Morgunblaðið - 07.08.1987, Qupperneq 26

26
MORGUNBLAÐEÐ, FÖSTUDAGUR 7. ÁGÚST 1987
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 7. ÁGÚST 1987
27

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Aöstoðarritstjóri
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Auglýsingastjóri
Árvakur, Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guömundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar:
Aðalstræti 6, sími 22480. Afgreiösla: Kringlan 1, sími 83033.
Áskriftargjald 550 kr. á mánuði innanlands. I lausasölu 50 kr. eintakið.
Staðreyndir
um fjölmiðla
Aundanfömum vikum hafa
niðurstöður ýmissa skoð-
anakannana um útbreiðslu
fjölmiðla verið birtar. Þær hafa
meðal annars fjallað um lestur
dagblaða. Slíkar kannanir hafa
að sjálfsögðu einhveija þýð-
ingu. Þær gefa vísbendingu
um til hverra einstök dagblöð
ná.
Niðurstaða einnar könnunar
er þó mikilvægari en flestar
aðrar en það er upplagseftirlit
Verslunarráðs íslands. Það
byggist á því að dagblöðin
opni bækur sínar fyrir fulltrú-
um upplagseftirlitsins svo að
þeir geti sannrejmt hve mörg
eintök eru seld af hveiju dag-
blaði á hveijum tíma. Þetta
er sú könnun sem máli skiptir
og úrslitum ræður. Fagnaðar-
eftii er að nokkur tímarit hafa
haft hugrekki til að taka þátt
í þessari könnun.
Morgunblaðið og Dagur á
Akureyri hafa ein dagblaða
verið reiðubúin til að gefa þær
upplýsingar sem upplagseftir-
litið byggist á. Til þess má
ekki koma að upplagseftirlitið
leggist niður vegna þessarar
afstöðu annarra dagblaða, af-
stöðu, sem engin viðunandi rök
hafa verið færð fýrir. Auglýs-
endur eiga ekki síst kröfu á
réttum upplýsingum um út-
breiðslu dagblaðanna. Ef það
getur orðið til þess að sætta
DV, Tímann, Þjóðviljann og
Alþýðublaðið við að veita um-
beðnar upplýsingar er auðvitað
sjálfsagt að framkvæma reglu-
legar og vandaðar kannanir á
lestri blaðanna að auki.
Samkeppni á fjölmiðlamark-
aði er harðari nú en um langt
skeið. Tíðar kannanir á afstöðu
almennings til ljósvakamiðl-
anna sýna best, hve hart er
barist á þeim vettvangi. Þá
hefur útgáfa tímarita tekið
mikinn kipp og ýmislegt bend-
ir til þess að breytingar kunni
að verða í útgáfu bóka, að
minnsta kosti er það yfírlýst
markmið útgefenda að reyna
að dreifa útgáfunni jafnar yfír
allt árið.
Margt fer fyrir ofan garð
og neðan í flölmiðlafárinu;
mörgum fínnst nóg um allan
gauraganginn. í hinni hörðu
baráttu eru fjölmiðlar oft
óvandir að meðölum og þarf
ekki að leita lengi til að fínna
dæmi um að þeir séu notaðir
með næsta ósæmilegum hætti
til að ná sér niðri á keppinaut-
unum. Þeir sem hafa hom í
síðu Morgunblaðsins rembast
til dæmis við að koma þeim
stimpli á blaðið að það sé
málpípa einhverra ótilgreindra
auglýsenda eða auðjöfra. Fyrir
skömmu var jafnvel þátturinn
Daglegt mál, í hljóðvarpi ríkis-
ins, misnotaður til að koma á
framfæri þeirri skoðun al-
kunns vinstrisinnaðs umsjón-
armanns þáttarins, að í
forystugreinum Morgunblaðs-
ins væri helst ekki fjallað um
annað en verslun og viðskipti.
Með órökstuddu tali er leitast
við að gera sem minnst úr
þeirri staðreynd að Morgun-
blaðið er blað allra lands-
manna. Útbreiðsla blaðsins
sýnir þessa staðreynd svart á
hvítu. í ritstjómargreinum
blaðsins er rætt um öll þau
mál, sem efst em á baugi
hveiju sinni, eins og lesendur
þeirra vita.
Hvorki kannanir né skoðan-
ir þeirra, sem hafa hom í síðu
einstakra flölmiðla, ráða því
hvemig miðlunum vegnar. Á
fjölmiðlamarkaði þar sem
frelsi og samkeppni ríkir em
það ákvarðanir neytenda, les-
enda dagblaða, sem ráða
úrslitum um það, hve mikil
útbreiðsla blaðanna er. Dóm-
urinn sem í viðbrögðum
kaupenda felst skiptir mestu,
egar öllu er á botninn hvolft.
raun og vem er hann eina
„skoðanakönnunin", sem er
einhvers virði. Hann skiptir
minna máli fyrir ríkisfjölmiðla,
sem hljóta telgur af nefskatti,
en hina miðlana, er byggja á
ftjálsum áskriftum. Samdrátt-
ur auglýsinga í ríkismiðlunum
segir á hinn bóginn töluverða
sögu um matið á áhrifamætti
þeirra.
Nær 50 þúsund íslendingar
kaupa Morgunblaðið á degi
hveijum og miklu fleiri lesa
blaðið og nýta sér efni þess
með einum eða öðmm hætti.
Þessi útbreiðsla blasir við aug-
lýsendum jafnt sem öðmm og
er mörgum hvatning til að fá
birt efhi í blaðinu, ef þeir telja
það eiga erindi til allra Iands-
manna. Hvorki skoðanakann-
anir, ónot í garð blaðsins né
órökstuddar fullyrðingar um
efni þess og stefnu fá breytt
þessari staðreynd.
Stofnun á borð við heilaga
Skálholtskirkju hefur
ærnu hlutverki að gegna
Ræða flutt á Skálholtshátíð 26. júlí,
eftirKristin
Kristmundsson
Ég vil hefja mál mitt á því að
þakka forstöðumönnum Skálholts-
hátíðar þann heiður sem mér er
sýndur með því að biðja mig að
taka til máls við þetta tækifæri á
fomhelgum stað. Með auðmýkt og
þakklæti hlýtur hver sá að hefja
mál sitt hér, sem hugleiðir sögu
Skálholts og Skálholtskirkju. En
einnig með nokkru stolti — þrátt
fyrir mistök og þrengingar ýmsar
— stolti af þeirri þjóð sem hóf stað-
inn, „aligöfgastan bæ á öllu ís-
landi“, og kirkjuna, „andlega móður
allra annarra vígðra húsa á Is-
landi", til þess vegs að um rúmra
sjö alda skeið var enginn annar
staður á öllu landinu nær því að
geta talist höfuðstaður þess. Um-
ræðuefni, mærðarefni Skálholts,
skortir því eigi þann sem hér talar
á hátíðarsund.
Ætlun mín er þó ekki að flytja
hér neitt ágrip sögu, slíkt væri að
bera í bakkafullan læk. En um
Skálholt að fomu og nýju, áhrif
þess og hlutverk, liggur mér margt
á hjarta, raunar miklu fleira en mér
er fært að tjá í venjulegum orðum.
Ég vitnaði áðan til orða Hungur-
vöku, sögu hinna fýrstu Skálholts-
biskupa, um stað og kirkju í
Skálholti. Hófsemi þess merka rits
í lýsingum og frásögnum ljær orð-
um þess slíkan þunga að þau hafa
nánast verið skilin bókstaflega og
raunar verið staðfest af mörgum
vitnisburðum sögunnar. Því er
freistandi að spyija hvem sess
slíkur staður hafí skipað í hug og
tilfínningum okkar nútfmafólks.
Ég held að rangt væri að dyljast
þess, að gömul alhæfíng um tóm-
læti mörlandans hafi átakanlega
sannast á Skálholtsstað, a.m.k. þar
til endurreisnar hans tók að gæta
að verulegu marki á 6. og 7. tug
aldarinnar. Sjálfur er ég fæddur og
upp alinn í næstu sveit og satt að
segja þykir mér það nú með ólíkind-
um hve sjaldan ég heyrði Skálholts
getið sem sögustaðar í uppvexti
mínum. Það vekur jafnvel undrun
að sr. Ámi prófastur Þórarinsson,
sem fæddur var 1860 og alinn upp
í Miðfelli í Ytrihrepp, segist í ævi-
sögu sinni hafa heyrt gamalt fólk
í hreppnum viðhafa orðalagið „heim
í Skálholt", líkt og Norðlendingar
segja heim að Hólum. Væntanlega
hefur hér verið arfur frá 18. öld
og gat hann vel geymst í talshætti
fólks fram á daga sr. Áma. Og
óneitanlega er þetta merkur vitnis-
burður um veg Skálholts meðan hér
var enn biskupsstóll og sjö alda
hefð hans órofín.
Hitt er þó augljóst og verður
ekki um deilt, að hnignun Skálholts
og endalok þess sem uppsprettu
mennta og menningar seint á 18.
öld var svo algjör, að jafíivel minn-
ingin um foma frægð þess var mjög
tekin að mást og veðrast í vitund
söguþjóðarinnar. Þaðan af síður var
unnt að tala um lifandi áhuga á
endurreisn staðarins. Því lengur
sem að þessu er hugað þeim mun
ljósara verður hve mjög forvígis-
menn þeirrar endurreisnar áttu á
brattann að sækja og því meiri
aðdáun vekur — ekki aðeins bjart-
sýni þeirra og áræði — heldur einnig
og engu síður vit þeirra og raun-
sæi, þegar litið er um öxl yfír u.þ.b.
fíóra síðustu áratugi. Rannsókn
fommenja, varðveisla þeirra og
virðing hefur hér haldist í hendur
við hina ytri endurreisn kirkju og
staðarhúsa og svo um búið og að
staðið að nýjum kynslóðum virðist
framhaldið geta orðið létt; að efla
staðinn að vexti og viðgangi og
tryggja honum varanlegan sess í
íslensku menningar- og trúarlífí í
samræmi við hina sögulegu hefð.
Þau orð, sem ég nú lét falla,
kalla á nánari skýringar. Við hvað
er átt með almennum orðum: menn-
ingar- og trúarlíf í samræmi við
hina sögulegu hefð? Hér er komið
að miklu efni. Tveir þættir þess
(e.t.v. meginþættir) em mér efst í
huga:
1) Fræðslu- og uppeldisstarf,
þ. á m. skólahald og fræða-
iðkanir.
2) Andlegt athvarf og kjöl-
festa því fólki sem opna vill
hug sinn og tilfinningar fyrir
verðmætum sem standa ofar
hinum stundlegu og áþreifan-
legu.
Skólahald í Skálholti er sem
kunnugt er eldra en sjálfur biskups-
stóllinn, því að ísleifur biskup
Gissurarson hélt hér skóla eftir
heimkomu sína frá Herfurðu í Sax-
landi fyrir miðja elleftu öld. Sú mun
skoðun fróðustu manna að skóla-
hald hafi verið nær óslitið til 1784,
þótt litlar heimildir séu um skólann
fyrr á öldum. Arftaki Skálholts-
skóla var, svo sem alkunna er,
Hólavallarskóli, þá Bessastaðaskóli
og síðan — frá 1846 — Lærði skól-
inn og nú Menntaskólinn í Reykja-
vik. En arftaka innan héraðs
eignaðist skólinn ekki fyrr en eftir
169 ár. Þegar efnt var til mennta-
skólakennslu við Héraðsskólann á
Laugarvatni árið 1947 var sú deild
nefnd í virðingarskyni Skálholts-
deild. Það var nærtæk hugsun og
þess er oft minnst með hve minnis-
stæðum hætti þær tengjast, sögur
Skálholts og Laugarvatns, við
kristnitöku og siðaskipti. Við stofn-
un menntaskólans 1953 var þessi
hugsun áréttuð og oft síðan.
Athyglisvert er að einmitt þessir
atburðir, er leiddu til stoftiunar
menntaskóla innan héraðs, þeir
gerðust á sömu árum og umræður
hófust að marki um endurreisn
Skálholts og hér var hafíst handa
um fyrstu framkvæmdir. Því var
eðliiegt að menn veltu því fyrir sér
hvort slíkur skóli ætti ekki heldur
að rísa í Skálholti en á Laugar-
vatni. Hagkvæmnisástæður mæltu
með Laugarvatni og ég hygg að
nú muni fáir harma að svo réðst
sem raun varð á.
Þær breytingar hafa orðið á hinu
almenna fræðslukerfi að stofnun
sem Skálholtsskóli ætti að minni
hyggju að hasla sér völl utan þess
með einhveijum hætti. Sú mun og
hafa verið ætlun manna við stofnun
lýðháskólans 1972. Vera má að slík
Kristinn Kristmundsson
„Rannsókn fornmenja,
varðveisla þeirra og
virðing hefur hér hald-
ist í hendur við hina
ytri endurreisn kirkju
og staðarhúsa o g svo
um búið og að staðið
að nýjum kynslóðum
virðist framhaldið geta
orðið létt; að efla stað-
inn að vexti og viðgangi
og tryggja honum var-
anlegan sess í íslensku
menningar- og trúarlífi
í samræmi við hina
sögulegu hefð.“
hugsun eigi ekki víða hljómgrunn
um þessar mundir. Mörgum virðist
nú títt að líta á öll samskipti manna,
einnig uppeldi og menntun, frá sjón-
arhóli viðskipta um efnisleg
verðmæti. Kynni mín af skólagöngu
og námsferli margra unglinga
fínnast mér þó benda til þess að
þörf sé ærin fyrir skólastofnun sem
setur að nokkru önnur markmið en
hin almenna fræðslulöggjöf er jafn-
an líkleg til að gera með áherslu á
afköst og stundlegar þarfír. Hér á
ég við þau markmið er snúa meir
að einstaklingi en augljósustu þörf-
um samfélags, þau sem aðaláherslu
leggja á leit hans að fótfestu og
jafnvægi.
Skóla- og fræðastofnun í Skál-
holti ætti að minni hyggju að haga
á þann veg að hún geti á sem flest-
an hátt lagað sig að aðstæðum á
hverri tíð. Hið verðmæta bókasafn
þarf að verða aðgengilegt til notk-
unar. Fræðslu- og kynningarstarf,
fyrirlestra og námskeið má gera
áhugavert almenningi. Fræðimenn
á ýmsum sviðum, skáld og lista-
menn gætu átt hér athvarf og
óskaland. Allt er þetta til þess fall-
ið að auka veg Skálholts og beina
áhrifum þess í æskilega farvegi.
Og það er um leið fallið til þess að
auka veg og áhrif hinnar íslensku
kirkju.
Hinn meginþátturinn, sem ég gat
um og leyfði mér að nefna andlegt
athvarf og kjölfestu, er að sjálf-
sögðu snúinn af mörgum þráðum
og margvíslega gerðum. Hann
tengist einnig hugmyndum manna
um sjálfa kirkju Krists, erindi henn-
ar og tilvist í nútímasamfélagi. Og
hann er undir því kominn að Skál-
holtsstaður — ekki aðeins standi
opinn — heldur svari leitandi spum,
fullnægi andlegum þörfum. Mikil-
vægur hluti þessa þáttar er í mínum
huga sú tónlistariðkun og sá hljóm-
listarflutningur sem hér má njóta í
sívaxandi mæli. Mikill og aðdáunar-
verður er einnig sá hlutur í eflingu
kirkjusöngs sem birtist í því, að
organistar og kirkjukórafólk víðs
vegar að flykkist „heim í Skálholt"
á hveiju ári til náms og æfinga.
Það er ekki á mínu færi að ræða
margt um hinn trúarlega þátt sem
hér varðar að líkindum mestu.
Dæmi, sem leita á hugann, skulu
þó nefnd: Sú var tíð að Þor-
láksskrín var út borið ár hvert 20.
júlí, Þorláksmessu á sumar, um-
hverfís kirkju og kirkjugarð með
skrúðgöngu, hringingum og ljósa-
burði. Hólpinn taldist hver sá er
náði að ganga undir skrínið, styðja
hönd Þorláks, eins og það var neftit.
Hvað sem okkur kann að fínnast
um helgihald af þessu tagi er hitt
víst að þeirrar ttðar fólk sótti til
þess þann styrk og þá huggun sem
það leitaði. — Skáldið Hallgrímur
Pétursson tengist sögu Skálholts
sem kunnugt er: Prestsvígslu hlaut
hann hér af sjálfum meistara Brynj-
ólfí 1644, og dýrgrip sinn mestan,
passíusálmana og sálmana um
dauðans óvissan tíma og fallvalt
heimsins lán, sendi hann í eigin-
handarriti hingað í Skálholt 1661.
Líklega eru ekki margir nútíðar-
menn sem játa í öllum greinum
sömu lífsskoðun og sr. Hallgrímur
Pétursson, svo mjög hafa tímar
breyst. En sljór er sá hugur sem
hrífst ekki af trúarreynslu og trúar-
styrk mannsins sem kvað, mæddur
af sjúkleika, fyrir andlát sitt: Ég
hef aldrei í nokkurri nauð / nauð-
staddur beðið utan Guð. / Guð
hefur sjálfur gegnt mér þá. / Guð
veri mér nú líka hjá.
Nefna mætti fjölmörg dæmi svip-
uð. þessum, bæði um einstaklinga
og önnur almenns eðlis. Og með
slík dæmi í huga má spyija: Er
Skálholt nútfmans þess megnugt
að veita enn styrk og haldreipi af
sama toga í völtum heimi og að
breyttu breytanda? Oft hefur verið
minnt á þann ægilega háska sem
vofir yfír heimi nútímans og marg-
ir telja ósýnt með öllu að afstýrt
verði. Mér er engin launung á því
að ég er í hópi þeirra sem binda
vonir við kristna kirkju og friðar-
boðun hennar í þeirri miklu vá.
Undir ófriðarteiknum, þar sem
margur einstaklingur gengur „titr-
andi með tóma hönd“ hefur stofnun
á borð við heilaga Skálholtskirkju
æmu hlutverki að gegna.
Einhveijum kann að fínnast að
s'aga Skálholts geti naumast talist
friðarsaga og verður ætíð að meta
slíkt í ljósi hverrar tíðar. Höfundur
Hungurvöku hikar þó ekki við að
líta á andlát Gissurar biskups
4— ísleifssonar sem fyrirboða að óáran
og síðar ófriði á landi hér. Og í
ársbyijun 1242 tókst Skálholts-
biskupi þrátt fyrir allt að stöðva
blóðugan bardaga milli liðsmanna
þeirra Gissurar Þorvaldssonar og
Órælgu Snorrasonar. Svo mjög sem
við nútímamenn hljótum að kenna
samúðar með málstað Órækju —
og andúðar á brigðmælum Gissurar
síðar — hljótum við að viðurkenna
að í þetta sinn tókst afli kirkjunnar
að afstýra fáránlegum mannvígum.
Yfír Skálholti miðalda og siðaskipt-
atíma hvíla vitanlega skuggar.
íslandssagan hefur þó löngum hik-
að við að lýsa vanþóknun á aftökum
erlendra manna, svo sem Jóns Ger-
rekssonar á 15. öld eða Diðriks frá
Minden og fleiri á siðskiptatíma.
Alræmdast hefur orðið hið skugga-
lega óhappaverk, aftaka Jóns
biskups Arasonar og sona hans. Það
er athyglisvert að fyrir endurreisn
Skálholts var minnisvarðinn um
þennan óheillaatburð hinn eini sýni-
legi vottur um rækt við sögu
staðarins. Nú hafa íslendingar sem
kunnugt er, líklega bæði með réttu
og röngu, litið á Jón Arason sem
þjóðhetju. En það var ein erlend
kona sem lét reisa umræddan varða
á eigin kostnað.
Hér er e.t.v. komið helst til langt
frá hugleiðingum um stöðu og hlut-
verk Skálholts nú á timum og í
næstu framtíð. Afsökun mín er það
einkenni Skálholts, aðall þess og
styrkur, hve saga þess er ágeng,
liðnir atburðir hrópa á hveija nýja
kynslóð sem eyru hefur að heyra.
Hér var áður minnst á öflugt tón-
listarstarf hinna fremstu tónlistar-
manna okkar hér í Skálholti, og
riijast þá upp að Þórður biskup
Þorláksson flutti hingað hin full-
komnustu hljóðfæri þegar á 17. öld
og gaf auk þess út kirkjusöngbók,
grallara, ásamt söngfrseði. Og svo
rækilega náði eftirmaður Þórðar,
meistari Jón Vídalín, eyrum þjóðar
sinnar, að predikanir hans voru
dáðar og lesnar á íslenskum heimil-
um allt að 200 árum frá andláti
hans. Svo mætti lengi telja, og
bæri þó allt að sama brunni.
Með allt þetta í huga, og þá einn-
ig þau umsvif og það yfírbragð sem
Skálholt hefur nú, er rík ástæða til
að vona að Iokið sé því tómlæti
okkar um málefni Skálholts sem
fyrr var nefnt. Og um leið er þá
vonandi greidd brautin að því marki
að endurreisn Skálholts beri þann
heillavænlega ávöxt í lífí þjóðar og
kirkju sem að var stefnt.
Sá maður, sem einna lengst og
mest mun hafa unnið að viðreisn
Skálholts, er dr. Sigurbjöm Einars-
son biskup. í grein sinni, „Skálholt
í anddyri nýrrar aldar“, er birtist í
ritinu Suðra 1969, komst hann svo
að orði: „Hið nýja Skálholt rís ekki
né mótast á skammri stundu, og
það er ekki nauðsyn né nein hygg-
indi, eins og nú er komið, að ætla
sér að ráðstafa honum (þ.e. Skál-
holtsstað) undir framtíðarörlög í
öllum greinum. Hitt er víst, að Skál-
holt verður andleg orkustöð, ef þjóð
og kirkja kunna að meta og hag-
nýta sér á tímabæran hátt það afl,
sem býr í minningum þess, og þeim
fyrirheitum, sem yfír því lýsa. Þá
verður það aftur slíkt höfuðsetur,
sem komandi kynslóðir iúta í lotn-
ingu og þökk.“ Á þessi viturlegu
orð þykir mér ástæða að minna ein-
mitt nú og undir þau skal heils
hugar tekið.
Ef menn fallast á þá skoðun, að
guðstrú sé hið máttugasta afl sem
fundið verði til sameiningar og var-
anlegrar farsældar í líf einstaklinga
og þjóða, þá hljóta þeir að láta sig
málefni Skálholts miklu varða,
leggja þangað oft leið sína og binda
háleitar vonir við framtíð þess. Og
þess skal hér óskað að lyktum, að
ekki aðeins þeir, heldur og allir
aðrir, sem hikandi eru við að ganga
slíkri skoðun á hönd, kenna þó til
í stormi sinnar tíðar, þekkja kvíðann
og efann sem válynd veður samtím-
ans hafa valdið; einnig þeir eigi sem
oftast erindi „heim í Skálholt" og
sem greiðastar götur. Og umfram
allt; að þeir hljóti þær viðtökur og
það athvarf sem ég óska og bið að
Skálholt verði ætíð fært um að
veita.
Höfundur er skólameistari
Menntaakólans á Laugarvatni.
AF ERLENDUM VETTVANGI
eftir JÓHÖNNU KRISTJÓNSDÓTTUR
Alsír að leggja af
stað irm í næstu öld
UM ÞESSAR MUNDIR er liðinn aldarfjórðungur, síðan Alsir fékk
sjálfstæði, eftir að hafa háð blóðugt strið við Frakka. Á þeim
tima var landið stöðugt í fréttum, en síðar hefur það eins og
horfið úr sviðsljósinu. Kannski stafaði þetta brotthvarf meðal
annars af þvi, að fáir vissu betur en Alsírar sjálfir, að nú var
að mörgu að hyggja og þeir voru staðráðnir í að allar hrakspár
um að þeir gætu ekki staðið á eigin fótum skyldu að engu verða.
Eftir 25 ár hefur Alsir auðvitað fyrir löngu sannað tilverurétt
sinn meðal þjóða Þriðja heimsins. En gangan hefur ekki verið
auðveld. í nýjasta tölublaði Middle East er grein um Alsir eftir
Jonathan Derrick, sem hér verður stuðzt við.
Ibúar eru 25 milljónir og ein-
hveijir hinir yngstu í heimi, því
að íbúatala hefur þrefaldazt þessi
25 ár. Því má ætla að þrír fjórðu
allra íbúa hafí engar persónulegar
minningar úr sjálfstæðisstríðinu.
Það var þann 1. nóvember 1954,
sem Front de Liberation Nationa-
le (FLN) hóf skæruhemað á
hendur herraþjóðinni, Frökkum.
Þeir voru einráðnir í að láta hvergi
undan síga og svöruðu af mikilli
grimmd. Þjóðarstolt Frakka var í
veði, svo og teldist það alvarlegur
hemaðarlegur hnekkir, ef fámenn
skæruliðahreyfíng, eins og þeir
töldu FLN vera í fyrstu, færi með
sigur og beygði stórveldið.
Auk þess var um fé og stóra
hagsmuni almennt að tefla. Olía
hafði fundizt og vinnsla var hafín.
Þeir milljón Evrópubúar, sem voru
búsettir í Alsír sáu því frarh á
gróðvænlega daga. Það er út af
fyrir sig ekki ástæða til að rekja
gang stríðsins hér, heldur væri
nær að huga að því, sem hefur
verið að gerast í landinu síðan.
En það er ekki ofmælt að segja,
að stríðið og niðurstaða þess var
stórkostlegt áfall fyrir Frakka;
stríðið var ekki sfður hörmuleg
reynsla Alsíra. Milljón lágu í valn-
um, margar milljónir höfðu
flosnað upp og eyðileggingin skar
í augun. Svo að það var þjóð í
rúst sem fékk sjálfstæði sitt
sumarið 1962. Skortur var á fólki
í öll störf, fyrst og fremst vegna
fjöldaflótta Frakka og margra
Alsíra úr landi. Menntun var á
lágu stigi meðal múslíma eftir 130
ára stjóm Frakka. Uppbyggingar-
starfið virtist því sem næst
óviðráðanlegt.
Samt hefur Alsírum tekizt að
þróa olíu og gasvinnslu sína og
stóðust vanda olíukreppunnar
skár en ýmsar aðrar olíufram-
leiðsluþjóðir Araba. Frá því fyrsta
hallaðist fyrsti forseti landsins
Ahmed Ben Bella - sem var náinn
stuðningsmaður Nassers og
Nkramah, að því að Alsír ætti að
fara í raðir Samtaka hlutlausra
ríkja og Einingarsamtaka Afríku-
ríkja. Innan þessara samtaka
hefur Alsír vakið athygli fyrir
skelegga afstöðu. Ekki alltaf
sveigjanlega, en það hefur aflað
sér virðingar fyrir einarða afstöðu
sína um efnahagsstefnu sína.
Segja má, að undralitlar breyt-
ingar hafí orðið á grandvallar-
stefnu Alsírs í þessi 25 ár, hvað
varðar stefnu innanlands og utan.
FLN hefur verið eini stjómmála-
flokkurinn sem hefur fengið að
starfa í landinu. Flokkurinn hefur
allar stundir hneigzt til sósial-
isma, en jafnan fullyrt að um sé
að ræða sjálfstæðan alsírskan
sósialisma, sem gangi ekki erinda
annarra.
Eftir að Ben Bella hafði setið
þijú ár á valdastóli hratt Houari
Boumedienne honum úr sessi.
Hann hafði verið ein af hetjum
frelsisstríðsins og verið vamar-
málaráðherra Ben Bella. Hann var
bragðizt snöfurlega við, þegar
eitthvað slíkt hefur komið upp á
og hópur bókstafstrúarmanna var
tekinn af lífi fyrir tveimur áram.
í janúar fannst leiðtogi lejmisam-
taka bókstafstrúarmanna, Mou-
stapha Bouyali, myrtur og var
ekkert gert af hálfti sljómvalda
til að rannsaka það.
Alsírar eiga við sams konar
vandamál að stríða og þjóðir vítt
um veröld, fóik flykkist úr sveitum
til borga og býr þar einatt við
atvinnuleysi, sult og seyra. Eftir
að Frakkar fóru frá Algeirsborg
var húsnæði á hveiju strái. En
Ben Bella sat árum
saman í fangelsi.
Boumedienne velti
Ben Bella úr sessi.
Benjadid forseti
að vísu úr röðum hersins, en hann
hann vildi fylgja stefnu FLN.
Hann hélt til streitu efnahagas-
steftiunni, þótt hún færðist ívið
meira til sósialisma, meðal annars
með meiri þjóðnýtingu, bæði í iðn-
aði og akuryrkju. Boumedienne
lézt 1978 og við tók, með friði
og spekt Benjedid Chadli. Segja
má, að merkjanlegar breytingar á
utanríkissteftiu Alsírs komi eftir
fyrstu ár Chadlis á valdastóli.
Állt hefur það þó verið innan þess
ramma sem FLN mótaði á upp-
hafsdögum sínum.
Þó svo, að sæmilega hafí verið
kyrrt í landinu, hefur þó stjómin
orðið að sætta sig við nokkra
andstöðu. Hún hefur einkum kom-
ið frá Kabylum, sem er minni-
hlutahópur Berba, hinna
uppranalegu íbúa Maghreb. Þeir
vilja jafnan rétt til menntunar og
að mál þeirra verði metið til jafns
við arabisku. Þeir hafa nokkram
sinnum gert tilraunir til að láta
til sin taka, en fréttir af þeim
átökum hafa verið af skomum
skammti. Það er fjarska fátt, sem
bendir til að Arabamir gangi að
kröfum þeirra. FLN hefur alltaf
sett það á oddinn að standa vörð
um arabiskar hefðir og arabiska
menningu og það hefur engin
breyting orðið á því. Samt er
ýmislegt, sem sýnir, að stjómin
muni ekki jafn frábitin að ræða
við forsvarsmenn Kabyla og áður,
þótt allt sé það heldur óljóst enn.
Þó svo að stjómarflokkurinn
haldi ffarn mikilvægi þess, að isl-
am sé hin eina og rétta trú, er
þó staðreynd, að islömsk bók-
stafstrúarstefna á ekki upp á
pallborðið hjá sljómvöldum. í
Sviss býr nú Ben Bella í útlegð
og leggur hið mesta kapp á að
kynda undir áhrif bókstafstrúar-
manna í Alsír. Stjómin hefur
nú er þetta vandamál, sem stjóm-
in baslar við að leysa.
Flóttinn til borganna, einkum
Algeirsborgar, tengist vitaskuld
vandamálum landbúnaðarins.
Árið 1953 framleiddi Alsír 93 %
allra matvæla, sem þurfti. Árið
1984 var framleiðslan aðeins 40%.
Þó svo að mikill hluti landsins sé
eyðimörk, er það ekki öll skýring-
in. Stjómin reynir nú að snúa
þessu við, lætur reisa litla „sósial-
iska bæi“ á þeim stöðum sem
möguleiki er á að endurlífga akur-
yrkju. Töluverðum fjárhæðum er
veitt til þeirra, sem fást til að flytj-
ast á þessa staði og undanfarið
hefur orðið nokkur vakning meðal
yngra fólksins að hverfa á ný til
náttúrannar.
Alsírar hafa og fleira $ huga,
þeir horfa með nokkurri öfund til
Túnis og Marokkó, sem moka inn
stórfé á þjónustu við ferðamenn.
Fram að þessu hafa hópferða-
menn ekki verið ýkja velkomnir
gestir í Alsír, né heldur hefur
verið aðstaða til að taka á móti
þeim. En nú hefur stjómin undir-
ritað samning við Túnis og
Marokkó um sameiginlegar
pakkaferðir um löndin þijú og
gerir nú alls konar ráðstafanir til
að geta innan fímm ára búið svo
um hnútana, að ferðamenn skili
þeim nokkram gróða.
Það er því óhætt að segja, að
þrátt fyrir ákveðna einangran sem
Alsír hefur búið við — að eigin
vali að vísu — hafa stjómvöld með
athyglisverðum áætlunum sínum,
einkum á sviði jarðyrkju, átaks í
húsnæðismálum og svo nokkurs
fúsleika til að leyfa ferðamönnum
að koma til landsins - er þessi 25
milljón manna þjóð að koma fram
á alþjóðasviðið og mun væntan-
lega ætla sér þar nokkuð góðan
skerf.