Morgunblaðið - 11.12.1987, Blaðsíða 26

26 C
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR II. DESEMBER 1987
Nöldur - Um gagnrýni
á léttmúsík í dagblöðum
eftir Ingva Þór
Kormáksson
„Gagnrýni í blaði er fyrst og
fremst leiðbeining fyrir lesendur
frá hendi persónu sem vegna skiln-
ings-fróðleiks og menntunar og
helzt ástar á bókmenntum hefur
verið valin og talin hæf til þessara
stárfa." (Poul Borum í Þjv.
16.9.’87.)
Þessi orð segja okkur talsvert
um hvemig gagnrýnendur skulu
helst vera, hvert sem viðfangsefnið
er. Og víst er það svo, að flestir
þeirra hafa þessa eiginleika til að
bera, þ.e.a.s. flestir þeir sem fjalla
um bókmenntir, myndlist, leiklist
ogklassíska eða „alvarlega" músík.
— Nokkuð langt er síðan ég byij-
aði að gjóa augum á og reyna að
fylgjast með skrifum um íslenskar
hljómplötur í léttari kantinum. Oft-
ast hefur mér þótt lítið til koma
og allt of oft blöskrað. Einstaka
persónur hafa skilið vel hlutverk
sitt, flestar ekki. Dagblöð hafa
ekkert lagt upp úr því að fá hæft
fólk til starfa á þessum vettvangi.
Það er nefnilega allt annað að
skrifa nýjustu fréttir af poppurum
úti í heimi eða heima, en að skrifa
gagnrýni af einhverju viti. Það er
lítilsvirðing við lagasmiði, flytjend-
ur og útgefendur, að þeim plötum
sem blöðunum berast sé umsvifa-
laust komið í hendumar á „vanfær-
um“ poppfréttamönnum, sem bulla
eitthvað út í loftið af litlu viti. Virð-
<SA sem sumir þeirra eigi einnig í
miklum erfiðleikum með að koma
bullinu frá sér á sæmilegri fslensku.
Skrifín full með ambögur og orða-
leppa. Verst er þó fákunnáttan í
músík. Og er furðulegt, að sumir
skulu ár eftir ár fá að skrifa eitt-
hvað sem á að heita krítík en er
þess háttar, að allt venjulegt fólk
myndi dauðskammast sín fyrir.
Því 'nefur orðið til það sem ég
vil nefna „öfugmælatúlkun". Ég
hefí nefnilega stundum heyrt því
fleygt, í gamni og alvöru, meðal
bæði músíkanta og áhugamanna
um músík, að helst væri eitthvað
hægt að græða á þessum umsögn-
um, ef túlkaðar væru öfugt mein-
itigar skríbentanna, ef á annað
borð er hægt að fínna einhverja
meiningu. Þannig að er þeir hrósa
plötu t.d. í hástert er nokkuð líklegt
að hún sé fremur óáheyrileg og illa
heppnuð, en búast má við því að
um góða plötu sé að ræða níði
þeir hana niður. Og þeir eru reynd-
ar ósparir á það síðastneftida.
Bestu umsagnimar eru þær sem
miðla sem mestum upplýsingum
um plötumar. En það er einmitt
einn aðaltilgangurinn með svona
skrifum. Eftir því sem umsagnir
verða neikvæðari fækkar upplýs-
ingum, og í þeim neikvæðustu er
eiginlega engar upplýsingar að
5»jna, hvorki um flytjendur né ann-
að.
Hér er dæmi úr útlendu tónlist-
artímariti. Það sýnir hvemig hægt
er að koma fyrir, í mjög saman-
þjöppuðu formi, upplýsingum um
öll lög og alla flytjendur á hljóm-
plötu.
Eftir hverju fara ritstjórar, þegar
þeir velja fólk til að halda úti popp-
síðum og þar með (því miður) að
skrifa krítík. Láta ritstjóramir þá
gangast undir próf, svo þeir geti
sannfærst um að þeir séu allsendis
ófærir um að gera það sem af þeim
er ætlast. Þarf að koma vel í ljós,
að þeir hafí ekkert vit á músík,
hafí aldrei lesið neitt um músik,
aldrei leikið sjálfir á hljóðfæri og
séu þess utan fallistar í íslensku.
Það mætti halda það. En svo er
nú líklega ekki. Þetta er bara popp,
undirmálsmúsík, og öllum sama um
i:«ið um hana er ritað. Þess vegna
geta bara einhveijir gæjar labbað
sig inn af götunni og farið að kalla
sig gagnrýnendur. Þeir hafa
kannski óljósa hugmynd um, að
nú sé akkúrat þessi músíkstefna í
tísku, punk í hitteðfyrra, reggae í
fyrra, þungarokk þetta árið og guð
má vita hvað það næsta. Og á
meðan er allt annað frat. Svo hafa
þeir greinilega sína uppáhalds-
músík og fordóma gagnvart allri
annarri músík. Ef músíkin fellur
ekki inn í ákveðinn ramma, sem
er álíka þröngur og sjóndeildar-
hringur viðkomandi, er brugðist við
af geðvonsku. Það má sjá að því
neikvæðari sem umsögn er.þeim
mun greinilegra er, að vanþekking
skapai- hroka ... því fáfróðari sem
menn eru, þeim mun dómharðari
eru þeir. Vegna þess, náttúrlega,
að inni í sér eru þeir voðalega leið-
ir yfír því hversu lítið þeir vita, bg
þess vegna brýst fram ergelsi yfír
því að aðrir skuli bæði vita og
kunna.
Til skemmtunar munu nú verða
sýnd nokkur dæmi frá þessu ári
frá framleiðslu tveggja „stórgóðra“
poppskríbenta. En fyrst (eins og
þeir segja á útvarpsrásunum lauf-
léttu) þessi frasi úr Þjóðviljanum
4.10.: „Það bendir fátt til þess að
hlutur ruslsins verði minni nú í
haust en hann var í sumar, en þó
er ekki vert að dæma um það fyrir-
fram.“ En það er einmitt það sem
þann er búinn að gera þessi. Dæma
um það fyrirfram. Hann grunar að
einhveijar af plötum haustsins falli
ekki að þröngum stakk sínum og
þess vegna eru þær auðvitað rusl.
En héma eru kaflar úr Tíman-
um, valdir af handahófí (af nógu
er að taka). Þessi skríbent skrifar
ekki undir nafni. (Upphrópunar-
merki og feitletranir eru frá mér.)
„Ef þetta lag höfðar ekki til
þinna tilfínninga þá skaltu leita
læknis. Einstaklega gott lag. Fá-
dæma frábært. Skiluru? Said she
was a dancer „hookaði" mig fyrst
af öllu.“ „Og þeir sem halda ein-
hveiju öðrum (svo!) fram ættu að
hugsa sig tvisvar um áður en þeir
blaðra slíka vitleysu.“ (10.10.)
„Já, þeir sem ekki voru með á
notunum og misstu af þessum tón-
leikum geta Iátið sér blæða.“ (!)
„Bara pottþétt sem ekki sat neitt
sérstaklega mikið eftir af.“
„Óperan fær tólf strik (!) fyrir
að veita poppurum aðgang:"
„Bjami hljóðmaður á skilið
nokkra punkta (!) fyrir ágætan
hljóm á Bubba.“ (8.2.)
„Hún kemur fyrir í textanum
(sem eru engu líkir) hljóðfæra-
leiknum og notkun hans.“ (!)
„Er hægt að líka við það sem
hann er að gera? Spuming sem í
dag er ósvarað og verður ekki svar-
að í bráð. Og þá erum við komin
að kjama málsins. Poppsíðan ætlar
að taka sér þau forréttindi að fjalla
ekkert um þessa plötu í bili. (!) Að
minnsta kosti ekki fyrr en hún
hefur fengið botn í það hvort plat-
an sé vond eða ekki.“ (!!!) (5.4.)
„Það er að segja hlustandinn
meðtekur ekki næstum strax hvort
platan sé aðlaðandi." (14.6.)
Já, það er greinilega erfitt að
fást við krítík. Um skoðanir manns-
ins á músík vil ég ekki fjölyrða
hér, en að mínu mati eru þær enn
kauðalegri en stíllinn.
Lítum á meira. Þessi skrifaði í
Þjóðviljann í sumar. Hann virðist
reyndar vera hættur núna. Það er
spuming, hvort einhver sjái eftir
honum.
„Mikið værí nú gott ef allar þær
plötur sem maður fær í hendur
væm jafn gjörsneyddar öllu sem
kemur manni á óvart og þessar
tvær.“
„Það er ekkert sem hægt er að
fínna þessum plötum til foráttu
annað en andleysi þeirra sem á
þeim leika.“
„Hvort það er slæmt eða vont
læt ég þér lesandi góður eftir að
ákveða.“ (19.7.)
Þessi kallaði skrif sín plötu-
dóma, svo að ekki færi nú á milli
mála að þama væri verið að dæma
menn og málefni. Þama var verið
að §alla um plötur tveggja hljóm-
sveita. Ekkert er minnst á hvemig
lögin eru, eftir hveija þau em,
hljóðfæraleik eða hvað það er sem
gerir það að verkum að skrifari
telur flytjendur andlausa. Síðan er
klykkt út með því að láta lesandan-
um eftir að ákveða hvort eitthvað
sé vont eða slæmt. Ekki gott eða
slæmt, takið eftir, heldur vont eða
slæmt. Sem sýnir hve skríbentinn
er ægilega fyndinn.
„Ekkert nýtt og gamlar þreyttar
lummur teknar enn einu sinni og
þoðnar upp.“
Hér er verið að fjalla um fremur
metnaðarfulla plötu, þar sem efni
og úrvinnsla og hljóðfæraleikur var
með miklum ágætum og talsvert
yfír meðallagi, auk þess sem texta-
gerð var og er með því besta sem
gerist. Þessi „umsögn“ var aðeins
örfáar línur.
Fleira væri hægt að tína til af
þessu tagi, s.s. umsagnir um mína
eigin músík, en af háttvísi, scm
kannski er ekki meðfædd heldur
áunnin, mun ég forðast það að
sinni.
Mörgum væri eflaust sama um
álit lélegra poppskríbenta á sínum
afurðum, þ.e. ef þessir skríbentar
héldu þessu áliti sínu fyrir sjálfa
sig. Gallinn er sá, að þetta er birt,
og þótt fáir lesi skrifín. og enn
færri taki mark á þeim, þá eru
þeir náttúrlega til sem það gera,
því miður. Annað væri, ef allir þeir
sem rituðu um popp/rokk hefðu
kunnáttu og þekkingu til þeirra
hiuta, sem er jú til í dæminu. Það
eru þá helst blaðamenn sem hafa
lesið sér eitthvað til, forðast for-
dóma og vita að ekki er hægt að
koma með órökstuddar fullyrðingar
í blaðagrein. Bravó fyrir þeim (því
miður allt of fáu).
Það er nefnilega til í dæminu
víða um lönd, og jafnvel líka á ís-
Iandi, að fólk velur sér dagblöð og
tímarit eftir því hvaða gagnrýnend-
Békmenntir
Jóhanna Kristjónsdóttir
Soffía Jóhannesdóttir: Örlagarík
ákvörðun
Útg. Skjaldborg 1987
Þetta mun vera fyrsta bók Soffíu
Jóhannesdóttur og þótt höfundur
sé kynntur þannig á kápu, að hann
sé austfirðingur og nú búsettur á
Blönduósi, er farið lengra en út
fyrir túngarðinn með sögusviðið.
Það virðist sem sé einkum vera
England og ekki af neinu ráðið, að
aðalsöguhetjan Lónetta Ross og
systir hennar, fyrirsætan Elena
Ross sem deyr að vísu á fyrstu
síðunum eigi ættir sínar að rekja
til íslands.
Söguþráðurinn gæti hljóðað eitt-
hvað á þá leið, að Lónetta kemur
að banabeði systurinnar og verður
þess þá vísari, að einhver B.Gonza-
les hefúr orðið henni til mikillar
hrellingar. Hann hefur sömuleiðis
gert henni bamið litlu Lónettu, en
það veit hann ekkert um. Það má
öllum ljóst vera, að B. Gonzales er
hið versta fól og Lónetta stóra, sem
tekur nú að sér litlu nöfnu sína,
ákveður að hafa upp á honum og
hefna systur sinnar.
ur þau hafa á sínum snærum. T.d.
má nefna að margir pennafærustu
menn bæði í útlöndum og á íslandi
eru einmitt gagnrýnendur, og stöku
sinnum getur verið skemmtilegra
að lesa gagnrýni eða umsögn um
bók heldur en bókina sjálfa.
En hvemig er hægt að búast við
einhveiju vitrænu frá manni sem
kann mjög iila tungumálið? Er hann
t.d. læs? Og hvað með þann sem
stundar að mestu skítkast?
Bandarískur brandarakarl,
Jackie Mason að nafni, hefur sagt
að munurinn á aula, sem rembist
við að segja brandara inn á almenn-
ingsklósetti, og skemmtikrafti á
borð við hann sjálfan (eða Ómar
eða Ladda), væri sá, að hinn síðar-
nefndi væri fyrir framan fullt af
fólki sem hefði kannski ferðast
langa leið til að hlusta á hann, og
að auki fengi hann greitt fyrir. Það
sem gerst hefur á nokkrum dag-
blöðum hér á landi er einmitt það,
að aulinn (poppskríbentinn/„gagn-
rýnandinn") er mættur á skémmti-
stað (dagblað) til að skemmta fólki
(fræða lesendur) og árangurinn
verður eftir því. Einhver annar en
hjá alvöru-skemmtikraftinum. Það
eina sem er sameiginlegt með þeim
er, að báðir fá greitt fyrir.
Ritstjórar og forráðamenn blaða
verða að reyna að fá hæfileikafólk
til starfa á þessu sviði. Það mættu
t.d. vera hljómlistarmenn, laga-
smiðir (tónskáld fjalla gjaman um
„alvarlega" tónlist), upptökumenn
eða blaðamenn með góða þekkingu
á músík. Gefíð orðaleppalúðunum
frí. Tilgangurinn með gagnrýni er
ekki sá, að rugla lesandann í
ríminu, heldur að hjálpa honum að
átta sig á því sem í boði er.
Gagniýni á einnig að geta leið-
beint músíkfólki, þannig að það
geti gert enn betur næst. Það þarf
að kynna vel helst alla flytjendur
og öll lög hverrar plötu og reyna
að útskýra fyrir lesendum hvers
konar músfK er Um að ræða. Það
er ekki endilega verið að fara fram
á að umfjöllunin sé ofboðslega
fræðileg, en hún má vera fræðileg,
að vissu marki. Menn mega geta
greint, fyrir það fyrsta, dúr og
moll, harmoníu, kaflaskipti í lögum
og hljómaskiptingar, jafnvel talið
takta og geta skoðað og skilgreint
Hún kynnist og Will Hudson, sem
er norskrar ættar og Janey. Þau
hafa bæði verið Elenu fyrirsætu
vinir í raun og lízt ekki almennilega
á þetta allt saman, svo að Lónetta
verður að pukrast með áform sín.
Sem betur fer hefur hún ótrúlega
fyrirhafnarlítið upp á B.Gonzales
og það eina, sem truflar áætlana-
gerðina er að hún verður dauðskotin
í honum. Ekki mjög frumlegt það.
En hefndin má ekki gleymast og
á brúðkaupsnóttinni er hún svo full-
komnuð, þegar Lónetta vísar fjálg-
um eiginmanni sínum á bug og
B.Gonzales er svo falskur, að hann
lætur eins og hann skilji ekki neitt.
Til sögunnar hefur skömmu áður
komið bamapían Amy, ágætis ungl-
ingur, sem hefur einhveija dulræna
hæfíleika. Hvemig stendur á því
að mynd af B.Gonzales sem var á
náttborðinu hennar Elenu gefur frá
sér allt öðruvísi strauma en sá B.
Goozales sem Lónetta er nú gift?
Svarið fæst sem betur fer og
er eiginlega ekki mjög frumlegt
heldur. Soffía Jóhannesdóttir hefur
yndi af að skrifa og Iýsir til dæmis
af miklum áhuga alls konar ytra
búnaði, klæðaburði og fleiru. Ló-
netta er ekki sérstaklega ljós
Ingvi Þór Kormáksson
„Ritstjórar og- forráða-
menn blaða verða að
reyna að fá hæfileika-
fólk til starfa á þessu
sviði. Það mættu t.d.
vera hljómlistarmenn,
lagasmiðir (tónskáld
fjalla gjarnan um „al-
varlega“ tónlist),
upptökumenn eða
blaðamenn með góða
þekkingu á músík. Gef-
ið orðaleppalúðunum
frí. Tilgangurinn með
gagnrýni er ekki sá, að
rugla iesandann í
ríminu, heldur að
hjálpa honum að átta
sig á því sem í boði er.“
texta og ljóð. Geta gert þetta for-
dómalaust og með opnum huga.
Svo væri í lagi að treysta sér til
að koma inná eitthvað sem er erfíð-
ara að höndla.. . eitthvað sem
gæti kallast fagurfræði.
Mörgum fínnst þetta kannski
einum of mikið af því góða, þegar
verið er að tala um léttmúsík, iðn-
aðarmúsík, formúlumúsík eða hvað
við köllum þetta. En góð krítík
gefur aðhald, og það er kannski
ekki verra, ef hún getur hjálpað til
að gera þá músík enn betri sem
dælt er yfír landslýð núna með
ósköpum miklum, og eru margir
búnir að fá meira en nóg. Það er
alla vega ekki nógu gott, að
poppkrítík sé bara lélegur brandari
í augum þeirra sem fást við að búa
til svona músík.
Höfundur er hljómlistarmaður og
bókasafnsfræðingur.
Soffía Jóhannesdóttir
persóna, og mér var nú spurn með-
an ég las bókina: þurfti konan
aldrei að vinna handtak eða langaði
ekki til þess? Jafnvel þótt Elena
hefði arfleitt hana að íbúðinni sinni.
Sagan gæti margra hluta vegna
verið þýdd afþreyingabók. En samt
gefur hún vísbendingu um að höf-
undur er þokkalega ritfær.
ÆVINTÝRILÓNETTU