Morgunblaðið - 14.05.1989, Blaðsíða 15

með íslenskt ríkisfang og hafa
verslunarmenntun. Ef menntunar-
skilyrðið er ekki uppfýllt, er hægt
að sækja um undanþágu til við-
skiptaráðuneytisins, og sú undan-
þága er yfirleitt veitt, hafi menn
einhverja aðra menntun eða geti
sýnt vottorð um að þeir fái bók-
haldsaðstoð.
Samkvæmt nýja frumvarpinu
verður sú lágmarkskrafa sett, að
menn hafi skráð firma eða hlutafé-
lag, áður en verslunarleyfi er veitt.
Einnig geta menn ekki orðið fram-
kvæmdastjórar verslunarfyrirtækja
í tvö ár eftir að bú þeirra hefur
verið tekið til gjaldþrotaskipta.
Keppur í sláturtíð
Málaferli vegna gjaldþrotamála
eru timafrek, erfíð og kostnaðar-
söm. Ráða þarf endurskoðendur til
að fara í gegnum margra ára bók-
hald fyrirtækja, og það kostar sitt.
Ef þrotabúið er ofan í kaupið eigna-
laust, þá er spumingin: hver vill
kosta slíka rannsókn? Kröfuhafar
vita ekki hvort sú rannsókn skilar
nokkru, og þá er hætt við því þeir
hugsi sig tvisvar um.
Af sömu ástæðu eru gjaldþrota-
mál sjaldan rannsökuð með tilliti
til þess hvort þar hafi verið framið
refsivert athæfi. Skiptaráðendur
geta óskað eftir því að ríkissaksókn-
ari skoði gjaldþrotamál með þetta
í huga, nýlegt dæmi er Hafskips-
málið, en þær óskir koma sjaldan
fram. Og það mun einnig vera erf-
itt að sanna, að um einhverskonar
misferli sé að ræða. Jafnvel þótt
dæmi séu um, að menn hafi eytt
fé fyrirtækja í eigin þágu, meðan
fýrirtækin hafa haldið eftir sölu-
skatti, og þannig misfarið með opin-
bert vörslufé, þá hefur það opinbera
ekki verið farið út í málarekstur
vegna þess.
Einn viðmælandi Morgunblaðsins
sagði: „Eitt sinn sagði ónefndur og
gagnmerkur innheimtumaður ríkis-
tekna: hvað munar um einn kepp í
sláturtíð. Það er auðvitað til þess
að líta að í Reykjavík er verið að
innheimta verulega háar upphæðir
til ríkisins. Ein milljón í vangoldnum
söluskatti hjá fyrirtæki, sem komið
er í gjaldþrot og eigandinn er búinn
að stofna nýtt, er keppur í slát-
urtíð.“
Það mætti þó hugsa sér, að slík
mál væru rekin í aðhaldsskyni, frek-
ar en að ríkið hafi beina hagsmuni
af hveiju máli fyrir sig. En ríkis-
stofnanir eru mannfáar, og á tímum
samdráttar, er spuming hvað þær
vilja leggja mikið i svona málarekst-
ur. Snorri Olsen, deildarstjóri í fjár-
málaráðuneyti, viðurkenndi, í sam-
tali við Morgunblaðið, að þessi mál
væru mjög þung í vöfum og dóm-
stólar hefðu ekki tekið á þeim. Hins
vegar væri verið að huga að breyt-
ingum á meðferð þeirra mála, þeg-
ar augljóst væri að menn bæru sök
að einhveiju leyti, og m.a. væri
rætt um sérstakan skattadómstól í
því sambandi.
Gjaldþrot ekki
lengur grýla
Til hvaða niðurstöðu leiðir það
sem hér hefur verið sagt. Það er
sjálfsagt varhugavert að draga
miklar ályktanir en þó virðist það
vera ljóst, að viðhorf manna til
gjaldþrota hefur breyst. Áður þótti
það hin mesta skömm að fara með
fyrirtæki á hausinn. Á meðan það
viðhorf ríkti, hafa núverandi gjald-
þrotalög sennilega dugað. En þessi
tími er greinilega liðinn, og gjald-
þrot virðast vera hætt að virka sem
grýla til að allir passi ijármuni fé-
laga og fyrirtækja sem þeir eru í
forsvari fyrir, og gæti hófs í rekstri.
Af hveiju þessi viðhorfsbreyting
stafar er annað mál. Sennilega er
þetta eðlileg þróun. Tíðarandinn
breytist, lög úreltast og þau þarf
að endumýja með tilliti til breyttra
tíma. Og kannski er viðhorfsbreyt-
ingin gagnvart gjaldþrotum um leið
afleiðing af því að gjaldþrotalögin
hafa ekki fylgt tímanum.
En kannski er íslenskt efna-
hags-, atvinnu- og viðskiptalíf ein-
faldlega þess eðlis, að það hefur
kallað á þessa viðhorfsbreytingu til
| að geta þrifist.
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 14. MAÍ 1989
um atvinnurekstri þrátt fyrir að
hafa áður farið í gegnum gjaldþrot.
Sú spurning hlýtur þó að vakna,
hvort ekki sé hægt að gera út á
gjaldþrotalögin í ábataskyni og yfir-
lýsingar stjómvalda benda a.m.k.
til þess.
Þannig hefur Ólafur Ragnar
Grímsson fjármálaráðherra ítrekað
sagt, að menn leiki það í stómm
stíl, að safna upp stómm skuldum
við ríkissjóð, svo sem söluskatt-
skuldum og staðgreiðsluskattskuld-
um, geri fyrirtækin sín gjaldþrota
en stofni ný og losni þannig við
skuldirnar. Og í nýlegri yfirlýsingu
forsætisráðherra vegna kjarasamn-
inga segir, að ríkisstjórnin vinni að
mótun almennra reglna, um veit-
ingu atvinnuleyfa, til að girða fyrir
misnotkun, t.d. stofnun gervifyrir-
tækja til að komast hjá eðlilegum
skyldum gagnvart launafólki og
opinbemm gjöldum.
Viðmælendur Morgunblaðsins
vom ekki allir sammála þessu, og
töldu að enginn færi af stað í fyrir-
tækjarekstur með þann tilgang ein-
an að fara á hausinn. En hins veg-
ar reyndu æ fleiri að tryggja sig
fyrir hugsanlegum áföllum, með því
að notfæra sér göt í gjaldþrotalög-
unum og fleiri lögum, og fengju við
það lögfræðilega aðstoð.
Sú spuming hlýtur að vakna
hvort ekki þurfi að endurskoða lög
og reglur um fyrirtæki og gjaldþrot
í heild sinni. Markús Sigurbjömsson
sagði við Morgunblaðið, að íslend-
ingar byggju við heldur vanþróaða
gjaldþrotalöggjöf samanborið við
nágrannalöndin. Á öðrum Norður-
löndum, sérstaklega í Svíþjóð, gildi
strangar reglur um að hafi maður
lent í gjaldþrotaskiptum, éða verið
forráðamaður hlutafélags sem farið
hefur i gjaldþrot, þá missi hann
rétt til að gegna starfi stjórnanda
í atvinnurekstri á eftir. Að því leyti
sé séð við því, að menn kasti fyrir-
tæki í gjaldþrotaskipti, stofni nýtt
og kaupi eignir gamla félagsins.
Markús sagði að uppi væm ráða-
gerðir í dómsmálaráðuneytinu að
semja lagafmmvarp í þessum dúr.
Ragnar H. Hall sagði við Morg-
unblaðið, að setja yrði skýrar og
afdráttarlausar reglur um persónu-
lega ábyrgð stjórnenda fyrirtækja.
Hann nefndi, að í Þýskalandi giltu
þær reglur, að komi það í ljós við
athugun á gjaldþrota félagi, að
stjórnendur þess hafi haldið áfram
rekstri í 18 mánuði eftir að þeim
gat verið Ijóst að skylt var að óska
eftir gjaldþrotaskiptum samkvæmt
lögum, þá beri sá sem stofnað hafi
til ijárhagslegra skuldbindinga fyrir
hönd félagsins persónulega ábyrgð
á þeim, sem og öll stjórn félagsins.
Víða hugað að
endurskoðun laga
Við athugun kom í ljós, að víða
í kerfinu er verið að huga að endur-
skoðun á lögum og reglugerðum
um fyrirtæki og gjaldþrot, þótt það
sé ekki beint með skipulögðum
hætti. Til viðbótar endurskoðun
gjaldþrotalaganna, sem áður er
nefnd, sagði Már Guðmundsson,
efnahagsráðgjafi ijármálaráðherra,
við Morgunblaðið, að verið væri að
skoða hlutaíjárlögin, með það fyrir
augum að hækka þröskuldinn fyrir
fyrirtælq'astofnun. Nú er lágmarks-
hlutafé 20 þúsund krónur, eins og
verið hefur í 11 ár, og fjórðungur-
inn á að greiðast við skráningu, en
afgangurinn í síðasta lagi innan
þriggja ára frá stofnun.
Þá sagði Már, að einnig væri
verið að endurskoða lög um ríkis-
ábyrgð á launum í þá átt að setja
þar ákveðið þak, svo ekki væri
mögulegt að stofna fyrirtæki með
20 þúsund króna hlutafé, gerast
stjórnandi og greiða sér mörg-
hundruð þúsund krónur í laun, en
greiða engum öðrum starfsmönnum
laun. Setja síðan fyrirtækið á haus-
inn eftir sex mánuði og senda
launareikninginn til ríkisins.
Fyrir liggur einnig frumvarp um
verslunaratvinnu á vegum við-
skiptaráðuneytisins, þar sem hert
er á skilyrðum fyrir veitingu versl-
unarleyfis. Nú er sótt um verslunar-
leyfi til fógeta, og til að fá það
þarf umsækjandi að vera íjárráða,
Viðmælendur Morgunblaðsins
sögðu, að svo virtist sem hægt yrði
að gefa viðskiptalífinu ótrúlega
langt nef með þessum hætti. Sagt
er að ein aðalforsenda þess sé að
hafa góðan talanda og vera sann-
færandi. Einnig að gæta þess að
standa alltaf í skilum við ákveðinn
hóp viðskiptavina þrátt fyrir gjald-
þrot, sem haldi þá áfram viðskiptum
þótt vafasamt orð fari af viðskipta-
manninum. Þetta sjá aðrir og taka
áhættuna til að missa ekki af ábata-
sömum viðskiptum.
Þegar þetta var borið undir Árna
Reynisson framkvæmdastjóra Fé-
lags íslenskra stórkaupmanna við-
urkenndi hann að fyrirtæki í heild-
verslun væru ekki nógu varkár í
viðskiptum. Þau lánuðu of mikið
án þess að setja næg skilyrði um
tryggingar. Því hefði félagið hug á
að koma upp upplýsingastofu sem
kannaði fjárhag þeirra sem óska
eftir viðskiptum við innflytjendur.
Einnig væri félagið að vinna að því
að koma á viðskiptaábyrgðum hér
innanlands á borð við þær sem eru
þekktar í milliríkjaviðskiptum og
hjálpa fýrirtækjum þannig að koma
upp forvömum.
Árni sagði þó að stórkaupmenn
hefðu brugðist við stórum gjald-
þrotum í matvöruverslun með því
að krefjast staðgreiðsluviðskipta af
þeim kaupmönnum sem héldu
áfram verslunarrekstri eftir gjald-
þrot. Þar væri lagt út á nýja braut
í rekstri smásöluverslana sem er
löngu komin á í nágrannalöndum
okkar. „Smásöluverslunin notar
ekki lengur heildverslunina sem
banka. Hún útvegar peninga á ann-
an hátt, og nýtir sér staðgreiðslu-
viðskiptin með því að ná fram af-
slætti á vörur og lækka heildsölu-
verðið," sagði Árni.
Tékkhefti leiðir til
tugmilljóna skuldar
Upplýsingar hafa ekki legið á
lausu um það hjá bönkum hvað
þeir tapa miklu árlega á gjaldþrot-
um viðskiptavina sinna. Skuldir fyr-
irtækja virðast ná að hlaðast upp í
bönkum, án þess að nægar trygg-
ingar séu fyrir hendi. Bankar hafa
undanfarið stundum brugðist við
þessu, gagnvart stærri fyrirtækjum
sem skulda mikið, með því að setja
gæslumenn inn í fyrirtækin, til að
reyna að tryggja hagsmuni bank-
anna.
Þó er sagt, að eftirliti með af-
komu fyrirtækja í bönkum, sérstak-
lega minni útibúum, sé mjög ábóta-
vant. Sjaldan sé kallað eftir árs-
reikningum fyrirtækja, sem fara
fram á fýrirgreiðslu, og þótt það
sé gert sé mat á þeim tilviljana-
kennt. Því fái fyrirtæki fyrir-
greiðslu langt umfram það sem
eðlilegt megi teljast.
Einn viðmælenda Morgunblaðs-
ins lýsti þessu þannig, að bankafyr-
irgreiðsla gæti byijað með því, að
lítið fyrirtæki fengi tékkhefti í
banka. Eftir nokkurn tíma færi
bankinn að taka við viðskiptavíxlum
frá fyrirtækinu, og skömmu síðar
væri óskað eftir yfírdráttarheimild.
Þá væri farið að huga að trygg-
ingum, og fyrirtækið legði kannski
fram tryggingar fyrir 2-3 milljón-
um. En vaxtarhraði fyrirtækja, og
um leið skuldanna, væri oft ótrúleg-
ur og því gæti fyrirgreiðslan í bank-
anum oft verið komin upp í tugi
milljóna þótt tryggingarnar væru
enn þær sömu og í upphafi.
Brynjólfur Helgason aðstoðar-
bankastjóri Landsbankans sagði um
þetta, að það væri breytilegt frá
banka til banka hvernig unnið væri
í þessu efni. Aðalreglan væri þó að
gæta þess að tryggingar félaga
væru í lagi. Þær gætu verið alls-
heijarveð í stórum fyrirtækjum með
góða eiginfjárstöðu án þess að eign-
ir væru tilgreindar sérstaklega, en
ef um verulega fyrirgreiðslu í lengri
tíma væri að ræða, væri yfirleitt
leitað eftir fasteignaveði.
Þegar Brynjólfur var spurður,
hvort, og þá í hvaða tilfellum, menn
gætu fengið áframhaldandi banka-
fýrirgreiðslu þótt bankar hefðu áður
tapað fjármunum á öðrum fyrir-
tækjum sama aðila, sagði hann að
þá yrðu að koma til utanaðkomandi
viðbótartryggingar. Og ef um væri
að ræða hlutafélag sem hefði keypt,
eða leigt, rekstur annars gjaldþrota
fyrirtækis, myndi varla þýða að
bjóða hlutafé sem veð eða aðrar
lausar eignir því þeim væri öllum
þegar ráðstafað. í sumum tilfellum
væri þó hugsanlegt að sveitarfélög
eða jafnvel ríkissjóður sæju sér hag
í því að koma að einhveiju leyti inn
í dæmið með ábyrgðum.
Gert út á gjaldþrot?
Það er ljóst af framansögðu, að
menn geta á fullkomlega löglegan
hátt haldið áfram sama, eða svipuð-