Morgunblaðið - 24.11.1987, Blaðsíða 55

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 24. NÓVEMBER 1987
55
í nafni réttlætisins
Úr myndinni Hinir vammlausu; gangstermynd um baráttu góðs
og ills.
Kvikmyndir
Amaldur Indriðason
Hinir vammlausu (The Un-
touchables). Sýnd í Há-
skólabíói. Sljörnugjöf: ★ ★ ★
★ .
Bandarísk. Leikstjóri: Brian
De Palma. Handrit: David
Mamet. Framleiðandi: Art Lin-
son. Kvikmyndataka: Stephen
H. Burum. Tónlist: Ennio
Morricone. Helstu hlutverk:
Kevin Costner, Charles Martin
Smith, Andy Garcia og Sean
Connery og Robert De Niro.
Paramount, 1987.
Hinir vammlausu (The Untouc-
hables), sem sýnd er í Háskólabíói,
er m.a. um góða gæja og vonda
og línur eru eiturskýit dregnar á
milli þeirra. Kevin Costner, með
hjálp handritshöfundarins David
Mamet og leikstjórans Brian De
Palma, tekur góða gæjann, lögre-
glufulltrúann Eliot Ness sem
enginn vissi hver var fyrr en í
sumar (það voru allir búnir að
gleyma sjónvarpþáttunum um
hann frá 1959), og býr til úr hon-
um harmþrunginn dýrling í
Armani-fötum. Og þótt hann sé
kannski ekki bókstaflega með
Biblíuna í annarri hendi og ijúk-
andi byssuhólkinn í hinni berst
hann heilagri baráttu við hið illa.
En til að sigra verður hann sjálfur
að beita illsku þótt hann fyrirlíti
það því í Chicago bannáranna
verður illt ekki sigrað með góðu,
sérstaklega ekki þegar það heitir
A1 Capone, túlkað á djöfullega
meistaralegan hátt af kamelljóni
kvikmyndanna, Robert De Niro.
Hann er hinn fullkomni vondi gæi.
Myndin er á mjög meðvitaðan
hátt mótuð af langri, merkilegri
og ægivinsælli hefð amerískra
kvikmynda; hefð gangstermynd-
anna. Hún er sett saman við
baráttu góðs og ills og það er
ekkert verið að fela þær andstæð-
ur; næstum í hvert skipti sem við
höfum fengið að sjá De Niro út-
mála geðsýki illskunnar neðan úr
ofurglæsilegu helvíti glæpanna er
klippt uppí himnaríki þar sem
Ness er í hlýjum faðmi fjölskyld-
unnar. Það jaðrar við væmni en
De Palma kemst upp með það af
því svoleiðis á það og verður að
vera; öll myndin, andrúmsloft
hennar, tónlist, lýsing, litir, kvik-
myndataka, persónusköpun bein-
ist að því gera okkur meðvituð
um andstæðumar og um leið þá
bíótegund sem myndin tilheyrir.
Frumleiki Hinna vammlausu ligg-
ur í klisju hefðarinnar og í henni
liggur lykillinn að frábærlega vel-
heppnaðri mynd. Það er allt ekta
við þessa mynd á skemmtilega
óekta máta. Með tækni sinni og
texta eru De Palma og Mamet
sífellt að segja okkur: Þetta er
bíómynd. Hún er meistaraverk
amerískrar kvikmyndagerðar eins
og sagt hefur verið en hún er líka
íburðarmesta, best leikna og van-
daðasta þijúbíó sem gert hefur
verið í langan tíma. Það er einfald-
lega sami hluturinn. Er hún þá
góð bíómynd? Svarið er: Já, svo
sannarlega. Ættir þú að sjá hana?
Aftur já, svo sannarlega. Ef þú
ferð á eina mynd á ári skaltu fara
á Hina vammlausu í ár. Hún er
frábær.
• Ameríkanar hafa alltaf elskað
gangstermyndir. Þeir hafa notið
þeirra frá því Little Cæsar og The
Public Enemy urðu til um svipað
Ieyti og hljóðið. Gangstermyndir
nutu sérstaklega góðs af tilkomu
hljóðsins; ískur í hjólbörðum, gelt
í hríðskotabyssum, beinskeytt
samtöl sem voru sniðin eins og
blaðafyrirsagnir. ískrið og geltið
hafa ekki hljóðnað síðan; White
Heat var gangstermynd eftirst-
ríðsáranna, Bonny og Clyde var
gangstermynd sjöunda áratugar-
ins, Guðfaðirinn þess áttunda og
nú höfum við fengið gangster-
mynd níunda áratugarins.
Þótt Hinir vammlausu sé byggð
á sögulegum persónum er ekki
mikið um sögúlegar staðreyndir í
handriti Mamets, nokkuð sem far-
ið hefur fyrir bijóstið á Capone-
vitringum. Hann stóð auðvitað
frammi fyrir því vandamáli að
þurfa að búa til dramatík úr efni-
við sem ekki var sérlega dra-
matískur. Ef gerð er mynd um
Capone vita allir hvemig hún end-
ar; honum var stungið í fangelsi
fyrir skattsvik. Ekki sérlega
spennandi mál. En Mamet dó ekki
ráðalaus og það er mjög gaman
að sjá hvemig hann og De Palma
hafa getað notað hinn raunvem-
lega veika bakgrunn til að gera
jafn viðburðaríka og skemmtilega
mynd og raun ber vitni. Hin dra-
matíska lausn Mamets felst í
þróun persónu Ness úr strang-
heiðarlegum fjölskyldumanni og
bókstafstrúarmanni á lögin í
mann sem undirheimastríðið sýkir
svo að hann er reiðubúinn að
myrða með köldu blóði, en alltaf
með samúð áhorfandans tryggða.
Lausn De Palma er að vinna f
sterkri hefðinni jafnvel með
smásnert af Eisenstein í hinu
margumtalaða „Odessa-atriði"
sem hann sækir í Beitiskipið Pot-
emkin (flölskyldumaðurinn Ness,
sem situr fyrir bókara Capone á
jámbrautarstöð, getur ekki á sér
setið þegar móðir með bamavagn
fer að bisa við að koma sér upp
tröppumar og verður að hjálpa
henni en þá stíga bófamir inn á
stöðina). De Palma sparar heldur
ekki langa reynslu sína af gerð
ofbeldismynda.
Myndin á auðvitað úrvalsliði
leikara mikið að þakka og fara
fremstir í flokki Costner, Sean
Connery, sem leikur Jimmy Mal-
one, lærðiföður Ness, og De Niro,
sem birtist af og til, stundum
aðeins andartak, en nóg til að
setja hrollvekjandi svip á mynd-
ina. Góðu gæjamir em sannarlega
góðu gæjamir og þeir vondu
vondu í þessari mynd. Mamet
bregður fyrir sig fáguðum, bók-
menntalegum stíl þegar hann
semur margar orðræður Ness og
manna hans, sem auk þess að
vera góð tilbreyting frá göturæs-
ismálfari venjulegra hasarmynda,
er eitt af því sem lyftir persónum
myndarinnar á hærra skáldaðra
plan. Þetta er ekki raunveruleik-
inn. Þetta er bara bíómynd.
Mamet bjó til sögu um fjögurra
manna hóp vammlausra lögreglu-
manna, sem ekki verður mútað
af A1 Capone. Það eitt gerir þá
einstaka og hættulega. Ness er
foringi hópsins, Stone (Andy
Garcia) er skyttan í hópnum,
Wallace (Charles Martin Smith)
bókhaldarinn sem er með skatt-
svik á heilanum og loks Malone,
írska götulöggan sem kynnir hinn
óreynda Ness fyrir undirheimalífí
Chicago-borgar og er e.k. föðurí-
mynd lögreglumannanna. And-
stæðingurinn virðist ósigrandi;
Capone í Chicago, hann er eigin-
legur borgarstjóri, hann hefur alla
í vasanum. De Palma stillir honum
upp í einu atriði eins og hann
væri Arthur konungur með ridd-
ara sína við hringborðið nema
þeir eru engir riddarar og hann
er enginn Arthur og hringborðið
er aftökustaður.
De Niro er óviðjafnanlegur í
hlutverki glæpaforingjans. Eins
og við eigum að venjast frá honum
er túlkunin ekki aðeins bundin við
orð og gerðir, hún er ekki síður
líkamleg. Hann hefur breytt útliti
sínu á róttækan hátt til að fást
við ímynd Capones og umbreyt-
ingin ekki síður en kröftugur
leikurinn heillar mann. í með-
förum De Niros verður Capone
ferlíki illskunnar, bræðin er
stjómlaus, fyrirlitningin á lögum
og rétti algjör. Gegn honum
stendur Ness sem Costner leikur
hugprúður og sannur; hann er
fjölskyldufaðirinn og lögreglu-
maðurinn sem verður á endanum
að fóma nokkra af háleitri sið-
gæðisvitund sinni til að lögin nái
fram að ganga. Hinn gamansami
Connery er svo fullkominn í hlut-
verki Malones og aðrir leikarar
standa sig með prýði.
Aðalfundur
Varðar
Aðalfundur Landsmálafélagsins
Varðar verður haldinn fimmtudag-
inn 26. nóvember nk. kl. 20.30
í Sjálfstæðishúsinu Valhöll,
Háaleitisbraut 1.
Dagskrá:
1. Venjuleg aðal-
fundarstörf.
2. Flokksstarf og
fjölmiðlabylting.
Jónas Kristjáns-
son, ritstjóriDV.
3. Önnurmál.
Stjórnin.
Fyrirferðarlítill lampi
LUMINESTRA*
— LUMINESTRA® lampinn
frá OSRAM er aóeins 21 mm
á breidd.
— Birtan er hin hlýja birta
glóperunnar.
— Hægt er að tengja
tlu lampa i röö.
— Tilvalinn I skápa,
innréttingar, og
þar sem rými er
litið.
— Litur: hvitur.
OSRAM
Ijóslifandi
orkusparnaður