Morgunblaðið - 11.12.1987, Blaðsíða 10

10 c
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 11. DESEMBER 1987
Úti í villtri náttúru, en gítarinn vantar. Ætli þau sitji ekki einhvern veginn svona
og spili og syngi?
Echidna paufast sína leið, seig eins og „Swagman".
Termítaþúfa — namm, namm. Ein uppáhaldsfæða echidnu er það sem svona þúfa
geymir, og hún brýst inn i með sterkum klóm sínum.
Matthildur Biömsdóttir skrifar frá Ástralíu:
Á VIT VILLTRAR NÁTTÚRU
Á íslandi er flest ár auglýst
eftir fólki til að taka að sér veður-
athugunarstöðina á Hveravöllum
og þykir slíkt þó nokkur útlegð,
sem ;ostar mikinn undirbúning.
Hér í Ástralíu er einnig auglýst
eftir fólki til að fara út í óbyggð-
ir. Hef ég þá í huga að tímaritið
Australian Geographic sendir fólk
út í óbyggðir.
í byrjun vetrar hér í Ástralíu,
þ.e. í júní síðastliðnum, lögðu
hjón, sem valin höfðu verið úr
hópi fjögur hundruð og fimmtíu
umsækjenda, í slíkan leiðangur.
Þeir, sem valdir eru, verða að
hafa ævintýraþrá, vera náttúru-
unnendur, góðir ljósmyndarar og
vel rithæfir.
Tæplega fertug hjón, Micheal
og Susan Cusuck, hrepptu hnossið
að þessu sinni. Hann hefur unnið
í þjóðgarðinum Fem Tre Gully,
sem er rétt norðan við Adelaide,
en Susan er grasalæknir. Þau
hafa þó nokkra reynslu af óbyggð-
alífi og hafa ferðast umhverfis
Ástralíu tvisvar sinnum.
Ef allt gengur að óskum veija
þau einu ári ævi sinnar eða jafn-
vel meira í óbyggðum á ósnortnu
frumbyggjasvæði sem heitir Kun-
munya og er á norðurströnd
Vestur-Ástralíu, nánar tiltekið í
Kimberleys.
Eftir mikinn og erfiðan undir-
búning, sem tímaritið stóð að,
lögðu þau af stað og sögðust
líklega geta lifað allt af.
Þau þurfa ekki aðeins að geta
tekist á við veikindi og öll veður,
þau verða einnig að kunna að
bregðast við snáksbitum og öðmm
afleiðingum viðskipta, við vara-
söm kvikindi sem víða leynast á
þessum slóðum. Þó verða þau að
geta brugðist við því andlega
álagi, sem getur fylgt því að hafa
engan annan félágsskap, að þurfa
að vera sjálfum sér og hvort öðru
nóg. Þama er ekkert pósthús,
engin verslun né nágranni til að
fá lánað hjá. Til næsta þorps sem
heitir Derby em meira en tvö
hundmð og fjömtíu kílómetrar.
Starfíð, sem þau eiga að inna
af hendi í útlegðinni, ætti þó að
halda huga þeirra föngnum. Þau
eiga að safna jurtum fyrir plöntu-
safn og rannsóknarstöð í Vestur-
Ástralíu, rannsaka fugla fýrir
Konunglegu áströlsku fuglafræði-
stofnunina, og síðast en kannski
ekki síst eiga þau að skrá allt,
þar með talið persónulega reynslu
og viðbrögð þennan tíma, fyrir
tímaritið.
Michael sagði að það yrði fróð-
legt að fylgjast með hvaða áhrif
þessi dvöl hefði á þau borgarböm-
in. Ef til vill myndu þau ekki
endast lengur en nokkra mánuði
en kannski myndu þau vilja vera
lengur en eitt ár. En hann lang-
aði til að ná betri árangri á
gítarinn sinn.
Svo nú sitja þau kannski á
kvöldin við opinn eld og hann
spilar fyrir hana á gítar. Er það
ekki rómantísk tilhugsun?
Örlítið um echidnu
Trúlega er hið sérstaka dýr
echidna einhvers staðar á vappi
og heyrir kannski gítaróminn í
§arska. Eigum við ekki að kynn-
ast högum þess örlítið nánar og
forvitnast um hveiju vísinda-
mennimir, sem ástralska tímaritið
Australian Geographic fékk til liðs
við sig, komust að.
Fyrst skulum við þó hverfa aft-
ur í tímann og athuga hvemig
echidna er til komin að áliti frum-
byggjanna.
Saga þeirra segir að einu sinni
hafí verið gamall maður að nafni
echidna sem lifði einangraður frá
fólki sínu og fór sjaldan út úr
hýði sínu, sem var gamall holur
trjábolur. Hann var of gamall til
að veiða, en lifði á því að narra
til sín unga menn, sem hann síðan
át.
Þegar svo komst upp um hinn
hræðilega leyndardóm leituðú
fmmbyggjar að Echidnu og kró-
uðu hann af. Hentu í hann spjót-
um þar til bak hans var þakið
þeim. Þá bmtu þeir af honum
hendur og fætur og hentu frá
sér. Ula særður skreið echidna inn
í tijábolinn og hélt þar til uns
sárin vom gróin. Þegar hann svo
birtist aftur höfðu hendur hans
og fætur breyst í sterkar klær sem
hægt var að nota til að grafa og
þó limir hans væm mjög bognir
gátu þeir þó haldið honum uppi
og borið hann um. En hvorki hann
né kona hans gátu náð spjótunum
úr baki hans.
Þegar þú sérð echidna í skógin-
um í dag grefur hann sig þegar
í stað niður í jörðina minnugur
pyntinga mannanna sem hann
fékk fyrir að vera mannæta.
Nútímastaðreyndir
um dýrið
En hvað segja vísindamenn um
lífsferil echidnu? Þeir komust að
ýmsu um hætti skepnunnar, með-
al annars með því að senda
senditæki á eina. Echidna er fág-
ætt dýr af nefdýraætt og aðeins
„Trúlega er hið sér-
staka dýr Echidna
einhvers staðar á
vappi og heyrir
kannski gítaróminn í
fjarska. Eigum við
ekki að kynnast hög-
um þess örlítið nánar.“
það og platypus eiga það sameig-
inlegt að verpa eggjum en mjólka
síðan afkvæmunum.
Fullvaxin echidna er fjörutíu
og fímm sentimetrar að lengd og
vegur §ögur til fímm kíló. Um
Qörutíu prósent af líkamsþyngd
hennar er fíta og er það ráðstöfun
náttúrunnar til að gera henni
kleift að lifa án fæðu í marga
daga og jafnvel vikur. Hún hefur
dökkan feld en broddarnir eru
ljósari. Nefið er langt og mjótt,
gráblátt að lit, skapað til að grafa
og þefa með. Augun eru neðarlega
á höfðinu rétt fyrir ofan nefið og
nokkuð bil á milli þeirra. Rétt
fyrir ofan augun eru svo ein-
hverskonar ósýnileg eyru, með
þeim er hún sögð geta numið hljóð
maura og termíta.
Broddarnir vísa upp allt í kring
nema að aftan og eiga að vera
til þess að hvorki menn né aðrar
skepnur taki á þeim. Broddamir
eru aðeins stíf hár sem hún getur
þó gert enn stífari ef hún verður
fyrir áreitni. En þó gerist það að
refír og dingó veiði þær og þá
líklega með því að velta þeim á
bakið.
Tungan er rauð og iöng í laginu
eins og slanga, átján sentimetra
löng. Á henni er límkennt slímlag
sem hún sleikir maura, termíta
og önnur skordýr upp með þegar
hún hefur brotist inn í hreiður
þeirra með sterkum klóm sínum.
Hún getur grafið sig allt að einum
metra irin í holu til að ná í góm-
sæta mauradrottningu. Þeim
breytir hún síðan í þykka leðju
sem hún sýgur með gómnum og
grófri tungunni.
Klæmar eru sterkar og minna
á þjóðsöguna því þær eru eins og
afmyndaðar hendur með klóm í
stað nagla.
Echidna er friðsamt dýr sem
hvorki berst fyrir umráðasvæði
né reynir að veija það. Hún ýmist
grefur sér holu sem er rúmur
metri að lengd eða hún fínnur
holu eftir önnur dýr. Hún getur
jafnvel búið með slöngu í holu.
Mervin Griffíths sagðist hafa vit-
að til að echidna hafi legið í
rólegheitum í holu með upphrin-
guðum svörtum snák. I öðru
tilfelli sagðist hann hafa vitað um
að þegar echidna ein var að bíða
eftir mjólkandi móður, sem hún
ætlaði að lána holuna sína, hafi
brúnn snákur skriðið yfír hana
en henni ekki brugðið. En ef
mannvera hefði snert hana svona
yrðu viðbrögðin önnur.
Undir venjulegum kringum-
stæðum er svæðið sem hún hefst
við á um fimmtíu hektarar en
getur verið stærra á þurrkatímum
og þurrum svæðum.
Undir venjulegum kringum-
stæðum er svæðið sem hún hefst
við á um fímmtíu hektarar en
getur verið stærra á þurrkatímum
og þurrum svæðum.
Líkamshiti echidnu er venju-
lega 32,5 stig sem er kalt fyrir
spendýr miðað við manninn með
37,0 og kengúru með 36,0. En
hann getur farið allt niður í tutt-
ugu og tvö stig.
Echidna er einfari. Parast ekki,
heldur á tilviljanakennd mök á
fijósemistímanum, sem er í ágúst,
en það er í lok vetrar hér. Þá
geta verið allt að fímm karldýr á
vappi kringum eitt kvendýr. Síðan
sér hún ein um uppeldi ungviðis-
ins.
En hvemig fara menn að því
að kyngreina dýrin sem eru svo
lík þar sem þau paufast eftir jörð-
inni?
Kvendýrið þekkist á nokkurs-
konar hrygg eða brún á kviðnum
þar sem pokinn myndast um það
bil sem hún verpir egginu. Þar
hjá bólgna síðan upp geirvörtur
þegar unginn er um það bil að
skríða úr egginu.
Karldýrið lítur út fyrir að vera
aiveg eins og hefur jafnvel fell-
ingu sem svipar til poka eins og
kvendýrið hefur. Karldýrið er
venjulega þyngra. Eina örugga
leiðin er að athuga afturfæturna,
því á þeim hefur karldýrið hvassa
aukakló sem kvendýrið hefur
ekki.
En fylgjumst með einu varpi
eða fæðingu, eða hvað við viljum
kalla þessa blöndu afkvæmis, sem
kemur úr eggi en sýgur síðan úr
spena.
Ný echidna lítur
dagsins ljós
Þrem vikum eftir fijósemistím-
ann verpir echidna eggi, en
sjaldan meira en einu, sem hún
síðan færir yfír í pokann. Eggið
kemur úr gati sem liggur á milli
endaþarms og pokans og er trú-
legt að hún færi það á milli með
því að liggja á bakinu og snúa
upp á sig. En eggið hefur ekki
brothætta skum eins og hjá fugl-
um heldur er gúmmíkennt og þolir
mun óblíðari meðferð en venjuleg
egg.
Um það bil tíu dögum síðar
skríður svo fímmtán millimetra
blint og hjálparvana bleikt fóstrið
út úr egginu og sýgur mjólkina
úr móður sinni, sem á þessu stigi
er fitusnauð. Síðan eftir fímmtíu
daga, þegar það vegur milli tvö
til §ögur hundruð grömm og
broddarnir eru farnir að vaxa,
lætur móðirin það detta niður í
fóðraða holu þar sem það dvelur
næstu mánuði. Þá yfírgefur hún
ungann til að leita fæðu til að
byggja upp góða og næringarríka
mjólk en snýr til holunnar á fímm
til tíu daga fresti. Það er tíminn
sem tekur hana að safna upp
nýrri mjólk, sem nú er fíturík.
Eftir sex til átta mánuði, þegar
unginn yfirgefur holuna, er vöxtur
broddanna kominn vel á veg, og
hann vegur um eitt og hálft kfló.
Þá hefst nýtt lífshlaup sem
enginn veit fyrir víst hvað varir
lengi en getur að minnsta kosti
verið í fjörutíu til fímmtíu ár.
En _ þetta litla þrautseiga dýr
sem Ástralir kalla í gamni, eða
bera saman við „Australia’s 01-
dest Swaggié", Swagman eftir
ástralska flakkaranum, ber víst
nafn með rentu því þau eiga
margt sameiginlegt. _ Echidna er
útbreiddasta dýr Ástralíu og
finnst á svæðum frá heitustu eyði-
mörkum til köldustu regnsvæða
og virðist geta aðlagast öllum
aðstæðum rétt eins og „Swag-
man“ með pokann sinn. Hún fer
einförum rétt eins og „Swag-
man“, sjálfstæð og seig eins og
hann og er langlíf eins og þeir
hafa oft verið.
Svo það er engin furða að dý-
rið hafí heillað fólk allt frá því
seint á átjándu öld — og að Mary
Rose Liverani, vísindamennimir
og aðrir hafi heillast af eiginleik-
um þess.
Kannski fær parið í eyðimörk-
inni einnig að kynnast henni og
smitast af þrautseigju hennar.
Það fáum við að vita seinna.
(Pistill um echidnu er lauslega endur-
sagður úr tímaritinu Australian
Geographic okt.—des. 1987, ásamt
grein um hjónin í óbyggðum.)
Höfundur býr í Ástralíu.
*