Morgunblaðið - 27.05.1989, Qupperneq 26

26
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAÓUR 27. MAÍ 1989
Alexander Solzhenítsyn.
Sovétríkin:
Solzhenítsyn
leyfður á ný
VERK rússneska rithöfundar-
ins Alexanders Solzhenítsyns
verða gefín út í Sovétríkjunum
á næsta ári. Vikuritið Litera-
tumaja Rossíja skýrði frá
þessu í gær. Meðal verka Solz-
henítsyns sem gefín verða út
á næsta ári er skáldsagan
Dagur í lífi Ivans Denisovítsj,
sem fyrst var gefín út í Sov-
étríkjunum 1962 þegar nokk-
urt frjálslyndi ríkti um
skamma hríð á valdatíma
Níkíta Khrústsjovs. Útgáfa á
verkum Solzhenítsyns hefur
oft borið á góma að undan-
fömu í sovéskum fjölmiðlum í
skjóli glasnosts Míkhafls Gor-
batsjovs Sovétleiðtoga. Solz-
henítsyn, sem er sjötugur að
aldri, býr ný í útlegð í Verm-
ont í Bandaríkjunum. Solz-
henítsyn, sem hlaut Nóbels-
verðlaun árið 1970 fyrir Gu-
lag-eyjaklasann, var sviptur
sovéskum borgararéttindum
árið 1974.
Danmörk:
Hefla við-
skipti við
sovéskt rík-
isfyrirtæki
Kaupmannhöfn. Frá Nils Jörgen
Bruun, fréttaritara Morgunblaðsins.
FORSVARSMENN danska
fiskútflutningsfyrirtækisins
Rahbakfísk og sovéska ríkis-
fyrirtækið Mosryba-Complex
hafa gert með sér gagnkvæ-
man samning um fiskvinnslu
til fimm ára. Samningurinn
felur í sér að Sovétmenn sjá
danska fyrirtækinu fýrir hrá-
efni og fá til baka fullunna
sjávarrétti. Poul Rahbek
Hansen sagði í viðtali við Ritz-
au-fréttastofuna að þetta væri
í fýrsta sinn sem danskt fyrir-
tæki í sjávarútvegi gerði slíkan
samning við Sovétmenn.
Tyrkland:
Mannfall í
átökum Kúrda
ogTyrkja
33 manns, þar af átta tyrk-
neskir hermenn, hafa fallið í
átökum aðskilnaðarsinna
Kúrda og tyrkneska hersins,
sem geisað hafa undanfama
fimm daga í suðurhluta Tyrk-
lands, að sögn embættis-
manna. Þeir sögðu að hermenn
berðust við uppreisnarmenn á
tveimur stöðum nærri ianda-
mærum írans, íraks og Sýr-
lands, en þar hafa einhverjir
blóðugustu bardagar frá því
að Marxistaflokkur kúrdískra
verkamanna, PKK, hófu
skæruhemað í Tyrklandi. Tal-
ið er að hátt í 1,450 manns
hafí fallið í baráttu PKK fyrir
sjálfsforræði til handa Kúrd-
um, sem em átta milljónir tals-
ins, í Tyrklandi.
Gorbatsjov um gagnrýni á störf sín:
Brezhnev var þakinn orðum
— en ég skömmtunarseðlum
Moskvu. Reuter, Daily Telegraph.
HÖRÐ orðaskipti urðu á fyrsta fundi hins nýja fulltrúaþings Sovétrílq-
anna á fímmtudag og mátti Mikhaíl Gorbatsjov, sem kjörinn var fyrsti
forseti landsins á fundinum, sitja undir þungu ámæli nokkurra full-
trúa. Hann viðurkenndi að sér hefðu orðið á nokkur alvarleg mistök
í baráttu sinni fyrir efnahagslegum umbótum og vísaði til skopteikning-
ar, þar sem fyrirrennari hans, Leoníd Brezhnev, er þakinn orðum á
bringunni, en Gorbatsjov skömmtunarseðlum.
Einn fulltrúanna sagði að Gorb-
atsjov hefði hafíð baráttu sína fyrir
efnahagslegum umbótum, Perestroj-
ku, af miklum eldmóði árið 1985,
en bætti við að sér virtist sem Sovét-
leiðtoginn væri ekki jafn skorinorður
og áræðinn í málflutningi sínum og
áður. Gorbatsjov sagði að ekkert
væri athugavert við slíka gagnrýni,
hún væri lögð fram af góðum hug,
og viðurkenndi að sér hefðu orðið á
„nokkur alvarleg mistök" í baráttu
sinni fyrir umbótum. Hann vísaði á
bug fullyrðingum um að samband
hans við almenning væri ekki jafn
_gott og áður og bætti við að hann
hefði ekki farið varhluta af baknagi
almennings. Hann hefði ti! að mynda
heyrt sögu um að tveir fyrrum her-
menn hefðu verið í lest og hlegið
dátt að skopteikningu, þar sem Brez-
hnev hefði verið hlaðinn orðum á
bringunni en hann sjálfur skömmt-
unarseðlum.
Kona frá Eistlandi vakti máls á
árás sovéskra hermanna á mótmæl-
endur í Tíflis, höfuðborg Georgíu, í
síðasta mánuði. „Viltu svara því
hvort rétt sé að beita hemum tii að
refsa eigin þjóð?“ spurði hún, en
fékk ekkert svar. Fulltrúi frá Ge-
orgíu benti á að yfirmaður hermann-
anna, sem réðust á mótmælenduma
í Tíflis, ætti sæti á þinginu og krafð-
ist þess að honum yrði vikið af þingi.
Fulltrúi frá Ríga í Lettlandi hrifsaði
hátalarann og krafðist þess að fund-
armenn minntust mótmælendanna
sem biðu bana í árásinni. Hann
krafðist þess einnig að fulltrúamir
fengju upplýsingar um hveijir hefðu
gefið fyrirmæli um árásiría og að
upplýst yrði hvers konar eiturgas
hefði verið notað.
Nóbelsverðlaunahafínn Andrej
Sakharov lýsti þvi yfír að hann
gæti ekki greitt Gorbatsjov atkvæði
í forsetalqörinu þótt hann bæri fulla
virðingu fyrir honum. Hann mót-
mælti því að einungis einn skyldi fá
að vera í framboði í kjörinu. Fulltrúi
frá Litháen beindi spjótum sínum
að þekktum rússneskum skurðlækni
og sagði hann lýðskmmara og hugsa
eins og nýlenduherra.
„Við emm að þreifa okkur áfram
í lýðræðisátt," sagði Jegor Jakovljev,
fulltrúi félags starfsmanna í kvik-
myndaiðnaði. „Lýðræðið okkar er
alls ekki fullkomið, en þetta lofar
góðu,“ bætti hann við. Fulltrúi frá
námafyrirtæki í Úkraínu, sem átti
I BREFI til norska sendiráðsins
í Moskvu segir sovéska utanríkis-
ráðuneytið að kjarnaofn sovéska
kafbátsins sem sökk nærri
Bjamarey 7. apríl síðastliðinn
hafi verið af hefðbundinni gerð.
Knut Gussgard, forstöðumaður
Iqamorkueftirlits Noregs, segir
að ef þær upplýsingar sem koma
fram í bréfínu séu réttar sé litlar
líkur á því að keðjuverkandi
Míkhaíl S. Gorbatsjov.
sæti í Æðsta ráðinu, var ekki hrifinn
af breytingunum. „Allir þessir
menntamenn, sem em aðeins með
kjamaklofnun fari af stað verði
reynt að bjarga kafbátnum af
hadfsbotni.
í fjölmiðlum hafa menn velt því
fyrir sér hvort kjamaofn sovéska
kafbátsins hafí verið af nýrri gerð
sem gengur fyrir sérstakri tegund
úrans. í bréfi sovéska utanríkis-
ráðuneytisins er þetta borið til baka.
Þar er fullyrt að lqamaofninn hafí
skrípalæti og rembast við tala gáfu-
lega, gera ekkert annað en að halda
okkur frá verki,“ sagði hann. „í
hans huga er það aðeins vinna að
rétta upp hönd til samþykkja tillögur
að ofan,“ sagði ungur sovéskur þing-
fréttamaður.
Þingsköpin vom einnig gagnrýnd
harðlega. Fundarstjórn Gorbatsjovs
þótti á köflum vandræðaleg. Eitt
sinn gerði hann hlé á fundinum og
sagði að fulltrúar gætu rætt sín á
milli um tillögur varðandi kjör full-
trúa í Æðsta ráðið. Þegar fulltrúarn-
ir vom á leiðinni út úr fundarsalnum
kallaði hann til þeirra og bað þá að
koma aftur. „Afsakið, herrar rnínir,"
sagði hann vandræðalega. „Ég hef
víst ekki kynnt ykkur tillögurnar.“
„Við ætlum okkur að læra á lýð-
ræðið á einum degi eftir að hafa
misst af þróun, sem tók aldir hjá
öðmm þjóðum," sagði sagnfræðing-
urinn Roj Medvedev, baráttumaður
fyrjr mannréttindum og fulltrúi fyrir
Moskvu.
verið vatnskældur en ekki málm-
kældur eins og menn hafa velt fyr-
ir sér. Einnig segir að tekist hafi
að kæla kjarnakljúfinn niður í 40
gráður áður en kafbáturinn sökk.
Samkvæmt sovéska utanríkis-
ráðuneytinu er nú áformað að
bjarga flaki kafbátsins af hafsbotni
en það liggur á 1.700 metra dýpi
um það bil 180 km suðvestur af
Bjarnarey.
Sovéska utanríkisráðuneytið:
Kjamaeldsneytí kafbáts-
ins reyndist hefðbundið
Ósló. Frá Rune Timberlid, fréttaritara Morgunblaðsins.
Stúdentarnir í Kína:
Gjörólíkir rauð-
um varðliðahópum
Maos formanns
Kínverskir stúdentar, sem standa fyrir mótmælum gegn stjóm-
völdum, eru áfláðir í að ganga með litskrúðuga borða skreytta slag-
orðum og festa upp spjöld þar sem þeir útskýra sjónarmið sín.
Þeir hæðast óspart að pólitiskum leiðtogum og lýsa fyrirlitningu
sinni á óheiðarlegum fjölmiðlum sem þeir telja seka um að af-
skræma raunveruleikann. Ofangreind lýsing hefði einnig átt við
rauðu varðliðana sem hófu uppreisn gegn valdhöfunum, öðram en
Mao Zedong, árið 1966. Fréttamenn, sem voru í Kina á sjöunda
áratugnum, eru þó sammála um að reginmunur sé á varðliðunum,
sem Mao notaði sér í valdabaráttunni i Peking, og stúdentum nú.
Stúdentarnir vinna markvisst og
eru vel skipulagðir, að sögn Verg-
ils Bergers, fréttamanns Reuters,
þeir beija ekki fólk eða drepa það.
Undanfamar fimm vikur hefur
stúdentaleiðtogum tekist að hafa
hemil á æstustu róttæklingunum,
sem ganga vilja milli bols og höf-
uðs á afturhaldsseggjum harðlínu-
aflanna og oftast hafa þeir komist
hjá því að bijóta gegn ákvæðum
stjómarskárinnar. Á þetta hafa
þeir lagt áherslu í áróðri sínum til
lögregiu o g hermanna. Rauðu varð-
liðamir tóku hir.s vegar lögin I eig-
in hendur.
Margír rauðir varðliðar voru
komungir og í fyrstu fannst útlend-
ingum sum uppátækin hálfgerðir
brandarar. Breytt var götuheitum
í Peking, m.a. var gatan, sem sov-
éska sendiráðið stóð við, kölluð
„Gatan til baráttu gegn endurskoð-
unarstefnunni." Þeir breyttu um-
ferðarreglum, rautt ljós merkti nú:
„Af stað“ en grænt:„Bíðið.“ Frétta-
mönnum sýndist að fleiri vegfar-
endur hlýddu varðliðunum, er
sífellt veifuðu litlu rauðu bókinni
með slagorðum Maos formanns, en
lögreglunni. Varðliðamir þóttust
greina sovésk áhrif í þjóðsöngnum
og bönnuðu hann.
En þegar Mao lét setja upp spjöld
í Peking-háskóla með hvatning-
unni: „Sprengið aðalstöðvamar í
loft upp!“ tóku varðliðamir öldung-
inn á orðinu. Helstu skotspónar
menningarbyltingarinnar urðu Liu
Shaoqi, hvíthærður og öldurmann-
legur forseti Kína, og Deng Xiaop-
ing, sem þá var aðalritari komm-
únistaflokksins. Liu dó í fangelsi
og Deng var sendur í „endurhæf-
ingu“ upp í sveit. Fjöldi fólks var
hæddur og svívirtur á götum úti,
þ. á m. sovéskir og vestrænir sendi-
ráðsmenn, milljónir manna týndu
lífi eða voru fangelsaðar án dóms
og laga í ofsóknum gegn meintum
og raunverulegum andstæðingum
Maos.
Reuter
Kínversk rokkhljómsveit Ieikur fyrir andófsmenn á Torgi hins
himneska friðar.
Þott varðliðamir nytu öflugs
stuðnings valdamanna leiddu að-
gerðir þeirra fljótt til stjómleysis
og 1967 settust þeir um sovéska
sendiráðið. Það tókst með naum-
indum að fá þá til ieyfa brottför
starfsfólksins. Sama ár kveiktu
þeir í breska sendiráðinu í hefndar-
skyni fyrir aðgerðir lögreglunnar í
bresku nýlendunni Hong Kong
gegn þarlendum varðliðum. Um
sama leyti klofnaði hreyfíngin og
andstæðir hópar fóru að beijast
innbyrðis með vopnum sem stolið
hafði verið frá hemum. Mao varð
að kalla út herlið til að stilla til
friðar og þúsundir varðliða voru
sendir upp í sveit - í endurhæfingu.
Aðgerðirnar sem stúdentar
syóma og skipuleggja núna eru
með allt öðru yfirbragði. Aginn er
í góðu lagi og oft hafa fjöldafund-
imir fremur minnt á glaðværa kjöt-
kveðjuhátíð en pólitískar samkom-
ur. Úndanfama daga hafa stúdent-
arnir í reynd haft völdin í miðborg
Peking. Þeir hafa stjórnað um-
ferðinni, séð um að matvæli og lyf
komist til mótmælendanna, haft
yfímmsjón með læknishjálp og öll-
um heilbrigðismálum auk þess sem
þeir hafa handtekið óeirðaseggi,
m.a. þá sem klíndu málningu á
mynd Maos við Torg hins himneska
friðar.
Margir stjómmálaskýrendur
telja að vísu að stúdentar njóti
beins eða óbeins stuðnings ein-
hverra valdamanna en samt verður
að telja skipulagningu þeirra og
aga meiri háttar afrek.