Morgunblaðið - 08.07.1987, Blaðsíða 22

22
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 8. JÚLÍ 1987

Ráðherralisti Sjálfstæðisflokksins:
AF INNLENDUM
VETTVANGI
eftir AGNESIBRAGADÓTTUR
Matthías boðaði átök
yrði hann ekki ráðherra
Ráðherrar
Sjálf stæðisflokksins
Nýkosin ráðherraefni Sjálf-
stæðisflokksins að þingflokks-
fundi í gær loknum. Frá vinstri:
Birgir ísleifur Gunnarsson,
sem verður menntamálaráð-
herra, Friðrik Sophusson,
verður iðnaðarráðherra, Matt-
hías A. Mathiesen, verður
samgönguráðherra, og Þor-
steinn Pálsson, verður forsætis-
ráðherra.
PÓLITÍSK framtíð Þorsteins Pálssonar, formanns Sjálfstæðis-
flokksins, sem tekur við embætti forsætisráðherra í dag, virðist
óráðnari en nokkru sinni fyrr, eftir að Matthías A. Mathiesen,
fráfarandi utanríkisráðherra, taldi Þorstein á að gera tillögu um
hann í ráðherrastól, gagnstætt þvi sem formaðurinn hafði í huga.
Matthias verður samgönguráðherra í þeirri rikisstjórn sem tekur
við völdum í dag. Er það af mörgum talin visbending um veika
stöðu formannsins innan Sjálfstæðisflokksins, að hann skuli ekki
hafa haft bolmagn til þess að skipta út öllum eldri ráðherrum
flokksins, eins og hann hafði látið í veðri vaka að hann hygðist
gera. Jafnframt gerir þessi ráðstöfun Þorsteini erfiðara um vik
hvað varðar samskipti við aðra fráfarandi ráðherra, þvi fram til
þessa hafa menn talið að ráðherrarnir, þau Ragnhildur Helgadótt-
ir, Sverrir Hermannsson og Matthías Bjarnason, myndu una þvi
sæmilega að hverfa úr ráðherrastól, að þvi tilskyldu að fráfar-
andi ráðherrar hættu allir utan flokksformaðurinn sjálfur.
Ráðherrar Sjálfstæðisflokks-
ins í þeirri ríkisstjórn sem tekur
við völdum í dag eru: Þorsteinn
Pálsson, forsætisráðherra, Frið-
rik Sophusson, iðnaðarráðherra,
Birgir ísleifur Gunnarsson,
menntamálaráðherra, og Matt-
hías Á. Mathiesen, samgönguráð-
herra.
Fróðlegt er að rifja upp nú með
hvaða hætti val ráðherranna fór
fram í þingflokki Sjálfstæðisflokks-
ins 1974 og 1983. í bæði skiptin
fór fram skrifleg kosning f þing-
flokknum. Árið 1974, þegar
þingmenn flokksins voru 25, hlutu
þeir Geir Hallgrímsson og Matthías
Bjamason 22 atkvæði hvor, Matt-
hías Á. Mathiesen fékk 17 atkvæði
og Gunnar Thoroddsen 16 atkvæði.
1983 hlutu 15 þingmenn flokksins
atkvæði í ráðherrakosningunni.
Geir Hallgrímsson hlaut þá flest
atkvæði, 19. Albert Guðmundsson
fékk 14 atkvæði, Matthfas Á. Math-
iesen hlaut 13 atkvæði, Matthías
Bjamason 12 atkvæði, Sverrir Her-
mannsson 12 atkvæði og Ragn-
hildur Helgadóttir 11 atkvæði.
Aðrir þingmenn sem hlutu atkvæði
í þessari kosningu voru Eyjólfur
Konráð Jónsson, Pétur Sigurðsson,
Lárus Jónsson, Birgir ísleifur
Gunnarsson, Þorsteinn Pálsson,
Friðrik Sophusson, Friðjón Þórðar-
son, Ellert Schram og Þorvaldur
Garðar Kristjánsson. Atkvæðin
vom frá þremur og upp í 9 at-
kvæði á þingmann.
Tillaga f ormanns sam-
þykkt með 15 atkvæð-
um, tveir sátu hjá
Á þingflokksfundi Sjálfstæðis-
flokksins í gær, sem hófst kl. 15
og stóð í þrjú korter, var ráðherra-
kjörið á hinn bógnn með þeim
hætti að Þorsteinn Pálsson, formað-
ur Sjálfstæðisflokksins, lagði fram
tillögu þess efnis að samráðherrar
hans í ríkisstjóminni yrðu Friðrik
Sophusson, iðnaðarráðherra, Birgir
ísleifur Gunnarsson, menntamála-
ráðherra, og Matthías Á. Mathies-
en, samgönguráðherra. Að loknum
allnokkrum umræðum var tillagan
borin undir atkvæði með handaupp-
réttingum. Tillaga formannsins var
samþykkt með 15 atkvæðum, en
tveir sátu hjá og Þorvaldur Garðar
Kristjánsson var fjarverandi sökum
lasleika. Konumar í þingflokki
Sjálfstæðisflokksins lýstu yfir
óánægju sinni með það að engin
kona yrði ráðherra. Ragnhildur
Helgadóttir reifaði þetta sjónarmið
og undir það tóku þær Salóme Þor-
kelsdóttir og Þórunn Gestsdóttir,
formaður Landssambands sjálf-
stæðiskvenna. Ég hef heimildir fyrir
því að Matthías Bjamason og Egill
Jónsson hafi setið hjá við atkvæða-
greiðsluna. Egill Jónsson mun hafa
verið ómyrkur í máli er hann heyrði
ráðherralistann og sagt að þeir
menn sem kæmu til með að setjast
í þau ráðuneyti sem Sverrir Her-
mannsson hefur stýrt, þ.e. mennta-
mála- og iðnaðarráðuneyti, stæðu
honum langt að baki. Tók hann svo
djúpt í árinni að segja að þetta ráð-
herraval væri einhver versti
heimanmundur sem hægt væri að
leggja upp með í ríkisstjóm. Lands-
byggðarþingmenn eins og Pálmi
Jónsson, Friðjón Þórðarson og Egg-
ert Haukdal tóku undir það sjónar-
mið að hlutur landsbyggðarinnar
væri óviðunandi. Matthías Bjama-
son sagði einungis að hann væri
ekki búinn að jafna sig á þessari
tillögu og sat síðan hjá við atkvæða-
greiðsluna.
„Okkur var vandi
á höndum“
Þorsteinn Pálsson sagði við
fréttamenn að afloknum þing-
flokksfundinum í gær er hann og
Ólafur G. Einarsson kynntu niður-
stöðu fundarins að miklar umræður
hefðu verið á fundinum um val á
ráðherrum. „Okkur var vandi á
höndum. Við þurfum að gæta
margra sjónarmiða og þegar kostur
er á að velja úr hópi margra hæfi-
ieikamanna, en aðeins 4 sæti eru
til reiðu, þá getur maður auðvitað
ekki gert tillögu, eins og maður
hefði helst kosið," sagði Þorsteinn,
en vildi ekki tjá sig frekar um það
hvemig hann hefði helst kosið að
gera tillögu. Kvaðst hann vonast
til þess að þessi hópur myndi starfa
vel saman og reynast samhentur.
Þorsteinn var spurður hvort
ekki hefði mátt skilja orð hans
sl. vetur á þann veg, að hann
hygðist skipta út öllum gömlu
ráðherrum Sjálfstæðisflokksins.
Nú hefði hann gert tillögu um
Matthías Á. Mathiesen. Hvað
hefði breyst:
„Ég minntist á það í blaðaviðtali
að ég myndi koma fram með full-
trúa nýrrar kynslóðar í ríkisstjóm
sem við kynnum að eiga aðild að
og það hefiir gerst hér í dag,“ sagði
Þorsteinn. Hann var þá spurður
hvort Mátthías væri að hans mati
fulltrúi nýrrar kynslóðar: „Hann er
einn af fjórum ráðherrum Sjálf-
stæðisflokksins," var svar Þor-
steins.
Matthías ákveðinn
í að verða ekki
af ráðherrastól
Matthías mun hafa brugðist
ókvæða við er hann fékk af því
pata að Þorsteinn hygðist ekki gera
hann að ráðherra. Hann hefur sagt
að það yrði ekki gengið framhjá
fyrsta þingmanni næststærsta kjör-
dæmisins, Reykjaneskjördæmis.
Það væri nánast óhugsandi fyrir
Sjálfstæðisflokkinn að gerast aðili
að ríkisstjóm, án þess að flokkurinn
ætti ráðherra úr Reykjaneskjör-
dæmi, og hann sem fyrsti þingmað-
ur kjördæmisins og helsti foringi
fiokksins í kjördæminu, með átta
ára ráðherrareynslu, væri nánast
sjálfkjörinn í ráðherraembætti.
Eins og gefur að skilja hafa
margr þingmenn Sjálfstæðis-
flokksins rennt hýru auga til
ráðherrastóla í þeirri ríkisstjóm sem
tekur við völdum í dag. Auk Þor-
steins hafa verið tilnefndir þing-
mennimir Friðrik Sophusson, Birgr
ísleifur Gunnarsson, Ólafur G. Ein-
arsson, Halldór Blöndal, Eyjólfur
Konráð Jónsson, Pálmi Jónsson og
svo gömlu ráðherramir, þau Matt-
hías Á. Mathiesen, Sverrir Her-
mannsson og Ragnhildur
Helgadóttir. Það hefur legið fyrir
að Matthías Bjamason sækist ekki
eftir ráðherrastól á nýjan leik. Þeg-
ar hugað er að skiptingu ráðherra-
embættanna eru að sögn höfð til
hliðsjónar ákveðin sjónarmið, svo
sem það að Reykjavík eigi sinn ráð-
herra, eða sína ráðherra, og að
Reykjanes fái sinn ráðherra. Þá er
iðulega leitast við að einn ráðherra
flokksins sé úr kjördæmi utan suð-
vesturhomsins. Að vísu átti Sjálf-
stæðisflokkurinn á Reykjanesi
engan ráðherra frá 1965 til 1971
og enginn ráðherra flokksins var
utan suðvesturhomsins á árunum
1959 til 1965, þannig að skipan
ráðherranna hefur í gegnum tíðina
verið með ýmsum hætti.
Flestir bjuggust við að
öllum gömlu ráðherr-
unum yrði skipt út
Flestir lögðu þann skilning í orð
Þorsteins Pálssonar í vetur, þegar
hann sagðist sjálfur mundu velja
sín ráðherraefni og boðaði kyn-
slóðaskipti, að hann hefði í hyggju
að skipta út öllum gömlu ráðheirun-
um. Síðan hafa menn velt vöngum
yfir því hveijir yrðu ráðherrar ríkis-
stjómar Þorsteins Pálssonar.
Þorsteinn mun hafa kynnt sér
með einkasamtölum við þingmenn-
ina hvemig landið lægi og hveijir
ættu mestan stuðning vísan í ráð-
herrastól. Hann mun hafa fengið
nokkra vissu fyrir því í fyrradag
að Ragnhildur og Sverrir myndu
ekki bregðast mjög hart við, þótt
hann gerði ekki tillögu um þau sem
ráðherra. Það kom reyndar á dag-
inn á þingflokksfundinum í gær,
hvað Sverrir varðar, og höfðu þing-
menn Sjálfstæðisflokksins á orði
að Sverrir Hermannsson hefði kom-
ið stórmannlega fram á þessum
fundi. Ragnhildur var hins vegar
mun harðari í afstöðu sinni á þing-
flokksfundinum í gær.
Þorsteinn mun einnig hafa haft
hug á því að kanna hvem stuðning
Halldór Blöndal hefði í þingflokkn-
um, til ráðherradóms. Formaðurinn
kannaði því hljóðið í þingmönnum
Sjálfstæðisflokksins, en komst þá
að þeirri niðurstöðu að þótt Halldór
nyti ákveðins stuðnings, þá voru
önnur sjónarmið sem þingmenn
töldu mikilvægari, þ.e.a.s. að
Reykjanes fengi einn ráðherra. Þá
stóð hann frammi fyrir þvi að að
gera upp hug sinn um þingmenn
Reykjaneskjördæmis, og tii þess ná
endumýjunarmarkmiðinu, vildi
Þorsteinn gera tillögu um Ólaf G.
Einarsson, formann þingflokksins,
sem ráðherra.
Það er á þessu stigi sem Matthí-
Morgunblaðið/Einar Falur
as Á. Mathiesen fer í gang fyrir
alvöru og lýsir þeirri skoðun sinni,
að ekki komi til greina að hann
sætti sig við að framhjá honum
verði gengið. Mun hann hafa greint
Þorsteini frá því að ef hann gerði
tillögu um annan en sig, þá væri
hann beinlínis að segja Sjálfstæðis-
flokknum í Reykjanesi stríð á
hendur.
Stuðningsmenn ólafs G. Einars-
sonar segjast telja það furðulegt
hversu stíft menn sækjast eftir ráð-
herradómi, hafi þeir á annað borð
einu sinni komist í ráðherrastól. Em
þeir þeirrar skoðunar að framkoma
Matthíasar í garð Ólafs hafi ekki
verið stórmannleg og telja það
beinlínis óskiljanlega afstöðu að
ekki komi til greina að neinn af
þingmönnum flokksins verði ráð-
herra, nema fyrsti þingmaðurinn.
Þá segja þeir það furðulegt að
Matthías, sem hefur starfað með
Ólafi í 16 ár, og verið ráðherra þar
af í 8 ár, skuli ekki geta unnt Ólafí
þess að setjast í ráðherrastól eitt
kjörtímabil.
Ólafur vildi ekki
ráðherradóm í and-
stöðu við Matthías
Ólafsmenn segjast þó telja að
Þorsteinn hafi ekki getað annað en
gert tillögu um Matthías, fyrst hann
sótti það jafnstíft og raun ber vitni.
Þeir benda á að ef það hefði ekki
verið gert, þá hefði sú hætta vissu-
lega verið fyrir hendi að Matthías
yrði leiðtogi fyrir stórum óánægju-
hópi, og við slíkum innri átökum
megi Sjálfstæðisflokkurinn ekki nú,
í þeim sárum sem hann sé. Auk
þess sé einingin í Sjálfstæðisflokkn-
um á Reykjanesi það þýðingarmikil,
að henni sé ekki fómandi vegna
persónulegrar togstreitu tveggja
manna.
Aðrir í Sjálfstæðisflokknum telja
að það sé ekki óeðlilegt að tengja
saman í ríkisstjóm fulltrúa nýs tíma
og gamals. Yngri mennimir hafí á
undanfömum áram oftlega verið