Morgunblaðið - 11.02.1988, Qupperneq 20

20
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 11. FEBRÚAR 1988
Fuglastríð eftir
fölskum nótum
eftír Jónas Bjarnason
Það hefur tæpast farið fram'hjá
nokkrum manni, að glímt hefur
verið að undanfömu um málefni
fuglaframleiðenda. En svo er nú
oft, að ekki sér í kjama deilumála
á meðan púðurreykurinn er mestur
og þegar harðast er barist. En síðar
sjatnar nokkuð í pollinum og spum-
ingar fara að vakna. Ég hef pers-
ónulega allmikið tekið þátt í þessu
máli sem stjómarmaður í Neyt-
endasamtökunum svo og sem for-
maður landbúnaðamefndar þeirra.
Þess vegna mun ég hér reyna að
fjalla um nokkrar spumingar, sem
komið hafa fram, svo og gera til-
raun til að fjalla um kjama deilunn-
ar.
Geir G. Gunnlaugsson á Lundi.
Hann skrifaði grein í Mbl. 4. febrú-
ar sl. undir yfirskriftinni: „Undur
viðskiptalífsins". Greinarheitið er í
raun ákaflega vel við hæfi þótt á
annan veg sé en Geir á Lundi hef-
ur hugsað sér. Enginn dregur í efa
reynslu hans af fuglabúskap, en
grein hans endurspeglar hyldýpis-
gjá milli viðhorfa þeirra kynslóða,
sem tóku sín fyrstu spor í land-
búnaði á fyrri hluta þessarar aldar
og hinna, sem aldar eru upp við
nútíma upplýsingaflæði og alþjóð-
leg viðhorf í viðskiptum og menn-
ingarstraumum.
„Ef markmiðið er að flytja allar
vörur inn, sem hægt er að fá ódýr-
ari annars staðar og leggja at-
vinnulíf landbúnaðarins í rúst, láta
bændabýlin þekku grotna niður og
fallegu ræktuðu túnin, óshólma
íslenskrar náttúm, verða að órækt-
ar snarrótarþúfum, þá væri framin
hin mesta synd íslenskrar byggða-
sögu. Hvemig á að afla gjaldeyris
til að standa straum af ótakmörk-
uðum innflutningi?" — spyr Geir
bóndi. Hér er á ferðinni óður til
gamla sjálfsnægtarbúskaparins í
ungmennafélagsanda. Ég leyfi mér
að benda Geir á það, að íslending-
ar em ákaflega háðir utanríkis-
verslun og þeir selja úr landi yfir
90% af íslenskum sjávarafurðum.
Allar nýju greinamar í landbúnaði
og landbúnaðartengdum iðnaði eins
og loðdýraeldi, ullariðnaður og físk-
eldi, byggjast á útflutningi. Það
þýðir í raun, að við viljum að aðrar
þjóðir stundi fríverslun og kaupi
af okkur, þ.e. stundi ekki sjálfs-
nægtarbúskap. Við eigum sem sagt
að stunda sjálfsnægtarbúskap en
aðrar þjóðir ekki! — Neytendasam-
tökin hafa aldrei krafíst innflutn-
ings á mjólkur- og hefðbundnum
kjötafurðum af ýmsum ástæðum,
og það er alveg óþarfí að vera með
rangfærslur í þeim efnum, en enga
atvinnugrein veit ég byggjast meira
á upplýsingamengun og rangfærsl-
um en íslenskan landbúnað. Það
er nú rannsóknarefni útaf fyrir sig,
sem ég hef þó skoðun á. Neytenda-
samtökin kröfðust þess, að inn-
flutningur yrði leyfður á eggjum
og kjúklingum, ef ekki yrði vikið
frá þeim samsæristilraunum, sem
nú eru í gangi og síðar verður vik-
ið að.
En eitt vil ég benda Geir á.
Undur viðskiptalífsins hafa valdið
því, að landbúnaðarframleiðsla í
dag er víða rekin sem tæknivæddur
iðnaður með nýtísku vélum, olíu,
lyijum, byggingarefni og upplýs-
ingatækni, en allir þessir aðdrættir
eru gjaldeyrisfrekir. Ekki er allt
sem sýnist í þessum efnum. í sum-
um tilvikum kosta aðföng meira í
gjaldeyri en furðin sjálf eða jafn-
gildi hennar. Þannig kostar fóður
fyrir alikjúklinga á Islandi meira í
gjaldeyri en kjúklingamir, sem úr
fóðrinu fást, og er þá miðað við
tölur frá framleiðendum sjálfum.
Þær gera ráð fyrir helmingi meiri
fóðumotkun á kíló af kjúklingi á
íslandi en í Danmörku. Ef tölur frá
framleiðendum eru réttar, er hér
um atvinnubótavinnu að ræða. Er-
lendur kostnaður við framleiðslu á
graskögglum á íslandi er meiri á
hveija fóðureiningu en hver fóður-
eining kostar í innflutningi í kom-
vöm (maís, bygg), Tímamir og
tæknin hafa breyst, Geir, og það
er því miður nauðsynlegt að reka
atvinnustarfsemi og matvælafram-
leiðslu út frá öðmm sjónarmiðum
en sjálfsbirgingshætti og upplýs-
ingaskorti. Snarrótarþúfur em nú
skomar með dýmm tækjum, sem
kosta sinn gjaldeyri.
íslenskir neytendur eiga kröfu á
að þurfa ekki að borga tvö- og
hálftfalt eggjaverð og Qórfalt
kjúklingaverð miðað við Danmörku
og fá skýringar á því ástandi, sem
nú ríkir. Þannig getum við lifað í
sátt og samlyndi í okkar þjóðfélagi
að hvatningu Geirs bónda.
Samráð um eggjaverð
er ólögiegt
Halldór Kristjánsson frá Kirkju-
bóli varpar fram þeirri spumingu
til Neytendasamtakanna í Tíman-
um 6. febrúar sl., hver sé munurinn
á því, að framleiðendur eggja hafí
samráð um eggjaverð og að laun-
þegar hafí samráð um verð á vinnu
sinni. Svarið er í raun augljóst.
Eggjaframleiðendur em atvinnu-
rekendur. Kostnaðarliðir fram-
leiðslunnar em eins og í öðmm
atvinnurekstri hráefni og aðföng,
ijármagnskostnaður, orkukostnað-
ur, launakostnaður og ýmislegt
annað. í Danmörku og í helstu
nágrannalöndum er launakostnað-
ur í eggjaframleiðslu langt undir
10% af framleiðslukostnaði. Allur
atvinnurekstur er áhættusamur og
eigendur bera ábyrgð á afurðunum,
þ.e. framleiðslukostnaði þeirra,
gæðum og framleiðslumagni og
þeir verða að meta markaðsaðstæð-
ur rétt. Þeir sem aldir em upp við
hefðbundinn íslenskan landbúnað
skilja sumir hveijir ekki einföldustu
hluti. Launamaðurinn selur bara
vinnu sína og það em aðrir, sem
bera ábyrgð á verkstjóm eða við-
gangi þess fyrirtækis, sem launa-
maðurinn starfar hjá. Ef launamað-
urinn er ekki starfí sínu vaxinn,
má segja honum upp. Verðlagslög-
gjöfín er byggð á þeirri forsendu,
að ftjálst verðlag sé löglegt, ef
eftir ValgarðBriem
Hvað er svo merkilegt við þessa
dagsetningu að ástæða sé til að
vekja á henni sérstaka athygli?
Þann dag taka gildi ný lög á
íslandi.
Er það svo sérstakt? Samþykkir
ekki háttvirt Alþingi tugi laga ár-
lega? Að vísu en sjaldan lög, sem
snerta eins marga landsmenn eins
oft og þau sem nú taka gildi 1.
marz nk.
Ný umferðarlög gengu síðast í
gildi 26. maf 1968 fyrir nær 20
ámm og mörgum er enn í minni
hve mikil áhrif þau höfðu. Þá var
reyndar breytt úr vinstri í hægri
umferð, stigið spor sem var miklu
stærra og afdrifaríkara en gildis-
taka nýrra umferðarlaga nú 1.
marz 1988. Þessi lög eiga það þó
sameiginlegt, eins og reyndar öll
umferðarlög, að enginn vegfarandi
getur leitt þau hjá sér. Ákvæði
þessara laga snerta okkur öll.
samráð sé ekki fyrir hendi. Hvað
fyndist þér um það, Halldór, ef
innflutningur væri bannaður á
skóm og að íslenskir skóframleið-
endur hefðu samráð um tíföldun á
verði skófatnaðar?
Atvinnubótaráðuneyti. Jón
Helgason, landbúnaðarráðherra,
telur að innflutningur eggja og
kjúklinga komi ekki til greina, „því
eitthvað verðum við að framleiða
sjálfír". Það er greinilegt, að ráð-
herrann telur atvinnubótavinnu
með, því annars hefði hann sagt,
að hann teldi umræddar greinar
þjóðhagslega hagkvæmar og þess
vegna bæri að vemda þær. Miðað
við upplýsingar frá framleiðendum
sjálfum er það dregið í efa, að
margfaldur framleiðslukostnaður í
þessum greinum miðað við ná-
grannalönd sé réttlætanlegur. Að-
eins lítinn hluta þess má skýra með
kjamfóðurskatti og háum vöxtum.
Ef landbúnaðarráðherra sér til
þess, að verð á umræddum matvæl-
um verði „sanngjamt" og nálgist
verð í nágrannalöndum, verður
enginn ágreiningur gerður við hann
af hálfu Neytendasamtakanna.
Um hvað snýst deilan?
1. Á landbúnaðarkerfíð að geta
skattlagt fuglagreinamar til
tekjuöflunar fyrir aðrar greinar
landbúnaðarins?
2. Á landbúnaðarkerfið að hafa
leyfí til þess að stýra neyslu
eggja og kjúklinga út frá sjónar-
miðum hefðbundins landbúnað-
ar, þ.e. að hindra samkeppni af
hálfti fuglagreinanna?
3. Em íslenskir neytendur bara
skattlönd eða búnytjar fyrir
landbúnaðinn?
4. Eiga núverandi framleiðendur
eggja og fugla að fá að skipta
framleiðslunni upp á milii sín?
5. Eiga núverandi framleiðendur
að fá að mynda lokaðan klúbb
og meina öðram að framleiða
egg og kjúklinga?
6. Eiga núverandi framleiðendur
rétt á þvf að senda heimatilbún-
ar tölur til opinberrar nefndar
og heimta opinbert verð, sem
heldur öllum núverandi fram-
leiðendum gangandi?
7. Eiga markaðslögmálin, þ.e.
neytendaáhrif, enga þýðingu að
hafa gagnvart þróun í umrædd-
um greinum?
Landbúnaðarráðherra hefur sett
„Við megum ekki
gleyma þvi að einn að-
altilgangnrinn með því
að samþykkja nú ný
umferðarlög er að setja
reglur sem líklegar eru
til að fækka umferðar-
slysum.“
Hvað eigum við þá að gera til
að fræðast um innihald þessara
laga sem eru svo þýðingarmikil?
Ekki er hægt að ætlast til að allir
verði sér úti um eintak laganna
og kúri yfír þeim og reglugerðum
settum samkvæmt þeim. Það yrði
mikil tímasóun. Þess vegna mun
umferðarráð spara landsmönnum
lesturinn og draga saman og leggja
áherslu á þau ákvæði nýju laganna
sem mest nauðsyn er á að vegfar-
endur þekki. Okkar verður þvi það
l.mars 1988
Jónas Bjarnason
„Nú hafa samtök fugla-
bænda óskað fram-
leiðslustjómunar, og er
það nú gert með
lymskufullum hætti.
Neytendasamtökin
mótmæltu hástöfum
umræddri lagagrein við
setningu búvörulög-
gjafarinnar 1985, en
það var beinlínis sorg-
legt að horfa framan í
andlitið á sumum al-
þingismönnunum, sem
vora ofurseldir upplýs-
ingamengun frá land-
búnaðinum, en hann er
með einstætt ríkisrekið
upplýsingakerfi, sem
hellir ritskoðuðum upp-
lýsingum og jafnvel
rangfærslum á borð
þjóðarinnar.“
reglugerð, sem stuðlar að því að
fá svarið já við öllum ofangreindum
spumingum. Neytendasamtökin
vilja að svarið verði nei. Slík fram-
leiðslustjómun er algjört einsdæmi
á íslandi og meira að segja hefð-
bundnar búgreinar era ekki jafn
þrælslega settar undir samsæris-
reglur.
Svikamylla. Sú spuming hlýtur
að vakna, hvemig þetta allt saman
er mögulegt. Svarið Iiggur í bú-
vöralöggjöfinni, sem gefur land-
búnaðarráðherra heimild til að setja
Valgarð Bríem
þægilega hlutverk að hlusta og
láta matreiða fyrir okkur þá
fræðslu sem við þurfum að njóta.
Þessi fræðsla er þegar byrjuð og
ef við erum f vafa eða einhver atr-
iði í sambandi við nýju umferðar-
lögin eru óljós, þá getum við bara
hringt í Umferðarráð og spurt auk
framleiðslustjómun á aðrar bú-
greinar en þær hefðbundnu, ef
meirihluti í samtökum framleið-
enda óskar þess. Nú hafa samtök
fuglabænda óskað framleiðslu-
stjómunar, og er það nú gert með
lymskufullum hætti. Neytendasam-
tökin mótmæltu hástöfum um-
ræddri lagagrein við setningu bú-
vöralöggjafarinnar 1985, en það
var beinlínis sorglegt að horfa
framan í andlitið á sumum alþingis-
mönnunum, sem vora ofurseldir
upplýsingamengun frá landbúnað-
inum, en hann er með einstætt
ríkisrekið upplýsingakerfí, sem
heliir ritskoðuðum upplýsingum og
jafnvel rangfærslum á borð þjóðar-
innar. Söngurinn um niðurgreiðslur
á kjamfóðri erlendis er eitt dæmið.
Hvers vegna féllust samtök
framleiðenda á samsærið? Skýring-
ar era væntanlega margar, en sú
stærsta er sú, að landbúnaðarkerf-
ið grætur krókódílatáram yfír óför-
um í „frjálsri samkeppni", sem
engin var, því kerfið ætlaði um-
ræddum greinum engan hlut. Menn
geta alveg eins sagt, að lamb í
girðingu með úlfí hafí fullt frelsi
til athafna! Önnur skyring er sú,
að framleiðendur fá nu kvóta, sem
strax fær sitt markaðsverð. Hver
vill ekki fá kvóta úr hendi ríkis-
valdsins? Þessi kvótahugsun, sem
komin er úr herbúðum útvegs-
manna, er að verða algjör þjóðar-
ógæfa. Hvað með matvöraverslun-
ina, sjoppumar, hárskerana, arki-
tektana, húsgagnaframleiðendur,
skóframleiðendur, gosdrykkja-
framleiðendur o.s.frv? Eiga ekki
allir að fá kvóta? — Landbúnaðar-
ráðherra virðist ekki vera það ljóst
hvaða eld hann er búinn að kveikja.
Þess vegna verður nú að breyta
búvöralöggjöfínni.
Hvað er framundan? Það er
mikið upplýsingastríð framundan.
Sexmannanefnd á að verðleggja
egg, kjúklinga og kartöflur. Aug-
ljóst er, að nefndin getur ekki verð-
lagt kjúklinga fjórum sinnum hærri
en í Danmörku, það væri hneyksli!
Neytendasamtökin hafa áætlað
framleiðslukostnað á eggjum og
kjúklingum og talið, að 40% hærra
heildsöluverð en í Danmörku eigi
að vera sanngjamt. Útreikningar
nú verða væntanlega birtir á næst-
unni. Þar sem landbúnaðarráðherra
var svo óforsjáll að ijúfa „status
quo“, þá verður væntanlega öll
búvöralöggjöfin orðin að deiluefni.
Það óeðlilega í málinu er, að fram-
leiðendur og neytendur era nú að
gogga hver í annan í stað þess að
snúa sér að upphafí vandamálanna,
búvöralögunum og landbúnaðar-
kerfinu. Framleiðendur áttu að
snúa bökum saman við neytendur
í stað þess að kyssa vöndinn eða
skríða í fang kveljara síns.
Höfundurá sæti ístjóm Neyt-
endassuntakanna.
þess sem lögreglan veitir okkur
allar upplýsingar sem við þurfum
á að halda.
Við megum ekki gleyma því að
einn aðaltilgangurinn með því að
samþykkja nú ný umferðarlög er
að setja reglur sem líklegar era til
að fækka umferðarslysum. í þeirri
viðleitni viljum við öll taka þátt.
Okkur virðist ef til vill að einhver
ákvæði hinna nýju laga orki
tvímælis. Við getum þó verið viss
um að þau era sett í lögin að mjög
vel yfirveguðu ráði og að undan-
genginni rækilegri athugun.
Þegar umferðarlögin 1968 vora
lögfest voru í þeim ákvæði sem
óttast var að gætu orðið til þess
að umferðarslysum §ölgaði fyrst í
stað verulega eða um allt að helm-
ing, en síðar yrðu til bóta. Engin
slík ákvæði era í hinum nýju lögum
sem taka gildi 1. marz.
Lögin sjálf nægja ekki til að
fækka slysum nema við þekkjum
þau og föram eftir þeim. Ef við
geram það verður miklum fjár-
munum bjargað og miklum sárs-
auka afstýrt.
Höfundur er hæstaréttarlögmað-
urogformaður Umferðarráðs.