Morgunblaðið - 31.03.1989, Blaðsíða 12

12
MQRGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 81. MARZ 1989
Við skulum bara
bjóða betur!
eftirÁrnaPál
Arnason
Sigurbjöm Einarsson biskup var
spurður þess í haust, hvað honum
væri efst í huga í tengslum við þjóð-
málaumræðuna hérlendis. Hann
svaraði því til að það væri sú stað-
reynd að hún snerist fyrst og fremst
um efnahagsmál og í reynd væri
það tvennt sem einkenndi hana;
hversu fyrirferðarmikil hún væri og
árangurslaus.
Þessi orð hafa verið mér sérlega
hugleikin nú undanfarið, í ljósi
kjaramálaumræðu undanfarinna
vikna, því þótt þessi orð lýsi vel
almennri umræðu um efnahagsmál,
þá er erfitt að lýsa kjaramála-
umræðunni á betri hátt.
Kjaramálin og kontór-
istarnir — eða á kannski
að prófa nýjar leiðir?
Fátt hefur farið hærra undanfar-
in ár á opinberum vettvangi en deil-
ur um kaup og kjör, með tilheyr-
andi hamagangi. Framkvæmdin
hefur orðið sú að ef einhver hefur
samið um eitthvað, hafa allir hinir
(sem alls ekki stóð til að fengju
neitt) fengið eitthvað; nema þeir
sem nóg höfðu fyrir hafa venjulega
borið enn meira úr býtum. Árangur-
inn sem eftir stendur er að við búum
í samfélagi þar sem tekjubilið hefur
breikkað, kaupmáttur lægstu launa
hefur minnkað og tortryggni og
metingur milli starfsstétta blómstr-
ar sem aldrei fyrr. Kjaramálaum-
ræðan og samanburðarfræðin yfir-
gnæfa allt og kontóristamir sem
stjóma verkalýðsfélögunum hafa
meira en nóg að gera við að lýsa
yfir áhyggjum sínum jrfir því að
hinir og þessir viðmiðunarhópar
hafi nú fengið allt of mikið, hér eða
þar. í stuttu máli sagt: Umræðan
hefur verð sniðin eftir einhverri til-
búinni gerviveröld kontóristanna,
stútfullri af merkilegum pappír-
smódelum; í þeim heimi þýða himin-
háar kaupkröfur það sama og djörf-
ung og þor forystumanna, jafnvel
þótt niðurstaðan úr öllu saman sé
gengisfelling og verðbólga. Nú und-
anfarið hefur þó mátt heyra kveða
við nýjan tón, t.d. hjá forystu VMSÍ
og BSRB, þar sem tekið er mið af
raunverulegum hagsmunum og að-
stæðum venjulegt fólks. Þar er horft
til hækkunar þeirra er lökust hafa
kjörin og ýmissa hliðaraðgerða sem
hafa raunhæfar lq'arabætur í för
með sér, s.s. lækkunar vaxta.
BHMR: Við
skulum bjóða betur
Inn í þennan veruleika steðja hins
vegar félagar í BHMR með kröfu-
gerð sem er eins og draugur úr
ævagamalli fortíð, kröfur um kaup-
hækkun upp á 35—70%. Þar er ekki
orð að finna um það hvernig eigi
að afla fjár til að greiða slíka kaup-
hækkun nú þegar þjóðartekjur
dragast saman. Ekki orð um hvem-
ig koma eigi í veg fyrir að allir fái
slíka hækkun (en það er þó augljós-
lega ætlunin). Ekki orð um raun-
hæfar kjarabætur eins og vaxta-
lækkun, nýjar lausnir í húsnæðis-
málum, dagvistaruppbyggingu eða
eflingu menntakerfisins.
Þessi kröfugerð er óábyrg. Og
ekki bara óábyrg heldur líka móðg-
un. Hún er móðgun við allt það fólk
sem hefur fylgst með eyðimerkur-
göngu hreyfinga íslenskra launa-
manna undanfarin ár; göngu sem
engu hefur skilað; móðgun við það
fólk sem hefur rannið til rifja ves-
öld kontóristanna og skortur þeirra
á svöram við erfiðum spumingum.
Við slíkar aðstæður er erfitt að vera
forystumaður í launþegasamtökum
og takast á við vandann, reyna að
hugsa uppá nýtt. Þá er miklu auð-
veldara að gera líkt og forysta
BHMR, — bjóða bara betur! Miklu
auðveldara, — en þeim mun sið-
lausara.
Kaupmáttaraukning úr
Barclays Bank?
Þjóðartekjur hafa dregist saman
á síðasta ári og munu einnig drag-
ast saman á þessu ári. Þessi stað-
reynd segir okkur að við slíkar að-
stæður verður kaup eins hóps ekki
hækkað nema annar verði beinlínis
lækkaður á móti. Hvem á þá að
lækka? Og ef við ákveðum að hækka
einhvem hóp á kostnað annars, telj-
um við þá rétt að hækka endilega
háskólamenntaða ríkisstarfsmenn?
Ef enginn verður lækkaður er að-
eins ein leið til að hækka launin.
Hún er sú að taka fé að láni erlend-
is. Ætlast BHMR til þess að Barc-
lays Bank í London reddi peningum
í launaumslagið?
Við,aðstæður sem þessar verður
að velja og hafna. Við getum ekki
öll hækkað í launum, en við getum
mögulega valið að hækka laun
sumra okkar á kostnað annarra. Það
er t.a.m. enginn vafi á að laun fjöl-
mennra stétta með laun undir 60
þúsund krónum á mánuði verður
barasta að hækka og ekkert múður!
Hitt er Iíka jafnljóst að félagar í
BHMR verða bara að sætta sig við
að vera ekki nein forgangsstærð í
dag. Það er nefnilega brýn nauðsyn
annars staðar.
Það er einföld krafa við þessar
aðstæður að forysta launþegasam-
taka eins og BHMR axli þá ábyrgð
gagnvart umbjóðendum sínum og
samfélaginu í heild að sýna á ein-
hvem hátt fram á að unnt sé að
verða við þeim kröfum sem þeir
setja fram. Allt annað heitir lýð-
skram. Slík háttsemi dæmir sig
sjálf.
Hvernig væri að láta sér
detta eitthvað nýtt í hug?
Það er staðreynd að kjör ráðast
ekki einvörðungu af kaupi og
kannski af flestum öðram hlutum
frekar en kaupi. Reynsla undanfar-
inna ára segir okkur a.m.k. að bein-
ar og almennar launahækkanir era
sérdeilis skammlíf Iq'arabót, ef ekki
hreinlega andvana fædd. Kröfugerð
BHMR tekur ekkert mið af þessu,
frekar en öðra því sem gerst hefur
á þessu landi síðustu áldimar, og
gengur reyndar í þveröfuga átt. Öll
áherslan er lögð á beina kauphækk-
un, háa og flotta, — enda vita allir
Islendingar að kauphækkanir eiga
einmitt að vera háar og flottar, því
þá er miklu meira púður í gengis-
fellingunni sem fylgir í kjölfarið!
Það era hins vegar til aðrar leið-
ir. Vaxtaokrið skiptir miklu meira
máli fyrir þorra launþega en einhver
kauphækkun, þó há sé! Staðreyndin
er nefnilega sú að margir háskóla-
menntaðir ríkisstarfsmenn lifa hinu
ágætasta lífi af sínum launum, á
meðan aðrir eiga fullt í fangi með
að láta enda ná saman. Það sem
þar skilur á milli feigs og ófeigs er
Ámi Páll Áraason
„Inn í þennan veruleika
steðja hins vegar félag-
ar í BHMR með kröfu-
gerð sem er eins og
draugur úr ævagamalli
fortíð, kröfur um kaup-
hækkun upp á 35—70%.
Þar er ekki orð að finna
um það hvernig eigi að
afla Qár til að greiða
slíka kauphækkun nú
þegar þjóðartekjur
dragast saman. Ekki
orð um hvernig koma
eigi í veg fyrir að allir
fái slíka hækkun (en
það er þó augljóslega
ætlunin). Ekki orð um
raunhæfar kjarabætur
eins og vaxtalækkun,
nýjar lausnir í hús-
næðismálum, dagvist-
aruppbyggingu eða efl-
ingu menntakerfisins.“
að þeir fyrmefndu era skuldlausir
á meðan hinir era að bisa við að
koma sér þaki yfir höfuðið og þurfa
að greiða í kringum 8% raunvexti
af lánum sínum. Þannig er dæmi
af einum ágætum framhaldsskóla-
kennara í ofurvenjulegum íbúðar-
kaupum sem greiddi alls 450 þúsund
krónur í vexti á síðasta ári. Aðeins
í vexti! Þessi maður hefur ekkert
að gera við einhveija 10 þúsund
króna kauphækkun.
Aðbúnaður bama í samfélaginu
er annað slíkt mál. Auðvitað væri
stórfelld uppbygging dagvistar-
heimila og samfelldur skóladagur
yngri bama meiri og varanlegri
kjarabót en flest annað. Allir, sem
vilja, vita að kostnaður fólks við
dagvistun nú er himminhár, börn
sem þvælast daglangt úr einni vist
í aðra eða ganga sjálfala um göt-
urnar. Foreldramir búa við linnu-
laust öryggisleysi og áhyggjur. Auð- ,
vitað er það Iq'arabót að lækka þenn-
an kostnað sem brennur þyngst á
öllu almennu launafólki og auðvitað
er það líka kjarabót fyrir foreldra
að geta treyst því að bömin okkar
njóti lífvænlegra uppeldisskilyrða.
Eiga ríkisstarfsmenn að
hafa sömu laun og starfe-
menn á einkamarkaði?
Kröfugerð BHMR byggir að vera-
legu leyti að viðmiðunum við laun
ákveðinna stétta á einkamarkaði og
er rökstuðningur fyrir launakröfun-
um m.a.fólginn í niðurstöðunni af
þessum viðmiðunum. Vissulega er
launamunur milli ríkisstarfsmanna
og starfsmanna í einkageiranum nú
of mikill en það er líka staðreynd að
í einkarekstri era sveiflur í launum
mun meiri en hjá opinberam aðilum,
jafnt upp á við sem niður á við.
Staðreyndin er líka sú að starfs-
menn á einkanmarkaði era nú að
upplifa slíka niðursveiflu vegna
versnandi efnahagsástands, sem
þeir verða að þola enda háðir
víðfrægum lögmálum framboðs og
eftirspumar. Þessi blessaði einka-
markaður er nefnilega enginn alls-
heijar Hjálpræðisher. Ríkisstarfs-
menn njóta einnig umtalsverðra
réttinda umfram starfsmenn á
einkamarkaði, sem réttlæta fyllilega
ákveðinn launamun.
Ef kennarar vilja t.d. fá laun sem
era algerlega sambærileg við laun
á almennum markaði er líka rétt
að þeir axli svipaða ábyrgð og fómi
þeim réttindum sem þeir hafa um-
fram aðra. í því sambandi er rétt
að líta til þeirra starfskjara sem
kennuram á einkamarkaði era búin;
ráðning til árs í senn og framhalds-
ráðning háð umsögn nemenda, laun
era reiknuð í hlutfalli við fj'ölda nem-
enda sem sitja í tíma og að sjálf-
sögðu hefðu tölvu- og eðlisfræði-
kennarar margföld laun á við
íslensku- og lögfræðikennara, í
samræmi við markaðsverð, viðvera-
skylda í skólanum 8 stundir daglega
og 5 vikna sumarfrí. Svo mætti lengi
telja.
Abyrgðin — og
afleiðingarnar
Sem kennara í HÍK þykir mér
sérstaklega raunalegt að vera í þess-
ari kröfugerðarfylkingu BHMR.
Ástæða þess er sú að framhalds-
skólakennarar hafa hér nokkra sér-
stöðu. ítarlegar og endurteknar
Fordómar gagnvart
Y erzlunarskólanum
eftir SifEinarsdóttur
Öll hljótum við að furða okkur á
því hvemig hinn mikli fjöldi tíma-
rita sem nú er á markaðnum getur
staðið undir sér fjárhagslega. Mikil
samkeppni er á þessum markaði
og tímaritin keppast við að höfða
til lesenda með athyglisverðum
greinum. Ekki sakar að bjóða les-
endum eitthvað sem púður er í og
gefur tilefni til að hneykslast á. Er
þá ekkert hirt um tilfinningar þess
fólks sem um er fjallað í greinun-
um. Þvl miður eru þess líka dæmi,
að blaðamenn víli ekki fyrir sér að
fara ftjálslega með sannleikann og
láti persónulega fordóma stýra
penna sínum. Ritstjóri virts tímarits
hér í bæ lét frá sér fara þá fullyrð-
ingu, að ósiður væri að leyfa því
fólki, sem viðtöl birtast við, að lesa
þau yfír og leiðrétta villur áður en
þau væru birt. Hann sagði einnig,
að góðum blaðamanni væri treyst-
andi til að hafa rétt eftir og að
túlka viðtalið á sanngjaman hátt.
— En hver er til að dæma, hvað
telst sanngjarnt og hvað ósann-
gjarnt? Blaðamaðurinn? Era blaða-
menn ekki breyskir eins og aðrir
menn?
Ég undirrituð stunda nám við
Verzlunarskóla íslands og var
ásamt nokkram félögum mínum
beðin um að koma í viðtal hjá
ákveðnu tímariti fyrir skömmu. Við
áttum okkur einskis ills von og svör-
uðum spumingum blaðamannsins
um líf okkar og þeirra, sem við
umgöngumst mest, þ.e. samnem;
endur okkar úr Verzló og MR. í
grein þeirri, sem viðtalið var hluti
af, var einnig viðtal við tvó nemend-
ur í Menntaskólanum við Hamra-
hlíð.
Nú virðist sá misskilningur vera
útbreiddur að nemendur Verzlunar-
skólans séu eingöngu böm ríkra
verzlunarmanna, sem þurfi ekkert
að hafa fyrir lífinu, en í Hamra-
hlíðinni séu fátæku duglegu bömin.
Ég held að nemendum beggja skóla
sé illa við þessa ímynd, því að þó
að nemendumir í Hamrahlíð séu
eflaust dugnaðarfólk, þá er ekki
satt að þeir lepji dauðann úr skel.
Það er heldur ekki satt að nemend-
ur Verzló séu eitthvað óduglegri
við að vinna fyrir sér en þeir úr
MH. Auðvitað hafa allir framhalds-
skólanemendur gaman af saklaus-
um ríg milli hinna ýmsu skóla.
Hver skóli hefur sitt ákveðna and-
lit í augum þeirra. En þegar ein-
hver fjölmiðill tekur sig til og legg-
ur hlutdrægt mat á í hvaða skólum
duglega fólkið stundar nám og í
hvaða skólum dekurrófumar eru,
þá er nú einum of langt gengið.
Þegar greinin um þessa tvo hópa
birtist, brá mér heldur betur í brún.
Ég ætla ekki að halda fram að rangt
hafi verið haft eftir okkur, en úr
þessu tveggja klst. viðtali vora að-
eins hafðar eftir okkur nokkrar
setningar og þær oft slitnar úr sam-
hengi þannig að raunveruleg merk-
ing þeirra breyttist. Svo virðist sem
blaðamaðurinn hafi verið búinn að
mynda sér sterka skoðun á okkur
sem fulltrúum úr Verzlunarskól-
anum, áður en hann hóf viðtalið og
Sif Einarsdóttir
„Nú virðist sá misskiln-
ingnr vera útbreiddur
að nemendur Verzlun-
arskólans séu eingöngu
börn ríkra verzlunar-
manna, sem þurfí ekk-
ert að hafa fyrir lífínu“.
síðan eingöngu birt það af fram-
burði okkar sem féll að þeirri ímynd.
í leiðaranum að greininni standa
margar fullyrðingar sem era hreint
og beint rangar, og ég veit ekki
hvaðan blaðamaðurinn hefur. Ég
þekki enga framhaldsskólanemend-
ur sem „eiga bara venjulega for-
eldra sem lifa venjulegu lífi og era
meðaltelq'ufólk, fara oft í viku út
að borða, stunda kaffihúsin og
dansleikina stíft og klæðast glæsi-
fatnaði sem á ytra borðinu virðist
kosta formúur" — allt fyrir peninga
foreldra sinna. Ég veit ekki hvort
það kallast að „fara út að borða“
þegar maður kaupir sér pylsu niðri
á Lækjartorgi. Mér fannst blaða-
maðurinn gefa í skjm að það væri
skömm að því að vinna ekki auka-
vinnu með skólanum, eins og sum
okkar gerðu. Að auki kallaði hann
það að „vinna ekki nema yfir blá-
sumarið“, þegar við vinnum allt
sumarfríið, sem er 4 mánuðir af
árinu.
Það fyrsta sem mér dettur í hug,
þegar ég les svona greinar, er að
nú hljóti tímaritin að vera komin í
þrot með gott efni. Það er fremur
leitt að geta ekki treyst sannleiks-
gildi þess sem maður les í fjölmiðl-
unum. Ég fyrir mitt leyti á a.m.k.
eftir að taka varlega mark á grein-
um f íslenskum tímaritum í fram-
tíðinni.
Höfundur er nemi í Vcrzlunar-
skóla íslands.