Morgunblaðið - 24.11.1987, Blaðsíða 15

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 24. NÓVEMBER 1987
15
Dansarar í Kvennahjali.
verk séu vænleg til þess að bæta
stöðuna?
I þessari sýningu er illa farið
með Islenska dansflokkinn. Sumir
dansaranna í fyrra verkinu eru
ekki nógu góðir, þ.e. þeir eru oi'
þungir eða á annan hátt ekki rétt
skapaðir til þess að geta valdið
verkinu. Ef listrænn metnaður
Dansflokksins er einhver er óboð-
legt að nota dansara sem ekki
fullnægja kröfum um þyngd og
líkamshlutföll. Hafa mætti í huga
að fáir góðir dansarar eru betri
en margir misjafnir. í síðara verk-
inu er dönsurunum misboðið með
því að sóa kröftum þeirra. Það
vekur furðu að hingað sé fenginn
afbragðsgóður gestadansari eins
og María Gísladóttir án þess að
áhorfendum gefist tækifæri til
þess að sjá hana í hlutverki við
sitt hæfí. í báðum verkunum ber
hún af öðrum dönsurum en það
hefði áreiðanlega verið áhorfend-
um til meiri yndisauka að sjá hana
í verkum þar sem meira væri kraf-
ist af henni. Þar sem bæði verkin
eru frumsamin er erfítt að sjá
hvað fyrir höfundum vakti.
Það er á ábyrgð stjómenda
Dansflokksins að meta aðstæður
hverju sinni og nýta hæfíleika
dansaranna sem best. Að þessu
sinni hefur þetta ekki tekist.
Ha, hvað líður lífinu?
Bókmenntir
Friðrika Benónýs
DEMANTSTORGIÐ
Höfundur: Mercé Rodoreda. Þýð-
andi: Guðbergur Bergsson.
Útgefandi: Forlagið, 1987.
Það er ekki á hverjum degi sem
íslenskir lesendur fá spænskar bók-
menntir upp í hendumar og mætti
gjaman vera meira um það. Ein-
staka undantekning verður þó á og
ein þeirra er skáldsagan Demants-
torgið, eftir Mercé Rodoreda, sem
Forlagið hefur nýsent frá sér í
íslenskri þýðingu Guðbergs Bergs-
sonar. Guðbergur þýðir bókina úr
katalónsku en sú tunga var bann-
færð á dögum Francos og er þar
kannski að finna skýringu á því
hversu stórt hlutverk tungumálið
sjálft leikur í þessu verki.
Demantstorgið er saga Natalíu,
óbreyttrar alþýðustúlku í Barce-
lóna, og tíminn er fyrir, í og eftir
borgarastyijöldina á Spáni sem lauk
með valdatöku fasista. Styijöldin
er þó undarlega fjarri í þessari sögu.
Natalía veit aldrei um hvað er bar-
ist og þó hún missi mann sinn,
atvinnu og nærri því bömin sín
vegna stríðsins, stendur hún á ein-
hvem undarlegan hátt fyrir utan
og ofan það. Þetta er hennar saga,
sögð í fyrstu persónu og eins og
Guðbergur segir í eftirmála „lítur
út fyrir að höfundurinn hvísli bók-
inni fremur að sjálfum sér en
lesandanum. Frásögnin er ljóðræn,
einlæg og eðlileg. Hér þarf engin
undur og stórmerki til að halda
athygli lesandans, tungumálið sjálft
er mesta undrið. Þar sem ég er
ekki læs á katalónsku get ég ekki
borið saman frumtexta og þýðingu,
en sá íslenski texti sem birtist í
þessari bók er einhver sá magnað-
asti sem ég hef lesið. Aldrei flatur
eða dauður, fullur af lífi og aldrei
uppskrúfaður. Hinn „heilagi ein-
faldleiki“ er allsráðandi og hugsán-
imar flæða eðlilega og - óþvingað
eins og hugsanir gera. 0g að lestri
loknum fínnst manni bókin öll eitt
samfellt ljóð upp á 146 síður og
aldrei dauður punktur.
En hver er hún þessi Natalía sem
á allar hugsanirnar? í upphafí sög-
unnar er hún afgreiðslustúlka í
bakaríi, sem á dansleik á Demants-
torginu mætir örlögum sínum í líki
ungs manns með apaaugu. Þau
fara að basla og fjölga sér og fylla
íbúðina af dúfum. Og hún fer að
vinna í fínu húsi og hann fer í
stríðið og bömin ein heima. Og
hann fellur og hún missir vinnuna
og bömin svelta. Og hún giftist
kaupmanninum sem óttast stöðugt
árás rottanna úr holræsinu. Og hún
saknar dúfanna og baslsins. Og
kennir stríðinu um, þótt hún hafí
sjálf átt mestan þátt í endalokum
dúfnanna. Og aðeins tungumálið
getur gert hana fijálsa, hugsanir
verða að mótast í orð. Og með því
að rita sína eigin grafskrift verður
hún loks laus undan lífinu sjálfu.
En er hún þá fijáls?
Eins og áður er komið fram er
það ekki sagan sjálf, heldur hvemig
hún er sögð sem gerir þessa bók
merkilegri en margar aðrar bækur,
sem þó leggja meira undir. Að
skrifa bók um stríð þar sem stríðið
er utan bókar, um ást sem aldrei
er orðuð, um konu sem á sér ekki
önnur hugðarefni en að lifa af eftir
bestu getu, er afrek útaf fyrir sig.
En að gera það með þeim hætti að
lesanda sýnist listin að lifa vera í
því fólgin að gera hversdagslífið að
upphafí og endi alls, það er list.
Með þessu á ég þó auðvitað ekki
við að Rodoreda sé sammála þeim
lífsskilningi, sem hún leggur Nat-
alíu til. Bókin er full af táknum og
vísunum sem segja allt aðra sögu
en þá sem Natalía er að segja.
Dúfumar sem fylla líf Natalíu fyrir
styijöldina og rottumar sem ógna
ista. Og þótt Natalía hugsi lítið um
stríðið er það eigi að síður örlaga-
valdur í lífi hennar. Og myrkvunar-
ljósin bláu, tákn stríðsins, dauðans
og eyðileggingarinnar, halda áfram
að loga í huga Natalíu löngu eftir
að styijöldinni er lokið. Og það er
ekki fyrr en hún hefur snúið aftur
til húss dúfnanna og rist gælunafn
sitt, Dúfa, í vegginn, að hún verður
fær um að hleypa út öskrinu, sem
safnast hefur fyrir í hálsi hennar
öll þessi löngu myrku ár í skini ljós-
anna bláu. En með því hefur hún
líka rist grafskrift frelsisins og
flugsins og eftir stendur aðeins Frú
Natalía, með eiginmanninn ríka
sem er óhæfur til líkamlegra ásta,
en svo afskaplega góður í sér.
Náttúran leikur stórt hlutverk í
sögunni, furðanlega stórt sé tekið
mið af því að Natalía er borgarbam
og þekkir ekki annað en borgarlíf.
Samt em það dýrin og trén sem
hún samsamar sig og haf og himinn
sem hún miðar alla fegurð við. Hún
er náttúmbam og stjómast alfarið
af eðli sínu og tilfinningum. Þegar
hallar undan fæti óttast hún fólk,
en finnur huggun hjá tijánum, sem
em alveg öndverð mönnunum. í
tijánum og dýmnum er lífíð, en
mannfólkið er dáið. Jafnvel þeir sem
lifðu af em dauðanum merktir. Og
Natalía, sem elskar lífið og lifir
bara fyrir lífið, á ekki samieið með
þessum dauða og drepur því dúfuna
í sjálfri sér.
Guðbergur Bergsson er allra
manna duglegastur við að koma
íslenskum lesendum í snertingu við
fjarlæga heima, og hér hefur hann
enn einu sinni fært okkur verk sem
er bókmenntir eins og þær gerast
bestar. Þar sem hrært er saman
„himninum og leirnum" og úr verð-
ur einn dásamlegur hræringur,
uppfullur af framandi lífi og þó svo
velferð seinni manns hennar eftir
að stríðinu lýkur segja t.d. sína
Sögu um álit höfundar á lífinu á .
Spáni, fyrir og eftir valdatöku fas-
nærri okkur í öllu því er snertir það
undarlega athæfi að vera menn-
eskja. ;
Og, þúsund þakkir, Guðbergur.
JÓLAHANDAVINNA
NÚ ER RÉTTI TÍMINN
KOMIÐ MEÐAN ÚRVALIÐ
ER MEST
JÓLASTRENGIR PÓSTSENDUM
JÓLADÚKAR
TIL AÐTELJA ÚT
TILBÚNIR OG
í METRATALI
ÓÐINSGÖTU 1 S. 13130