Morgunblaðið - 07.02.1988, Blaðsíða 12

12 B
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 7. FEBRÚAR 1988
TIMBURLENK GENGUR AFTUR
Komminn
sem var
kóngur í
ríki sínu
ISovétrílrjunum hefur verið flett
ofan dálítilli vasaútgáfu af Stalín,
manni sem stýrði sínu eigin ríki og
30.000 auðsveipum undirsátum,
hafði sínar eigin fangabúðir og
kúgaði fólk til að krjúpa á kné fyr-
ir sér. Augljóst er, að blaðamennim-
ir, sem hafa fjallað um þetta mál,
óttast samt, að það verði látið logn-
ast út af eins og svo oft hefur gerst.
Akhmadjan Adílov hélt því sjálfur
fram, að hann væri kominn í beinan
karllegg frá Timurlenk mikla og
fyrir þremur árum var hann einnig
Hetja hinnar sósíölsku vinnu og yfir-
maður einhverrar víðfrægustu
samyrkjubúasamsteypu í Sovétríkj-
unum.
Þessi jarðyrkju- og iðnaðarfyrir-
tæki í Gurumserai í Úzbekistan
hafa löngum verið hyllt sem þau
bestu og afkastamestu og Adílov,
með orður og krossa í bak og fyrir,
var orðinn svo valdamikill, að líkleg-
ir ráðherrar í ríkinu urðu að kynna
sig fyrir hirðinni og bíða síðan þolin-
móðir eftir, að hann legði blessun
sína yfír þá. Gat það stundum tekið
nokkra daga.
Konungdæmið hans Adflovs var
hins vegar í raun réttri byggt á
kúgun og þrælahaldi. Ef þjónunum
varð það á að bera honum matinn
of seint voru þeir umsvifalaust
dæmdir í árs þrælkun í leynflegum
fangabúðum, sem Adilov hafði látið
gera í miklu neðanjarðarbyrgi.
„Adílov skipaði mér að gerast
flokksstjóri en ég neitaði. Allir, sem
taka að sér einhver ábyrgðarstörf,
hvort sem um er að ræða gjaldkera
eða verkstjóra, eru dauðans matur
eftir fá ár. Það er eitrað fyrir þá,
þeir deyja í bílslysi eða bara hverfa,"
er haft eftir einum, sem slapp í
burt lifandi.
Verkamenn, sem efuðust eitthvað
um orð hans heilagleika, voru barð-
ir og skomir með hnífum og jafnvel
ófrískar konur voru hýddar við rétt-
arhöld undir berum himni. Fóru þau
fram á miklum granítstalli við hlið-
ina á gosbrunni og stórri styttu af
Lenín, sem virtist halda út hendinni
eins og í blessunarskyni við Adílov.
Ef ókunnugir villtust fram hjá
vörðunum og inn fyrir múrana um-
hverfis höll Adflovs voru þeir
dæmdir til að þræla á ökrunum og
þeir, sem reyndu að velq'a athygli á
ástandinu, hurfu bara, var kastað í
dýflissumar neðanjarðar og líklega
drepnir.
Adflov lifði miklu sældarlífí. Hann
átti sinn eigin dýragarð með páfugl-
um, ljónum og sjaldséðum skraut-
fiskum og í hesthúsunum hans voru
50 hreinræktaðir gæðingar. Var
hver þeirra metinn á þúsundir
rúblna. Ef hann þurfti að bregða
sér af bæ og halda út fyrir konung-
dæmið gat hann valið úr 15 villum.
Þegar það bar við var jafnan heill
strætisvagn með í förinni en í honum
hafði verið komið fyrir eldhúsi með
matreiðslumönnum og þjónaliði og
lifandi lambi í hádegisverðinn.
Þessi lífsmáti gömlu mongóla
furstanna í Mið-Asíu hefur augljós-
lega blómstrað vel í Sovétríkjum
nútímans og tekur langt fram því,
sem lesa má um í ádeiluritum and-
ófshöfunda á borð við Vojnovitsj eða
Zínovjov. Það er líka þannig með
pólitísk áhrif í Sovétríkjunum, að
blaðamennimir á Litertumaja Gaz-
eta óttast, að konungdæmið hans
Adflovs sé ekki búið að syngja sitt
síðasta.
„Orðrómur um, að Adílov yrði
sleppt og ákæmmar felldar niður
sannfærði okkur um að við mættum
ekki bíða með að segja frá þessu
máli. Ef það hefði dregist hefði
hver einasti dagur getað kostað ný
mannslíf," sagði í blaðinu, sem birti
einnig myndir af neðanjarðarbyrg-
inu.
Adílov var handtekinn fyrir þrem-
ur árum þegar reynt var að hreinsa
til í Úzbekistan eftir lát Sharafs
Rashidovs, formanns kommúnista-
flokksins í þessu múhameðska
Sovétlýðveldi. Sjálfur hafði Ras-
hidov lifað í sömu vellystingunum
og Adflov og gert það í skjóli stór-
kostlegra lyga um baðmullarfram-
leiðsluna, helstu atvinnugreinar
ríkisins. Þegar upp komst um svikin
var skrokkurinn af Rashidov dreg-
inn upp úr glæsilegu grafhýsinu,
sem hann hafði reist sjálfum sér í
Tashkent, og sendur fæðingarþrop-
inu hans með skömm.
Adflov nýtur sem sagt ekki leng-
ur vemdar Rashidovs, sem átti sæti
í stjómmálaráðinu, en samt eru
pólitísk ítök hans svo mikil enn að
í þtjú ár hefur hann getað haldið
aftur af rannsókn lögreglunnar á
spillingunni og morðunum, sem við-
gengust í valdatíð hans.
- MARTIN WALKER
BARNAGULL
Svíar segja
stríðsleik-
föngum stríð
á hendur
w
ISvíþjóð hefur nú verið skorin upp
herör gegn teiknimyndunum um
„Ofurkappa alheimsins" (Masters
of the Universe) og „stríðsleik-
föngunum" þeirra. Segja þeir, sem
í eina tíð létu sig ekki muna um
að ráðast til atlögu við sjálfan Andr-
és önd og ET, að þau séu hættuleg
andlegri heilsu sænskra bama.
Þriggja manna nefnd er nú að
kíkja nánar á þá Garp, Slíma og
félaga og gerir það að beiðni Um-
hverfísvemdarráðs bamanna, ríkis-
skipaðrar nefndar, sem ákveður
hvaða leikföng henti best fyrir
sænska æsku. Þeir eru þó margir,
sem ekki vilja bíða eftir Salómons-
dómi sérfræðinganna, og hafa því
brugðist við innrás Ofurkappanna
með því að sniðganga Brio, sænska
leikfangafyrirtækið sem flytur þá
inn.
Það er dálítið kátlegt en Brio
hafði einu sinni forystu í framleiðslu
þroskandi leikfanga og gat sér raun-
ar alþjóðlegt orð fyrir spýtubílana
og lestimar, sem áttu ekkert skylt
við ofbeldi. Það er hins vegar liðin
tíð segja þeir, sem nú hafa sagt
Ofurköppunum stríð á hendur.
„í ásókninni eftir meiri gróða
reynir Brio að troða ofbeldinu upp
á bömin okkar,“ segir Lars Eng-
lund, yfírbamalæknir við heilsu-
gæslustöð í bænum Borlange í
Dölunum og forystumaður í flokki
andófsmannanna. Segir hann, að
hreyfíngunni vaxi ásmegin með degi
hveijum, ekki síst meðal uppeldis-
stéttanna.
„Áður var Brio til fyrirmyndar og
framleiddi góð leikföng en í þessu
máli hefur þeim skjátlast hrapallega.
Þeir græddu alveg nóg til að hafa
efni á því að segja nei við þessum
ofbeldisleikföngum."
Forsvaremennimir hjá Brio láta
samt engan bilbug á sér fínna.
„Þetta eru bara ævintýrapereónur,
ímyndaðar vemr á öðrum hnöttum.
Við getum kallað þá kúreka og indí-
ána okkar tíma," segir Ulf Nolhage,
framkvæmdastjóri Brio.
Nolhage sagði, að fyrirtækið ætl-
aði að bíða og sjá hvað kæmi út úr
rannsókn sérfræðinganna á Of-
urköppunum og myndi síðan fara
eftir úrekurði Umhverfísvemdar-
ráðsins. „Þessi herferð' gegn Brio
mun þó ekki breyta neinu," sagði
hann. „Böm verða ekki ofbeldis-
hneigð vegna gullanna, sem þau
leika sér stað. Það eru aðstæðumar
á heimilinu sem ráða mestu um það.“
Jan Linden, aðstoðarmaður á
bamaheimili í Borlange, segir, að
leikir bamanna hafí breyst síðan
Ofurkappamir komu til sögunnar í
Svíþjóð. „Nú gengur allt út á
stríðsleiki og bömin reyna að líkjast
Ofurköppunum. Við verðum að láta
í okkur heyra, ekki sitja bara með
hendur í skauti og hafast ekki að,“
sagði Linden. „Við munum beijast
áfram gegn Brio þar til það hættir
að selja þessi leikföng."
Gunilla Andre, formaður í kvenfé-
lagi Miðflokksins, sagðist vona, að
andstæðingum Ofurkappanna tæ-
kist að fá hin voldugu, sænsku
verkalýðsfélög með í slaginn gegn
Brio.
- CHRIS MOSEY
Gæti heimsendir orð-
ið fyrir handvömm?
Bandarísku hermennimir í flugstöðinni í Kansas vom að æfa sig
í að skjóta upp Titan II-kjamorkueldflaug þegar tölvan tók allt
í einu upp á því að undirbúa raunvemlegt eldflaugarskot. Er það
haft eftir einum foringjanna, að eina leiðin til að koma í veg fyrir
að eldflaugin héldi af stað til Sovétríkjanna með níu megatonna farm-
inn hefði verið að ijúfa strauminn til stöðvarinnar.
Þessi alvarlegi atburður átti
sér stað 19. nóvember árið 1980
og frá honum og öðmm segir í
nýrri skýrslu, sem unnin hefur
verið við friðarrannsóknarmið-
stöð Bradford-háskóla í Bret-
landi.
Fjórum ámm síðar sýndi önnur
tölva, að Minuteman-eldflaug
væri í þann veginn að slg'ótast
upp úr skotbyrgi í Wyoming.
Talsmenn flughersins sögðu
síðar, að í raun hefði engin hætta
verið á ferðum en hermennimir
urðu þó svo skelfdir, að þeir komu
brynvarinni bifreið fyrir ofan í
eldflaugarbmnninum til að tmfla
skotið.
Bradford-skýrslan, handbók
eða upplýsingarit um óhöpp með
kjamorkuvopn, nefnir einnig
dæmi um, að legið hafí við stór-
slysum hjá Sovétmönnum. Þar á
meðal Yankee-kafbátinn, sem
sökk eftir að ein eldflaugin hafði
spmngið en þó án þess að kjam-
orkuhleðslan spryngi.
í breska listanum er nefndur
atburðurinn, sem varð síðastlið-
inn vetur þegar sérsmíðaður
flutningabíll fyrir kjamaodda
rann út af hálum vegi og hvolfdi
með farminn úti á akri. Höfund-
amir segja, að vegna þess að
mönnunum sé í eðli sínu mislagð-
ar hendumar og vegna þess að
smíðisgripimir þeirra, tæknibún-
aðurinn, vilja stundum bregðast,
sé óhjákvæmilegt að fléiri óhöpp
verði, hvað sem líði auknu ör-
yggi. Er það þeirra mat að ný
vopn og hemaðaráætlanir hafí
ávallt tilhneigingu til að vera
nokkuð á undan þeim öryggiráð-
stöfunum sem gerðar em hveiju
sinni.
- DAVID FAIRHALL
ÓBOÐINN GESTUR——
Valsaði g'egnum
varnirnar eins og
að drekka vatn
Ekki er ólíklegt að einhvem
tíma verði gerð kvikmynd
um Kötyu Komisamk og
Iífshlaup hennar. Öllu ólíklegra
er þó, að Katyu tækist að vera
viðstödd frumsýningu kvikmynd-
arinnar, ef úr yrði, því að hún á
yfír höfðu sér allt að tuttugu ára
fengelsisvist auk svimandi hárra
fíársekta.
Katya Komisarak er Banda-
ríkjamaður. Hún er 28 ára að aldri
og lauk á sfnum tíma prófí í verel-
unarfræðum. Hún heftir fyrir rétti
verið fundin sek um að vinna
skemmdarverk á og eyðileggja
eignir ríkisins. í júní síðastliðnum
laumaðist hún inn í eina af bæki-
stöðvum flughereins og eyðilagði
þar tölvur við Navstar kerfíð svo-
kallaða, en það er tilraunabúnaður
fyrir kjamorkuflaugar og á að
komast í gagnið árið 1991.
Katya réðst ekki inn í stöðina
í stundarbijálæði heldur að yfír-
lögðu ráði, þegar hún þóttist vera
búin að fá nóg af mótmælaskrif-
um til háttsettra aðila auk þátt-
töku sinnar í allskyns mótmæla-
fundum.
Hún kom að stöðinni Vanden-
berg í Suður-Kalifomíu árla
morguns 2. júní. Hún lét í fyrstu
fyrirberast í mnnum við stöðina
og velti því fyrir sér hvemig hún
ætti að komast gegnum 10 feta
háa gaddavírsgirðinguna. Katya
hafði ekki annað meðferðis en
bangsann sinn, sem hún kallar
Júdas Makkabeus, og bakpoka