Morgunblaðið - 11.12.1988, Blaðsíða 15

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUP^GUR 11. .DKSEMBER .1988
15
ÁLAFOSS
VIO RAUflATORG?
Snemma árs 1987 leituðu Sovét-
menn eftir samstarfi við íslend-
inga í ullariðnaði. Var þá jafnvel
rætt um Álafossverslun við
Rauðatorg.
STIKLAÐ Á Allt frá Vopnafirði tii Akraness
Qj.ri JlllllU er sl"'c'arsamninganna beðið með
clHrLHllUln eftirvæntingu á hveiju hausti.
sOlutregbs
í liLLINNI
Enn vantar 135 milljónir króna upp á að lág-
marki rammasamnings um ullarkaup Sovét-
manna sé náð á þessu ári.
FREDFISKURIHN
MIKILVÆGUR
Stærstur hluti íslensks útflutnings til Sov-
étríkjanna hafa verið fryst karfa- og ufsa-
flök.
GAFFALBITAR í Sovétríkjunum er þriðji mikilvægasti markaður
Hiá SIELÓSfLD okkar tyrir las™e,i
ingu. Árið 1987 seldist lagmeti fyr-
ir 4,9 milljónir dala, sem var 16%
af útflutningi lagmetis. 1986 seldist
lagmeti fyrir tæpar 4 milljónir dala.
Sendinefnd á vegum Sölustofnunar
lagmetis fer út til Sovétríkjanna um
þessa helgi til að semja um sölu
næsta árs. Að sögn Theódórs S.
Halldórssonar framkvæmdastjóra
Sölustofnunarinnar hefur verið haft
samband við lýðveldin sjálf til að
athuga möguleika á sölu þangað.
Theódór segist ekki frekar eiga von
á því að semjist strax í fyrstu at-
rennu. Lagmetið fer fyrst og fremst
til Moskvu og Leníngrad. Um er
að ræða gaffalbita, matjes-síldar-
flök, þorsk- og ufsalifur, reykta síld
í vakúmplastpakkningum og létt-
reykt síldarflök. „Sovéski markað-
urinn er mjög mikilvægur fyrir
íslenska lagmetisiðnaðinn og veitir
um það bil 100 manns atvinnu,“
segir Theódór ennfremur.
Treg sala á prjónavöru
í útflutningi til Sovétríkjanna
hafa menn helst fundið að skórinn
kreppir í ullarvörusölu. Þar hefur
löngum verið einn stærsti markaður
íslendinga fyrir pijónavörur, sem
tekið hefur við u.þ.b fjórðungi út-
flutningsins. Talið er Sovétmenn
hafi látið kaup á ullarvörum sitja á
hakanum vegna gjaldeyrisskorts. í
viðskiptabókuninni segir að Sovét-
menn skuli kaupa ullarvörur fyrir
5-6V2 milljón dala ef samningar
nást milli kaupenda og seljenda. Á
þessu ári keypti ráðuneytið Raz-
noexport vörur af Álafossi fyrir 2
milljónir dala (rúmlega 90 milljónir
ísl. kr.). Þar fyrir utan hefur Sov-
éska samvinnusambandið keypt
fyrir 3 milljónir dala en þau við-
skipti era fyrir utan rammasamn-
inginn. Álafossmönnum hefur verið
bent á þann möguleika að leita til
lýðveldanna sjálfra um sölu á ullar-
og skinnavörum. Að sögn Aðal-
steins Helgasonar aðstoðarforstjóra
telja menn að þar liggi framtíð við-
skiptanna. Lýðveldin vilja fremur
vöruskipti en gjaldeyrissamninga.
Hingað til hafa íslendingar helst
viljað beinharðan gjaldeyri fyrir
vöru sína en það kann að breytast.
Fordæmi eru fyrir slíkum vöru-
skiptum milli íslendinga og Sovét-
manna. Viðskipti Sambandsins og
Sovéska samvinnusambandsins eru
að litlum hluta í því formi. Rússar
borga hluta ullarvörunnar með
sultu, hunangi og hjólbörðum.
Í janúar árið 1987 var gerður
mótkaupasamningur milli gamla
Álafoss hf og Sovétmanna. Tildrög-
in voru þau að Raznoexport vildi
ekki veija meira fé en 200.000
dölum til ullarkaupa. Báru þeir fyr-
ir sig gjaldeyrisskorti. Þegar íslend-
ingar gengu að vöruskiptasamningi
voru Sovétmenn skyndilega reiðu-
búnir að veija 3,6 milljónum dala
í ullarkaupin. „Varan“ sem þeir
buðu í staðinn var fraktflutingur
sem íslendingar áttu að koma í
verðerlendis. Búnaðarbanki íslands
var aðili að undirbúningi þessa
samnings í samstarfi við breska
Midlandbankann, sem hefur sér-
hæft sig í mótkaupasamningum við
Sovétmenn. í ferð Steingríms Her-
mannssonar, forsætisráðherra, til
Moskvu í mars 1987 var þessum
vöruskiptasamningi breytt í gjald-
eyrissamning.
Þriðji möguleikinn á ullar- og
skinnaviðskiptum við Sovétmenn
hefur komið æ oftar upp á yfirborð-
ið að undanfömu. í janúar 1987
kynntu Sovétmenn Álafossi hf hug-
myndir um sovésk ullarfyrirtæki
með íslenskri eignaraðild. Þá var
jafnvel farið að tala um Álafoss-
verslun við Rauðatorgið. Þegar
þessi möguleiki var borinn undir
Álafossmenn núna í haust sögðu
þeir að hreyfing hefði komist á
málin í sumar. Borist hefðu óform-
legar tillögur um samvinnu í
skinnaiðnaði og fatasaumi í Arm-
eníu, Georgíu og Eistlandi. íslend-
ingar myndu sjá fyrir þekkingu og
tækni og hluta hráefnis. Hluti af-
urða yrði seldur í Sovétríkjunum
en hluti fluttur út. Ennþá á eftir
að leysa það hvernig flytja á hagn-
að úr Iandi. Að sögn Aðalsteins
Helgasonar eru þessar hugmyndir
enn mjög óljósar en ætlunin er að
líta nánar á þær á næstu vikum.
Hann leggur þó áherslu á að ekki
sé meiningin að flytja vinnu úr landi
heldur myndi slíkt bætast ofan á
þann rekstur sem fyrir er hérlendis.
Olía á góðu verði
íslendingar hafa einkum keypt
olíuvömr af Sovétmönnum. En em
þau viðskipti okkur hagstæð? „Svo
virðist," segir Kristján Ragnarsson,
formaður Landssambands íslenskra
útvegsmanna, „sem viðskiptasam-
bönd olíufélaganna á íslandi við þá
sem þau em umboðsaðilar fyrir séu
svo Iítilfjörleg að þau geti ekki feng-
ið olíu á hagstæðara verði en dag-
verði í Rotterdam sem við miðum
við í viðskiptum við Sovétmenn.
Þannig að seinni ár hefur ekki feng-
ist hagstæðara olíuverð en frá Sov-
étríkjunum. Hins vegar er spuming
hvort ekki sé eðlilegt að olíuverslun-
in sé sem frjálsust svo verðmyndun-
in sé fijálsari. Eins og stendur fylg-
ir engin áhætta fyrir olíufélögin af
viðskiptunum við Sovétmenn. Und-
anfarin ár hafa viðskiptin verið
hagstæð og ekki ástæða til að ætla
annað en við myndum kaupa af
Sovétmönnum olíu hvort sem við-
skiptin væm frjáls eða ekki.“
Áuk timburs (250 milljónir ísl
kr. árið 1987) höfum við einnig flutt
inn bifreiðar svo einhveiju nemi
(253 millj. kr. árið 1987). Lada-
verksmiðjurnar em í hópi þeirra
fyrirtækja sem fengið hafa leyfi til
að skipta beint við útlönd. Að sögn
forráðamanna Bifreiða og Land-
búnaðarvéla, íslenskra umboðsaðila
Lada-bifreiða, varð þessi breyting
nú í sumar og er ekki enn komin
reynsla á hana.
Lengst af hefur verið halli á við-
skiptum okkar við Sovétríkin. Hann
hefur þó farið minnkandi síðustu
ár vegna verðlækkunar olíu. Við-
skiptin við Sovétmenn voru á
síðasta ári um það bil 4% af vömvið-
skiptum íslendinga við útlönd. Á
ámnum 1954 - 1960 hins vegar
vom viðskiptin að meðaltali 15,7%
af innflutningi en 17,8% af útflutn-
ingi. (Til samanburðar má geta
þess að íslandsviðskiptin vom árið
1987 0,053% af viðskiptum Sov-
étríkjanna við útlönd eða 1/1900.)
Utanríkisviðskipti okkar hafa færst
sífellt meir frá Bandaríkjunum og
Austur-Evrópu til Evrópubanda-
lagsins og Japans.
Miklar þreifingar
Sem stendur er víða leitað hóf-
anna um aukin viðskipti Sovétríkj-
anna og íslands. Á dögunum barst
Loðskinni hf á Sauðarkróki, fyrir
milligöngu Búnaðarbankans, mála-
leitan frá Sovétlýðveldinu Kírgízíu
í Asíu um samvinnu í skinnafram-
leiðslu. Loðskinn hefur veitt sínar
upplýsingar, að sögn Margeirs Frið-
rikssonar, skrifstofustjóra fyrirtæk-
isins. Beðið er eftir tilboði frá
Kíigízíu. Þar hefur vaknað áhugi á
að súta gæmr sem hingað til hefur
verið hent.
Aðilar í Sovétlýðveldunum Ge-
orgíu og Armeníu hafa leitað til
íslenskra fiskeldisfyrirtækja um
aðstoð við að koma slíkri atvinnu-
grein á fót.
Menn frá Sovéska samvinnusam-
bandinu í Lettlandi komu í haust
og lögðu til að sett yrði upp sameig-
inleg verksmiðja í fiskikassafram-
leiðslu með samvinnu við Sæplast
á Dalvík. Forsvarsmenn fyrirtækis-
ins segja allt of snemmt að segja
til um hvort af samningum verði.
Viðræður fara nú fram um hugs-
anleg kaup Sovétmanna á kinda-
kjöti af slátrun þessa hausts og
yrði það í fyrsta skipti sem kinda-
kjöt yrði flutt þangað út. Fyrir milli-
göngu Búnaðarbankans hafa farið
fram viðræður milli Búvörudeildar
Sambandsins og viðskiptafulltrúa
Sovétríkjanna hérlendis. Að sögn
Steingríms Sigfússonar landbúnað-
arráðherra, eru Sovétmenn nú að
íhuga verðtilboð íslendinga. Ráð-
herra vildi ekki gefa upp hvaða
verð væri þar um að ræða en sagð-
ist telja það sambærilegt við það
verð sem fæst á markaði á Norður-
löndum, sem sagt eitthvað á annað
hundrað krónur á kílóið, eða 30%
af framleiðslukostnaði. Vonir stæðu
einnig til þess að Sovétmenn keyptu
ódýrari hluta skrokksins.
Steingrímur sagði að þótt staðan
væri góð í birgðamálum landbúnað-
arafurða gæti farið svo að fara
þyrfti fram á útflutningsbætur
vegna kindakjötssölu umfram það
sem fjárlög heimila. Landbúnaðar-
ráðherra sagði að Sovétmenn vildu
væntanlega kaupa eins mikið og
íslendingar gætu boðið upp á og
væri jafnvel til baga hvað íslending-
ar gætu boðið upp á lítið. Margir
telja þó ólíklegt að af þessum við-
skiptum verði því Sovétmenn vilji
fremur kjöt af veturgömlu en
lambakjöt.
Samstarf íslands, Svíþjóðar
og Sovétríkjanna?
Það sem gerst hefur áþreifanlegt
á hinum óplægða akri viðskipta
Sovétmanna og íslendinga er þó
fremur rýrt enn sem komið er. Fyr-
irtækið Kvikk sf. hefur selt fjórar
hausklofningsvélar til Sovétríkj-
anna fyrir samtals átta milljónir.
Bjami Elíasson, forstjóri Kvikks,
segist vongóður um frekari sölu til
Sovétríkjanna. Fyrirtækið Marel
hefur selt 2 rafeindavogir til Sov-
étríkjanna. Að sögn forráðamanna
fyrirtækisins er vonast eftir frekari
sölu á fyrri hluta næsta árs.
Athyglisvert er að árangur á hin-
um nýju sviðum hefur helst náðst
í tengslum við fiskiðnað Sovét-
manna enda þarfnast floti þeirra
og fiskvinnsla mikilla endurbóta.
Þess má geta að að sænskt stórfyr-
irtæki, sem skipt hefur við Sovét-
menn í áratugi, á nú í óformlegum
viðræðum við íslenska aðila um
samstarf, sem gæti leitt til stórauk-
inna möguleika á íslenskum útflutn-
ingi til Sovétríkjanna. Sovétmenn
hafa lýst yfir áhuga sínum við
sænska fyrirtækið á að veija næstu
árin ómældu fé til endurnýjunar
sovéska fiskiskipaflotans og fisk-
vinnslu í landi. Búast má við því
að þessi mál skýrist á fyrsta árs-
fjórðungi næsta árs. Hugsanlegt
samstarf Svía, íslendinga og Sovét-
manna hefur þegar verið kynnt
Norræna Útflutningsverkefna-
sjóðnum, Sem lýst hefur áhuga
sínum á því að stuðla að framgangi
málsins.
Norræni fjárfestingarbankinn í
Helsinki er tiltölulega nýlega farinn
að lána til Sovétríkjanna. í haust
var veitt stórt rammalán þangað
(50 milljón dalir) og þar opnast
möguleikar fyrir íslendinga, sem
fram til þessa hafa nær eingöngu
komið við sögu bankans, sem verk-
efnainnflytjendur. Venjulega er
skilyrðið það að tvær Norðurlanda-
þjóðir hið minnsta standi að slíkum
verkefnum. Þó má vænta undan-
tekningar hvað ísland varðar með
þau verkefni sem kunna að koma
upp á næstunni.
Einnig má minnast á að jarðhita
er víða að finna í Sovétríkjunum
og hafa þarlendir menn lýst yfir
áhuga á samvinnu við íslendinga
um nýtingu hans í framhaldi af
samningi sem gerður hefur verið
milli Virkis hf og Ungveija.
Pólitíska hliðin
Þegar viðskipta- og greiðslu-
samningur íslands og Sovétríkj-
anna var gerður árið 1953 var talað
um að íslendingar ættu að hafa
viðskipti við sem flestar þjóðir án
tillits til sljómkerfis í viðkomandi
ríki. Samstaða hefur verið um þessa
stefnu. Helst hefur verið deilt um
hvort gott verð fengist fyrir afurðir
okkar í Sovétríkjunum og hvort
olíukaupin væm nógu hagstæð.
Einnig hefur verið ágreiningur um
hvort viðskiptahagsmunir væru það
miklir að ekki væri vogandi að fetta
fingur út í umsvif sovéska sendi-
ráðsins hérlendis. Eins og fram
hefur komið hefur hlutfallslegt
vægi Sovétviðskiptanna minnkað
og deilumar því fremur hjaðnað. Á
það var minnst í grein um glímu
Gorbatsjovs við kerfið, sem birtist
í gær, að vestræn ríki stæðu frammi
fyrir þeim vanda hvort hjálpa ætti
Gorbatsjov að rétta efnahag lands-
ins við. Margt bendir nú til að ís-
lendingar standi brátt frammi fyrir
sömu spumingu en ætli svarið ráð-
ist ekki eins og annars staðar af
hagnaðarvoninni.