Morgunblaðið - 31.03.1989, Qupperneq 22

22
MORGUNBLAÐIÐ FOSTUDAGUR 31. MARZ 1989

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Aðstoðarritstjóri
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Auglýsingastjóri
Árvakur, Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guðmundsson,
BjörnJóhannsson,
ÁrniJörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
BaldvinJónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar:
Aðalstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 83033.
Áskriftargjald 900 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 80 kr. eintakið.
Mikilvægur stuðn-
ingur frá
sj ávarútvegsráð-
herranum í Bonn
Hagsýni í he
brigðisþj ónust
Iumræðum um Evrópubanda-
lagið (EB) og valdahlutföll
innan þess er gjaman sagt, að
við mat á framgangi mála á
vettvangi bandalagsins geti
menn stuðst við þá þumalfing-
ursreglu, að séu Vestur-Þjóð-
verjar andvígir því að eitthvert
mál nái fram að ganga þýði lítið
að reyna að þoka því áfram.
Ríkidæmi og efnahagslegur
styrkur Vestur-Þjóðveija er svo
mikill og þeir eru þvílíkur burð-
arás í bandalaginu, að mikið
þarf að vera í húfí til að samað-
ilar þeirra að EB gangi þvert á
vilja þeirra og samþykki eitt-
hvað, sem þeim er beinlínis á
móti skapi.
Með þetta í huga er sérstök
ástæða til að fagna hreinskilni
og eindrægni dr. Wolfgang von
Geldem, sjávarútvegsráðherra
Vestur-Þýskalands í Bonn, í
Morgunblaðssamtali sem birtist
hinn 22. mars síðastliðinn. Þar
iýsti hann meðal annars afstöðu
þýsku ríkisstjómarinnar til
þeirrar stefnu EB, að leita skuli
eftir veiðiheimildum í lögsögu
annarra ríkja, ef þessi ríki óska
eftir aðgangi að EB-markaðin-
um með sjávarafurðir. Ráð-
herrann segir, að Vestur-Þjóð-
veijar séu ákveðnustu málsvar-
ar þess í sjávarútvegsnefnd EB,
að íslendingar fái að flytja fisk
inn til bandalagsins með lágum
tollum þrátt fyrir að veiðiheim-
ildir komi ekki í staðinn. „Þetta
hefur verið stefna okkar í þau
sex ár sem ég hef setið í ráð-
herranefndinni og ég verð að
segja að það hefur ekki alltaf
verið auðvelt að koma henni í
gegn. Bretar og Danir hafa
helst verið á okkar bandi en hin
bandalagsríkin, sérstaklega hin
suðrænu, era hörð á því að fá
veiðiheimildir fyrir aðgang að
mörkuðum. Auðvitað vildum við
gjaman fá að veiða í íslenskri
fiskveiðilögsögu en markaðirnir
í Bremerhaven og Cuxhaven
þurfa á íslenskum físki að halda
hvort sem við fáum að veiða
hann eða ekki og þess vegna
tökum við þessa afstöðu,“ segir
von Geldem í Morgunblaðssam-
talinu og bætir síðar við, að
málstaður hans hafí átt erfiðara
uppdráttar eftir að Spánveijar
og Portúgalir gengu í Evrópu-
bandalagið.
Þótt embættismenn EB í
Brassel séu margir og valdam-
iklir starfa þeir í umboði ríkis-
stjórna aðildarlandanna. Af
ummælum þýska sjávarútvegs-
ráðherrans er ljóst, að ekki er
pólitískur vilji til þess hjá full-
trúum að minnsta kosti þriggja
aðildarlanda: Danmerkur, Bret-
lands og Vestur-Þýskalands, að
setja íslendingum nokkra afar-
kosti varðandi fískveiðiheimild-
ir. Má vafalaust bæta að
minnsta kosti Lúxemborguram,
Hollendingum og Belgum í
þennan hóp. Frakkar fara
gjaman sínar eigin leiðir og er
oft erfitt að átta sig á því, hvað
fyrir þeim vakir. Þýski ráð-
herrann talar um „suðræn“
EB-ríki og nefnir síðan sérstak-
lega Spán og Portúgal, þegar
kröfur um veiðiheimildir ber á
góma. Ætti utanríkisráðherra
að leggja sérstaka áherslu á að
kynna þessum gamalgrónu við-
skiptaþjóðum okkar, hve fráleit-
ar kröfur þeirra um veiðiheim-
ildir fyrir aðgang að mörkuðum
era. Mætti til dæmis benda þeim
á, að í okkar augum jafngildi
þær því, að við vildum ekki
kaupa vín frá þessum löndum
nema geta sjálfír farið út á
vínakra þeirra og fá okkar skerf
af uppskeranni til eigin ráðstöf-
unar.
Halldór Ásgrímsson sjávarút-
vegsráðherra hefur nú þegið
boð frá Wolfgang von Geldem
um að sækja hann heim, ræða
um sameiginleg hagsmunamál
og skiptast á skoðunum um það
sem hæst ber. Halldór fer í
skugga hvaladeilunnar við
þýska grænfriðunga, sem hafa
spillt fyrir sölu á íslensku lag-
meti í Vestur-Þýskalandi. Það
virðist borin von, að hann geti
að óbreyttri stefnu náð nokkr-
um sáttum við grænfriðunga. Á
hinn bóginn er ljóst af Morgun-
blaðsviðtalinu, að þýsk stjóm-
völd skilja meginstefnu íslend-
inga í hvalamálinu, þótt von
Geldem segi, að hann hefði
staðið á annan hátt að fram-
kvæmd hennar.
Þess er að vænta að viðræður
sjávarútvegsráðherra Vestur-
Þýskalands og íslands eigi eftir
að treysta enn frekar bönd þjóð-
anna á sviði fiskveiða og við-
skipta með fisk. Er óhætt að
fullyrða að fáir erlendir stjóm-
málamenn hafi talað af meiri
skilningi um hagsmuni Islend-
inga í sjávarútvegsmálum en
dr. Wolfgang von Geldern.
eftir ÓlafÓlafsson
ísland er eitt af auðugustu lönd-
um veraldar ef tekið er mið af
meðaltekjum. Hvað varðar kaup-
mátt erum við fimmtu í röðinni í
Evrópu. í ofanálag er ekki her-
skylda hér á landi en nágrannaþjóð-
ir veija 10—15% af þjóðartekjum
til þeirra mála. Auk þess greiðum
við hlutfallslega allt að helmingi
minna í ellilífeyri af vergum þjóðar-
tekjum en nágrannaþjóðir vegna
þes að hlutfall eldra fólks er lægra
hér á landi en þar. Af þessu má
ráða að við ættum að vera vel bjarg-
álna og geta séð sómasamlega fyr-
ir sjúku fólki.
1. Hlutfallslega færri starfa
við heilbrigðisþjónustu en í ná-
grannalöndum:
Samkvæmt upplýsingum frá
Þjóðhagsstofnun vörðu íslendingar
7,6% af vergri landsframleiðslu til
heilbrigðismála 1985 en aðrar
Norðurlandaþjóðir svipaðri upphæð
eða hærri. Hér á landi starfa hlut-
fallslega íærri starfsmenn (að
læknum frátöldum) í heilbrigðis-
þjónustu en á öðrum Norðurlönd-
um. Sjá töflur. Meðallegutími á lyf-
og skurðlækningadeildum er svip-
aður hér á landi og í nágrannalönd-
um. Aðgengi fólks að heilbrigðis-
þjónustu er góð á íslandi miðað við
nágrannalönd. Könnun á vegum
landlæknisembættisins fyrir nokkr-
um árum leiddi í ljós að næstum
undantekningarlaust nær fólk fundi
lækna samdægurs. Enn fremur ber
að taka fram að á íslandi hefur
lengi ríkt meira jafnræði með stétt-
um hvað varðar aðgengi að læknum
og sjúkrastofnunum en gerist í
mörgum nágrannaiöndum. Um
árangur læknisaðgerða verður hver
að dæma fyrir sig. Höfundur þess-
arar greinar fletti í gegnum eintök
Læknablaðsins frá 1960—1980 og
fann að árangur við aðgerðir hér á
landi var svipaður og gerist í ná-
grannalöndum. Ég gæti nefnt mörg
dæmi þessu til sönnunar en það
yrði of langt mál í stuttri grein.
Þessi árangur hefúr náðst m.a.
vegna þess að menntun lækna
er alþjóðleg og henni er í sífellu
haldið við. Af framangreindu
eftír ÓlafOddsson
Nýlega var í Morgunblaðinu sagt
frá herferð gegn málvillum, blóts-
yrðum og enskuslettum í Flataskóla
í Garðabæ. Ýmislegt athyglisvert
kemur fram í viðtali við skólastjór-
ann, Sigrúnu Gísladóttur. Hún seg-
ir m.a.: „Yngstu börnin, 6-7 ára,
nota mjög oft enskuslettur þegar
þau leika sér. Sem dæmi um það
má nefna, að þau voru fyrir
skömmu að leika sér með ýmsa
plastkarla, sem eru eftirmyndir
teiknimyndahetja. Þá var erfitt að
greina hvort börnin voru að tala
íslensku eða ensku, svo blandað var
mál þeirra.“ — Og Olga G. Snorra-
dóttir, kennari við skólann, segir
um þetta efni: „Það sem vakti mesta
athygli mína var að nemendur
gerðu sér ekki alltaf grein fyrir
hvort orð sem þau notuðu væri
enskteða íslenskt." (Mbl. 16.3. ’89.)
Þar sem hér er sagt um mál
bamanna er einkar athyglisvert en
má ráða að við veitum svipaða
þjónustu og aðrir en fyrir minni
tilkostnað í mannafla.
2. Laun heilbrigðisstarfs-
fólks:
Mjög er rætt um laun og ber þar
hæst laun lækna. Allflestir læknar
hafa góð laun og takmarkaður hóp-
ur mjög há laun. Orsökin er meðal
annars langur vinnutími, oft 60—70
stundir á viku, en þess utan vaktir.
En í vissum tilfellum virðast samn-
ingar um taxtagreiðslur hafa farið
úr böndunum. Þar kemur tvennt til:
1. Erfitt getur verið að segja
fyrir um þróun aðsóknar og rann-
sóknartíðni fram í tímann.
2. Viðsemjendur lækna virðast
stundum ekki þekkja nægilega vel
„myrkviði" taxtagreiðslna.
Á annan hátt er ekki hægt að
túlka samning sem gefur einstökum
læknum 8-tölustafa laun á ári.
Þessu verður vitaskuld að kippa í
lag, annars verður krafan um „föst
laun“ æ háværari. Þegar rætt er
um laun lækna og annarra heil-
brigðisstarfsmanna gleymist gjarn-
an að:
1. Ævitekjur lækna eru lægri
en margra stétta þar eð allflestir
sérfræðingar koma ekki til starfa
fyrr en vel á fertugs aldri vegna
sérfræðiáms erlendis.
2. Verulegur hluti starfa er unn-
inn á síðkvöldum, nóttum og helg-
um. Skyldu menn t.d. almennt átta
sig á því að allt að 70% umferðar-
slysa á Slysadeild Borgarspítalans
koma til aðgerða á tímabilinu frá
kl. 16.00 á föstudögum til mánu-
dagsmorguns. Allflestir læknar í
héruðum og á stofnunum sinna
tví—þrískiptum vöktum og heilsu-
gæslulæknar í einmenningshéruð-
um eru á vakt allan sólarhringinn.
Mjög langur vinnutími er hvorki
sjúklingum né læknum til góðs.
Laun margra lækna í einmennings-
héruðum eru svipuð og iðnaðar-
manna sem fengnir eru úr
Reykjavík til þess að sinna ákveðn-
um verkum. Um laun annars heil-
brigðisstarfsfólks er minna fjallað.
Nýlega var þess getið á fundi með
heilbrigðisstéttum að ekki væri
hægt að bæta laun hjúkrunarfræð-
inga því að heildarlaun þeirra væru
því miður einnig uggvænlegt. Ef
börnin verða tvítyngd þarf ekki að
spyija að leikslokum. Það er
ánægjulegt að kennarar í þessum
skóla skuli hafa beitt sér í þessu
mikilvæga máli og víða hafa kenn-
arar unnið ágætt starf á þessu
sviði. — Ég hef áður á opinberum
vettvangi greint frá viðhorfum
mínum í þessum efnum og því
hvaða hagsmunir séu hér í húfi, og
mun reyndar einnig gera því efni
annars staðar nokkur skil. Það mál
mun því ekki gert að umræðuefni
hér. En hvernig ætli samfélagið
meti það starf kennara er hér var
frá greint? Hvemig skyldi aðbúnað-
ur vera og hver skyldu vera byijun-
arlaun kennaranna? Það væri fróð-
legt að vita. Ég hygg að þau séu
afar lág.
Stundum er rætt um mikilvægi
íslenskukennslunnar á erfiðum
tímum og nauðsyn þess að nemend-
ur fái hæfa kennara. En skyldi
hugur fylgja máli? HVersu mikil-
nokkuð hærri en heildarlaun skrif-
stofufólks. Þess var ekki getið að
verulegur hluti vinnutíma hjúk-
runarfræðinga er á síðkvöldum
og á nóttunni!! Konur sinna æ
fleiri störfum í heilbrigðisþjón-
ustunni. Þær fóru út á vinnumark-
aðinn meðal annars vegna lágra eða
engra launa við heimilisstörf en nú
sækja þær t.d. í æ minni mæli inn
í skóla heilbrigðisstétta meðal ann-
ars vegna lélegra launa, vinnuálags
og vakta svo að til stórvandræða
horfír. Þess skal getið að nú á
tímum jafnréttis er mestur tekju-
munur milli kvenna og karla á
íslandi miðað við önnur Norður:
lönd. Um 9 af hveijum 10 útivinn-
andi konum og þá sérstaklega þær
er vinna í heilbrigðisþjónustu hafa
mun lægri heildartekjur en meðal-
laun karla. Of mikill munur er á
launum hjúkrunarfræðinga og
margra sérfræðingsstétta borið
saman við heildarlaun lækna.
3. Sparnaður — niðurskurð-
ur:
Mikið er rætt um spamað og
hagræðingu og fer heilbrigðisþjón-
ustan ekki varhluta af þeirri um-
ræðu enda eðlilegt. Mér er þó til
efs að meiri faglegur agi og eftirlit
ríki á öðrum stofnunum en heil-
væg eru þessi störf talin í raun?
Hver er stefnan í þessum málum?
Hún birtist að minni hyggju einkum
í þeim aðbúnaði, sem er í skólum,
og þeim kjörum sem ungum kenn-
urum em boðin til að laða þá til
starfa. Aðbúnaði er sums staðar
mjög ábótavant og dæmi eru um
að hann sé fyrir neðan allar hellur.
Um þetta efni eru til skýrslur opin-
berra eftirlitsaðila.
Sá sem þetta ritar hefur alloft
tekið að sér að ósk kennara í HÍ
að leiðbeina ungum mönnum sem
ætla að verða kennarar. Þeir hafa
háskólapróf í íslensku (BA) en
leggja stund á uppeldis- og kennslu-
fræði. Nýlega var hjá mér um skeið
einkar áhugasamur kennaranemi.
Hann náði brátt góðum tökum á
því að útskýra fyrir nemendum ís-
lendingasögur og verk Öndvegis-
skálda frá síðari tímum og glæða
áhuga þeirra á þessum verkum.
Ýmsir segja að þetta sé mikilvægt,
en hvernig er þetta metið í raun?
Hversu mikilvæg
eru störf kennara?