tvö
tæki. Annað var stóll sem sá grun-
aði var bundinn í. Hann var með
háu baki og útbúnaði sem sneri
honum á miklum hraða. Þetta gerir
mann ruglaðan og veldur svima og
uppköstum. Á tíu mínútum má
bijóta niður þá sem viðkvæmari eru.
Fyrir þá harðsvíraðri er annar
stóll búinn rafskautum sem tengj-
ast á tungu, tær og kynfæri. Með
stjórntæki má velja þtjá styrkleika
raflostsins.
Afgönsku nemendunum var
kennt að þeir ættu fyrst og
fremst að beina spjótum sínum
gegn Ieyniþjónustum þriggja
vestrænna ríkja, CIA í Banda-
ríkjunum, MI6 í Bretlandi og
leyniþjónustu Vestur-Þýzka-
lands. Þeim var kennt að líta á
erlend sendiráð sem miðstöðvar
fyrir njósnir, og hegða sér í sam-
ræmi við það. Alit Sovétmanna á
Bretum vakti sérstaka athygli
Adins.
Mjög snemma á námsferlinum
var tekið að fræða okkur um Bret-
land og MI5 og MI6. Bretland lá
þeim mjög á hjarta. Kennararnir
notuðu landakort til að sýna okkur
gamla brezka heimsveldið og kvik-
myndir af hvítum mönnum ríðandi
utn akrana í nýlendunum þar sem
hópar blökkumanna voru að störf-
um. Þeir sögðu að heimsvaldastefn-
an brezka væri hættulegri
fíandmaður sósíalskrar byltingar en
bandaríska auðvaldsstefnan. Okkur
„Kennararnir notuðu landakort til að sýna okkur gamla brezka
heimsveldið og kvikmyndir af hvítum mönnum ríðandi um akrana
i nýlendunum þar sem hópar blökkumanna voru að störfum. Þeir
sögðu að heimsvaldastefnan brezka væri hættulegri fjandmaður
sósíalskrar byltingar en bandaríska auðvaldsstefnan," segir Afgan-
inn um þjálfunina og innrætinguna hjá KGB. Hér sjást þau i Moskvu,
Margaret Thatcher og Mikhail Gorbachev.
voru sýndar skyggnur og kort af
MI5 og MI6, uppbyggingu þeirra,
starfsfóiki og svo framvegis.
Okkur var kennt að hver sem
væri gæti verið njósnari MI6, og
að sú deild væri sérlega aðsópsmik-
il í Afganistan. Meiri fíármunir og
vopn bærust skæruliðum frá Bret-
landi en nokkru öðru ríki. Það var
boðskapurinn.
Deild sex hjá Khad annast
upplýsingaöflun i erlendum
sendiráðum og eftirlit með öllum
erlendum ferðamönnum sem
koma til Afganistan. KGB sá um
að allir nýliðar væru vel þjálfað-
ir í að hafa umsjón með þessum
störfum deildarinnar. Meðal ann-
ars urðu þeir að vera leiknir við
að fá konur til að koma útlend-
ingum í erfiða aðstöðu.
I Kabul sáu Rússar til þess að
allar hreingerningarkonur og skrif-
stofustúlkur sem störfuðu í erlend-
um sendiráðum væru á launum hjá
Deild sex. Allar voru þær laglegar,
og hverri þeirra var fenginn ákveð-
inn sendifulltrúi til að einbeita sér
að. Stöðugt var verið að þjálfa okk-
ur í að koma upp um fulltrúa MI6
er störfuðu undir því yfirskini að
vera sendifulltrúar, og á það var
lögð mest áherzla. Að sjálfsögðu
var ekki eingöngu treyst á kynhvöt
þein-a, því það ber sjaldnast árang-
ur þegar þjálfaðir njósnarar eiga í
hlut. Okkur var kennt að nota þess-
ar konur til að koma fyrir hlerunar-
tækjum, og það gerðum við.
Svo voru það ljósastauramir fyr-
ir framan öll sendiráðin, sem náðu
upp fyrir girðingarnar. Á hveijum
einasta þeirra voru myndavélar og
hlustunartæki falin.
Okkur var kennt að vara okkur
á blaðamönnum. Það var ákveðið
hótel í Kabul þar sem yftrvöld létu
blaðamenn búa, og við komum
hlustunartækjum og myndavélum
fyrir þar í svo til hvetju herbergi.
Eitt af fáum skiptum sem við
fengum að fara út úr skólanum í
Moskvu var þegar við æfðum okkur
í að elta menn sem léku hlutverk
erlendra blaðamanna. Við vorum
þá látnir fylgjast með búðarápi
kennara okkar og urðum að geta
skýrt frá því við hvetja þeir hefðu
talað og hvað þeir hefðu aðhafst.
Eitt sinn hallaði sá sem við vorum
að elta sér upp að trjábol og það
fór framhjá okkur að hann festi smá
bréfmiða á bolinn.
Auðveldar æftngar, en þeir sögðu
þær mjög mikilsverðar. Og allt sem
við gerðum var endurtekið hvað
eftir annað. Það var aldrei stoppað
frá klukkan sex á morgnana til níu
á kvöldin.
Meðan KGB var að þjálfa ný-
liðana var einnig verið að kanna
hvort þeim væri treystandi. Á
sama hátt og afgönsku foringja-
efnunum var kennt að nota
konur til að fanga óvinina,
reyndu fagrar konur í starfsliði
skólans að fleka nemendurna.
Þetta var í rauninni óttalega
asnalegt. Þegar við áttum frí í skól-
anum máttum við sænga hjá
ákveðnum konum utan .skólans. Að
sjálfsögðu vissum við að þær störf-
uðu hjá KGB og við sváfum hjá
þeim og fengum okkur stöku sinn-
um drykk með þeim. En öllu var
lokið ef við minntumst eitthvað á
þjálfun okkar eða fortíð. Eitt orð
nægir til að lýsa refsingunni —
Síbería.
Frá Tashkent voru tveir landa
minna fluttir á brott vegna þess að
þeir höfðu ekki gætt tungu sinnar
í viðurvist kvenna, og við sáum þá
aldrei aftur. Síbería var tákn dauð-
ans.
Þessar konur voru eina afþrey-
ingin okkar, og það er ekki hægt
að slappa af í örmum konu sem þér
er ljóst að er að reyna að hanka
þig. Auk þess vorum við venjulega
of þreyttir á sunnudögum til að
standa í stórræðum. Okkur langaði
ekkert að fara út. Okkur langaði
aðeins heim.
Við fengum ekki einu sinni tæki-
færi til að sjá Moskvu. Við fórum
í sérstökum hópferðabifreiðum til
að skoða grafhýsi Lenins og Rauða
torgið, en að öðru leyti héldum við
að mestu til í skólanum við vinnu.
Það gerðist ekki í einu vet-
fangi að Adin yrði ljóst hvert
stefndi. Vonbrigði hans jukust
smátt og smátt eftir heimkom-
una til Kabul í maí 1985. Um
aðdragandann að flóttanum seg-
ir hann:
Upphaflega hafði ég verið þjálf-
aður f að fljúga M18-þyrlum í
sovézkri flugstöð í Asíu. Þessar
þyrlur eru ekki vopnaðar, svo ég
átti engan beinan þátt í manndráp-
unum. En ég hef sjálfsagt verið
ánægður með það í bytjun að beij-
ast_ gegn bókstafstrúnni.
Ég er skólagenginn, fíölskylda
mín er öfgalaus í múhameðstrú
sinni. En um það leyti sem ég hafði
lokið þjálfun minni hjá KGB og
snúið heim til starfa hjá Khad var
mér orðið ljóst að tímabært væri
fyrir mig að fara. Ég hafði gert
mér grein fyrir því að Sovétmenn
ætluðu sér aldrei að fara frá Afgan-
istan, og ég býst við því að með
því hafi yfirvöldin í Moskvu gert
mig að föðurlandsvini.
Einhverntíma ætlar Adin sér
að snúa heim á ný. En eins og
er býr hann slyppur og snauður
í útlegð og verður að halda stans-
lausri vöku sinni til að koma í
veg fyrir að verða myrtur.
Við þjálfunina bæði í Taskent
og Moskvu var stöðugt hamrað
á þvi að sá sem svikist undan
merkjum væri dauðadæmdur. Og
eins og Adin segir: „Mér er full-
ljóst hve langt þeir geta gengið
til að drepa svikara — út fyrir
yztu mörk jarðar.“
Rómarsáttmálinn:
Tími kominn til
að Island slá-
ist í hópinn
- segir Trevor Pearcy, skrifstofustjóri
alþj ó ðasamtaka hlj ómplötuútgef enda
Morgunbladid/Bjami
Frá ráðstefnu Félags hljómplötuútgefenda. Frá vinstri: Trevor Pearcy, Sigurður Reynir Pétursson,
Gunnar Guðmundsson, Knútur Hallsson og Steinar Berg íslefsson.
RÁÐSTEFNA um nauðsyn þess
að Alþingi staðfesti hinn svo-
nefnda Rómarsáttmála var
haldin hér á landi fyrir skömmu,
að frumkvæði Félags hljómplötu-
útgefenda. Til að forvitnast um
Rómarsáttmálann leitaði blaða-
maður til Trevor Pearcy, skrif-
stofu stjóra alþjóðasamtaka
hljómplötuútgefenda, IFPI, sem
kom hingað til lands tii að kynna
Rómarsáttmálann í boði Félags
íslenskra hljómplötuútgefenda.
„Rómarsáttmálinn var undirrit-
aður 1961 og er ætlað að tryggja
réttindi þriggja hópa, tónlistar-
manna og leikara sem taka upp
tónlist eða upplestur, þeirra er gefa
slíkt efni út og þeirra er útvarpa
því. Sáttmálinn var undirritaður af
tuttugu og fimm löndum 1961, eins
og áður sagði. ísland var eitt þeirra
landa. Nú hafa um þijátíu lönd stað-
fest sáttmálann, þeirra á meðal öll
Norðurlönd, utan íslands, og því
finnst okkur sem tími sé kominn
til að ísland sláist í hópinn.“
Fannst þér staðfesting sátt-
málans fá góðar undirtektir á
ráðstefnunni?
„Mér var sagt að allir sem til
máls tóku hafi verið meðmæltir
staðfestingu og að ekki hafi komið
fram neinar mótbárur."
Eru eingöngu Evrópulönd að-
ilar að sáttmálanum? Hvar
standa t.d. Bandaríkin gagnvart
honum?
„Nei, með í hópnum eru lönd utan
Vestur-Evrópu. í Bandafíkjunum
hefur það aftur á móti ekki tíðkast
að greiða tónlistarflytjendum höf-
undarlaun vegna flutnings í útvarpi.
í um fimmtíu löndum er því þó
þann veg háttað að tónlistarflytj-
andi fær greitt sé upptökunum
útvarpað. Samningurinn gildir í
flestum Evrópulöndum og um tíu
löndum í Suður-Ameríku og einnig
í nokkrum löndum í Afríku. Af
Austantjaldslöndum er Tékkóslóv-
akía með, en tónlist frá Vestur-
löndum er líka ekki oft á dagskrá
þar eystra þó hún sé vinsæl þá sjald-
an hún heyrist.“
Hvaða þýðingu hefur það fyrir
íslendinga að staðfesta sáttmál-
ann?
„Sáttmálinn er í raun tvískiptur. í
einn stað nær hann til réttarvernd-
ar tónlistarflytjenda og útgefenda
og kemur þannig í veg fyrir að
verk séu fjölfölduð og gefin út ólög-
lega og án þess að greiðsla komi
fyrir, setur einskonar lágmarksregl-
ur um réttarvemd. Með þessu móti
fær það land sem undirritar og stað-
festir sáttmálann styrka réttarstöðu
í öllum þeim löndum sem þegar eru
aðilar að honum. í annan stað nær
sáttmálann yfir það að þegar
íslensk hljóðupptaka er leikin í út-
varpi eða á opinberan hátt að
einhveiju leyti fá útgáfufyrirtæki
og flytjandi efnisins greitt fyrir.
Þetta má segja að séu aðalatriðin."
Nú mun þetta þýða nokkurn
útgjaldaauka fyrir íslcnskar út-
varpsstöðvar, ekki satt?
„Jú, reyndar, en móti kemur að
íslenskir tónlistarmenn fengju
greitt fyrir ef þeirra tónlist er leik-
in í einhveiju þeirra fimmtíu landa
sem hlut eiga að sáttmálanum.
Einnig má velta því fyrir sér, í fram-
haldi af því að nú er ekki skylt að
greiða fyrir nema íslenska tónlist í
íslenskum útvarpsstöðvum, hvort
ekki mætti vænta þess að hér væri
komin aukin hvatning fyrir útvarps-
stöðvar til að leika meira af íslenskri
tónlist. Annað sem ekki má gleyma
að í kjölfar þess að útvarpsstöðvum
fer fjölgandi hér á landi líkt og
erlendis, aukast möguleikar áhey-
renda á að taka upp þá tónlist sem
þeir vilja hlýða á án þess að greiða
fyrir. Því fleiri sem útvarpsstöðv-
arnar verða því meira ríður á að
tryggja að flytjendur og útgefendur
fái greiðslur fyrir."
Hvaða áhrif telur þú að stað-
festing sáttmálans hafi á útgáfu-
starfsemi á íslandi hvað varðar
útgáfu erlendis?
„Helstu áhrifin munu sjálfsagt
tengjast því að það mun berast
meira fé að utan og það verða því
til að styrkja íslenska plötuútgef-
endur og til þess að hvetja þá enn
frekar til að fara í tónlistarvíking.
Onnur bein áhrif er erfitt að sjá
fyrir en staðfestingin verður þó til
að Islendingar verða hluti af hinum
alþjóðlega tónlistarheimi. Ekki má
síðan gleyma því að þetta á ekki
eingöngu við um tónlst, sáttmálinn
nær til allskyns hjóðupptöku."
Eru fleiri lönd komin á
fremsta hlunn með undirritun?
„Indland, Holland, Portúgal og
Spánn hafa þegar tekið ákveðna
ákvörðun um að taka þátt. Belgía
mun síðan sennilega slást í hópinn
innan skamms og Sviss einnig. Því
má búast við að nær öll Evrópa
verði aðili að samningnum innan
skamms. Ein helsta mótstaða gegn
samningum fram til þessa hefur
verið andstaða ríkisrekinna út-
varpsstöðva. Nú er það hinsvegar
að breytast um alla Evrópu og eftir-
leikurinn er því auðveldur."
Hvað mun það taka langan
tíma fyrir Island að verða full-
gildur aðili að þessu gagnkvæma
streymi höfundarlauna ef af
staðfestingu verður á Alþingi?
„Venjulegast tekur um þijá
mánuði að koma nýju landi inn í
innheimtu- og eftirlitskerfið. Ef
Alþingi staðfestir sáttmálann í
haust, þegar það kemur saman,
má reikna með að um áramótin
verði ísland orðið fullgildur aðili að
Rómarsáttmálanum.“
Viðtal: Árni Matthíasson