Morgunblaðið - 21.02.1988, Blaðsíða 44

-^tá
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 21. FEBRÚAR 1988
Lög um verðbréfasjóði
Til hvers? — Fyrir hvern?
eftirdr. Pétur
H. Blöndal
Hvers konar lagasetning?
Á undangengnum tveimur árum
hefur verðbréfasjóðunum vaxið
fiskur um hrygg. Þeir hafa greini-
lega uppfyllt væntingar lands-
manna um spamað sem skilar vöxt-
^f«m í samræmi við þá eftirspum,
sem er eftir lánsfé. Þátttakendur,
kaupendur bréfa sjóðanna, er fólk
úr öllum stéttum og á öllum aldri.
Krakkar með sumarhýruna sína,
skrifstofustúlkur, sjómenn með
vertíðarhlutinn sinn, kennarar, for-
stjórar með umframtekjumar,
verkamenn, bændur, sem sestir eru
í helgan stein að loknu góðu dags-
verki, eklq'ur með bætumar sínar
og einstaka atvinnurekendur. Afar
og ömmur kaupa bréf fyrir bama-
bömin í afmælis- og tanngjafir í
trausti þess að þar með sé iagður
homsteinn að þeim spamaðarvilja,
sem þau oft sakna hjá eigin böm-
um. Upphæðimar em mjög mis-
««káar. Sumir koma með þrjú þúsund
krónur, aðrir með hálfa eða jafnvel
heilu milljónimar, sem klóraðar
hafa verið saman á langri starfsæfi.
Þessi vöxtur verðbréfasjóðanna
hefur kallað fram venjuleg viðbrögð
þeirra, sem vilja sveigja alla þætti
mannlegrar starfsemi undir ráðs-
mennsku ríkisins eftir kjörorðinu
„þið hafið ekkert vit á þessu, böm-
in góð“. (Hvenær skyldum við ann-
ars verða fullorðin?) Þessir menn
vilja reyra þessa sjóði í þær viðjar
^piem drepið hafa alla bankastarf-
semi hér á landi. Þessir menn
mættu hugleiða hvemig við íslend-
ingar höfum farið að því að byggja
allar stærri verksmiðjur okkar og
orkuver eða kaupa eitt stykki tog-
ara. Allt með erlendum lánum.
Hvflíkur aumingjaskapur í heilli
þjóð. Hvar vom íslenskir bankar?
En vöxtur verðbréfasjóðanna
hefur einnig kallað fram viðbrögð
þeirra, sem eygja ákveðna hættu
fyrir hinn almenna neytanda þegar
hann mætir nýjungum, sem ekki
aðeins eru flóknar heldur kreflast
mjög mikils trausts. Forstöðumenn
nokkurra verðbréfasjóða hafa enda
komið sér samán um reglur, sem
^tryggja eiga hagsmuni neytenda á
þessu sviði. Þeir óttast að óprúttnir
aðilar fari af stað með slíka starf-
semi þannig að skaði hlytist af fyr-
ir sparifjáreigendur og traust
manna á þessum sjóðum bíði
hnekki.
Frumvarp til laga um starf-
semi verðbréfasjóða
Viðskiptaráðherra hefur nú til-
kynnt að hann muni á næstunni
leggja fram stjómarfrumvarp um
starfsemi verðbréfasjóða. Hefur
hann reifað efni slíks frumvarps
lauslega í fjölmiðlum enda er það
ekki fullmótað. Helstu ákvæði slíks
frumvarps virðast eiga að snúa að
eftirfarandi atriðum:-
1. Eiginfjárstöðu eða eiginíjárhlut-
falli.
2. Bindiskyldu.
3. Lausafjárskyldu.
4. Aðgreiningu miðlunar og vörslu
verðbréfa.
Markmið lagasetningarinnar eru
sögð vera neytendavemd en einnig
hagstjómarlegs eðlis.
Hvað þýða þessi atriði?
Skilyrði um eiginfjárstöðu
Bankar og sparisjóðir taka við
innlánum og lofa föstum vöxtum.
Þetta fé lána þeir út í formi lána
eða víxla, verðtryggt eða óverð-
tryggt. Það er síðan háð ytri að-
stæðum, verðbólgu, efnahags-
ástandi og greiðslugetu almennings
hvort útlánsvextir nægi fyrir inn-
lánsvöxtum, kostnaði og töpuðum
(afskrifuðum) , útlánum. Ef þeir
nægja ekki, verður innlánsstofnun-
in að geta greitt mismuninn af eig-
in fé. Þess vegna er eðlilegt að
gera kröfu um myndarlegt eigið fé
innlánsstofnana, sem tryggja á, að
stofnunin geti ætíð greitt sparifjár-
eigendum innistæðumar til baka.
Þessu er allt öðru vísi farið með
verðbréfasjóði. Þeir selja einingar
og fyrir andvirði þeirra em keypt
verðbréf, sem standa á bak við seld-
ar einingar. Verðbréfasjóðurinn
sjálfur tekur því ekki áhættu af
mismunandi út- og innlánsvöxtum
heldur er gengi bréfa sjóðsins reikn-
að daglega út frá verðbréfaeign-
inni. Þannig þarf ekki að gera kröfu
til hás eiginfjár hjá verðbréfasjóði.
Aftur á móti er eðlilegt að gera
kröfu til þess að verðbréfasjóðurinn
hafi ekki annan rekstur á hendi, til
þess að sá rekstur geti ekki skaðað
sparifjáreigenduma.
Þær hugmyndir, sem heyrst hafa
um kröfur um eigið fé verðbréfa-
sjóða í ofangreindu frumvarpi em
allt frá 10 milljón kr. hlutafé til 5%
af verðbréfaeign sjóðanna, sem
gæti þýtt 50 til 100 milljón króna
viðbótarhlutafé. Eins og núna er
ástatt með skattlagningu hlutafjár
og arðsemi, verður að teljast afar
hæpið að slík hlutafláraukning fá-
ist. Því getur lagasetning með slíku
skilyrði um eigið fé orðið dauða-
dómur yfir verðbréfasjóðunum,
a.m.k. þeim stærstu.
Bindiskylda
Það er þekkt fyrirbæri úr hag-
fræðinni, að þegar peningur er
lagður í banka eða sparisjóð, eykst
peningamagn vegna þess að pen-
ingurinn er lánaður út og lagður
aftur inn og svo koll af kolli. Til
þess að vega upp á móti þeirri
þenslu, sem þetta kann að valda
hefur verið tekin upp bindiskylda,
sem felst í því að innlánsstofnun-
inni er gert að lána Seðlabanka
hluta fjárins, sem EKKI er lánaður
út aftur. Raunvemleg bindiskylda
hefur sjaldan eða aldrei verið fram-
kvæmd hér á landi heldur hefur
bundnu peningunum verið dælt aft-
ur út í efnahagskerfíð með afurða-
lánum eða til að jafna halia ríkis-
sjóðs. Hagfræðingar em enda fam-
ir að efast um gildi bindingarinnar,
jafnvel þar sem hún er kórrétt fram-
kvæmd.
Mér er ekki kunnugt að nokkurs
staðar tfðkist að binda fé verðbréfa-
sjóðanna, enda má segja að starf-
semi þeirra valdi aukningu í pen-
ingamagni í bönkum og sparisjóð-
um (þar er jú andvirði seldra verð-
bréfa lagt inn) en alls ekki hjá verð-
bréfasjóðunum sjálfum. Það er því
út í hött að binda fé verðbréfasjóð-
anna hjá Seðlabanka.
Bankamir hafa bent á að þeir
njóti ekki jafnræðis í samkeppninni
við verðbréfasjóðina vegna binding-
arinnar. Þeir tapi 1% til 2% í vaxta-
mun hennar vegna. Hvað þýðir
þetta í raun? Jú, að innlán f banka
em skattlögð um 1% til 2%. Og
skatturinn rennur til Seðlabankans
þar sem hann þarf ekki að greiða
vexti fyrir þetta fé. Mér finnst nú
alltaf snyrtilegra að kalla skatta
skatta en ekki eitthvað annað og
ég vil láta skatta renna til ríkis-
sjóðs en ekki til Seðlabanka. Þess
vegna legg ég til við þá ágætu
bankamenn að þeir geri kröfu til
að fá á innlánsbindinguna sömu
útlánsvexti og þeir ná hver fyrir sig
Dr. Pétur H. Blöndal
„Mér er ekki kunnugt
að nokkurs staðar
tíðkist að binda fé verð-
bréfasjóðanna, enda
má segja að starfsemi
þeirra valdi aukningu í
peningamagni í bönk-
um og sparisjóðum (þar
er jú andvirði seldra
verðbréfa lagt inn) en
alls ekki hjá verðbréfa-
sjóðunum sjálfum. Það
er þvi út í hött að binda
fé verðbréfasjóðanna
hjá Seðlabanka.“
á sín útlán eða jafnvel að bindingin
verði lögð niður í stað þess að þeir
reyni að binda verðbréfasjóðina með
sömu lúnu hlekkjunum.
Bindiskylda á verðbréfasjóðina í
sama mæli og hjá bönkunum mundi
þýða um 2% lægri vexti til sparifjár-
eigenda. Slík skattlagning mundi
hefta starfsemi þeirra vemlega og
verða nývöknuðum spamaðarvilja
þjóðarinnar mikið áfalí. Þær þjóðir,
sem búa við of mikinn spamað og
of litla eyðslu og Qárfestingar hafa
gripið til þess ráðs að skattleggja
spamað til þess að örva eyðslu. Hér
sýnist þess ekki þörf enn sem kom-
ið er.
Ef leggja ætti verðbréfasjóðina
að jöfnu við innlánsstofnanir að því
er bindiskyldu varðar yrðu menn
einnig að láta verðbréfasjóðunum í
té ýmis hlunnindi, sem innláns-
stofnanir njóta eins og niðurfellingu
stimpilgjalda, yfirdráttarreikning í
Seðlabanka o.s.frv. Við væmm þá
í raun komnir með nokkra banka í
viðbót. Em menn ekki að kvarta
yfír of mörgum bönkum?
Lausafjárskylda
Öllum fjármálastofnunum er það
keppikefli að hafa nægilegt lausafé
til þess að geta staðið við sín^r
skuldbindingar við notendur flárins
en þó sérstaklega eigendur þess.
Þessvegna selja allar fjármála-
stofnanir sér reglur um lausafé.
Þessar reglur og áætlanir em mjög
mikilsverður hluti af samkeppnis-
stöðu fyrirtækisins. Þessvegna er
ekki nauðsynlegt að setja um þær
lög nema markmiðið sé annað en
neytendavemd.
í dag em bankamir skyldir að
kaupa rikisvixla, eiga innistæðu hjá
Seðlabankanum eða eiga peninga í
sjóði fyrir um 8% af heildarinnlán-
um sínum (millibankalán núllast
út). Þar sem þeir em nánast einu
kaupendur ríkisvíxla, er ríkissjóði í
lófa lagið að ákveða vextina á þeim
sér í hag. Sama gildir um innstæðu
í Seðlabanka. Aftur emm við að sjá
mögulega dulda skatta á sparifé.
Þetta er hættuleg freisting fyrir
ijármálaráðherra og ráðunauta
hans, þegar vantar aura í kassann.
Ef talið er nauðsynlegt að setja
lausaíjárskyldu mega reglumar
ekki verða þannig að um niður-
greitt fé sé að ræða. Til lausafjár
mætti til dæmis telja venjulega
daglega innkomu verðbréfasjóð-
anna vegna afborgana og vaxta
næstu Ijögurra vigna) verðbréf
skráð á Verðbréfaþingi, millibanka-
lán og ríkisvíxla.
Auk bindiskyldu og lausafjár-
bindingar bankanna hefur þeim oft
á tíðum verið gert að kaupa ýmiss
konar verðbréf af ríkissjóði eða
opinbemm sjóðum við alls konar
tækifæri og á ýmsum vöxtum, oft-
ast lágum. Hafa þessir nauðungar-
samningar farið undarlega hljótt
og virðast engum Jcoma við nema
samningsaðilum. Ég tel að það
skipti miklu máli fyrir bæði lántak-
endur og spari^áreigendur að það
iiggi fyrir hvað um spariféð verður
í bönkunum og skora á bankana
að upplýsa almenning miklu meira
um sín mál.
Aðgreining miðlunar
og vörslu verðbréfa
• Stærri verðbréfasjóðimir hafa
gætt þess að lagalega sé greint á