Morgunblaðið - 25.08.1989, Side 18

18
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 25. AGUST 1989
r
SAMSTÖÐUMAÐUR KJÖRINN FORSÆTISRÁÐHERRA PÓLLANDS
Samstaða hefiir loks sig-
ur eftir áralanga baráttu
Varsjá. Reuter.
MEÐ kjöri Tadeusz Mazowiecki, ritsljóra vikurits Samstöðu, í
embætti forsætisráðherra Póllands, lýkur tæplega áratugslangri
baráttu Samstöðu fyrir hlutdeild í sljórn ríkisins. Samstaða — sem
var fyrsta óháða verkalýðshreyfingin í kommúnistaheiminum —
myndar nú fyrstu ríkissljórnina austan Járntjalds, sem kommún-
istar fara ekki fyrir.
Reuter
Czeslaw Kiszczak, fyrrverandi
forsætisráðherra Póllands, óskar
arftaka sínum, Tadeusz Mazowi-
ecki, til hamingju með kjörið, en
Kiszczak heftir verið einn harð-
asti andstæðingur stjómarmynd-
unar Samstöðumanna.
Þegar höfuðsmaðurinn, Josef
Blaszcs, var spurður af frétta-
mönnum hvers vegna hann hefði
greitt atkvæði gegn Mazowiecki
svaraði hann: „Hann er blaðamað-
ur. Forveri hans var blaðamaður
og líttu hvað varð um hann!“
Þróunin í Póllandi undanfama
fjóra mánuði hefur verið undra-
hröð, og hafa kommúnistar þurft
að láta í minni pokann fyrir Sam-
stöðu, sem tekið hefur að sér hið
gamla hlutverk kommúnista-
flokksins: að vera þið leiðandi afl
í landinu.
Á þessum fjórum mánuðum var
Samstaða aftur viðurkennd af
stjórnvöldum eftir sjö ára langt
bann, komist var að samkomulagi
við ríkisstjóm kommúnista um
Höfuðsmaðurinn vísaði þar til
Mieczyslaws Rakowskis, form-
anns kommúnistaflokksins og
fyrrverandi forsætisráðherra, en
hann var ritstjóri flokkstíðinda
kommúnista, Polityka, frá 1958
til 1982.
víðtækar umbætur í efnahagsmál-
um og stjórnmálum, og náðar-
höggið kom þegar Samstaða ger-
sigraði kommúnistaflokkinn í hálf-
fijálsum kosningum, enda þótt
reglumar væru kommúnistum
mjög í vil.
Þrátt fyrir að Samstaða væri
bönnuð þegar herlög voru sett í
desember 1981 og þúsundir stuðn-
ingsmanna hennar settar í fang-
elsi, var baráttu Samstöðu gegn
kommúnistum haldið áfram „neð-
anjarðar" og Samstaða — sem
varð til í verkfalli skipasmiða í
Lenín-skipasmíðastöðinni í
Gdansk í ágúst árið 1980 — varð
milljónum Pólveija tákn vonar um
að einhverntíman myndi alræði
kommúnista linna.
„Ég bjóst aldrei við að mér
myndi falla þetta hlutverk í
skaut,“ sagði Tadeusz Mazowiec-
vki, fýrrverandi ritstjóri Tygodnik
Solidarnosc, við þingflokk Sam-
stöðu á miðvikudag. „En fram-
gangur sögunnar hefur orðið hrað-
ari og hraðari á undanförnum vik-
um.“
Walesa klifrar
yfir grindverkið
Ólíkindaleg sigurganga Sam-
stöðu til áhrifa í Póllandi hófst
hinn 14. ágúst, 1980, þegar þybb-
inn rafvirki, Lech Walesa, klifraði
yfir grindverkið inn í Lenín-skip-
asmíðastöðina í Gdansk og stjórn-
aði töku verkamanna á stöðinni.
Hinn 31. ágúst í miðju alls-
heijarverkfalli vegna hækkana á
kjötverði, undirritaði kommúnista-
stjómin sögulegt samkomulag við
Samstöðu, þar sem óháð verka-
lýðsfélög voru leyfð og verkfalls-
rétturinn viðurkenndur.
Samstaða var skráð sem verka-
lýðshreyfing hinn 24. október og
Walesa var kjörinn formaður
hennar. Mazowiecki, sem er
rammkatólskur menntamaður, var
einn helsti ráðgjafi hans.
Áður en varði voru félagsmenn
í Samstöðu orðnir tíu milljónir og
félagsdeildir hennar störfuðu í nær
hverri verksmiðju og hverri skrif-
stofu í Póllandi.
Herlög sett
Wojiech Jaruzelski hershöfðingi
rauf samkomulagið hinn 13. des-
ember, 1981, þegar hann lýsti yfir
setningu herlaga og skriðdreka-
herdeildir brunuðu inn á snævi
þaktar götur Varsjár. Þúsundir
Samstöðumanna voru fangelsað-
ar, þar á meðal þeir Walesa og
Mazowiecki.
Andstaðan við herlögin, sem
voru felld úr gildi í júlí 1983, varð
til þess að stærsta neðanjarðar-
hreyfing Evrópu frá lokum Seinni
heimsstyijaldar hóf þróttmikla
starfsemi. Lögreglan fór hús úr
húsi í leit að leiðtogum neðanjarð-
arhreyfingarinnar og leynilegri
útvarpsstöð Samstöðu, sem út-
varpaði óritskoðuðum fréttum og
hvatningarorðum til stuðnings-
manna Samstöðu í íjölmörgum
borgum Póllands.
Eftir sakaruppgjöf pólitískra
fanga árið 1986 lét Samstaða af
neðanjarðarstarfseminni og hóf að
nýju störf í verksmiðjum, háskól-
um og skrifstofum.
Eftir tvær verkfallsöldur um vor
og sumar síðasta árs, þar sem
aðalkrafa verkfallsmanna var:
„Ekkert frelsi án Samstöðu", bauð
kommúnistastjórnin Walesa til
viðræðna um umbætur í landinu.
Þeim lauk ekki fyrr en í vor, en
Samstaða varð lögleg á nýjan leik
hinn 17. apríl.
í júní gersigraði Samstaða
kommúnista í fyrstu hálffijálsu
þingkosningum í landinu í 42 ár.
Samstaða fékk 260 þingsæti af
því 261, sem hún mátti bjóða fram
til. Margir af helstu flokksbrodd-
um kommúnista fengu hins vegar
ekki einu sinni tilskilinn atkvæða-
fjölda til þess að komast á þing,
enda þótt þeir væru einir í fram-
boði.
Þrátt fyrir að Samstaða segi
að félagar hreyfingarinnar séu nú
aðeins um 2,7 milljónir, ræður hún
yfir 35% þingsæta. Samstöðumenn
mynduðu stjórnarbandalag með
tveimur smáflokkum, sem fram til
þess höfðu verið leppar kommún-
ista, og iiefur bandalagið samtals
57% þingsæta. Gerðist þetta öllum
að óvörum 7. ágúst síðastliðinn,
þégar Lech Walesa skýrði frá því
án þess að hafa ráðgast við þing-
flokk Samstöðu, að hann væri fús
til samstarfs við flokkana tvo,
Bændaflokkinn og Lýðræðisflokk-
inn.
Bandalagið kom í veg fyrir að
Czeslaw Kiszczak, forsætisráð-
herra kommúnista, gæti myndað
samsteypustjóm undir forsæti
kommúnista, en á síðasta laugar-
dag, 19. ágúst, fór Jaruzelski þess
á leit við Mazowiecki, að hann
myndaði ríkisstjórn. Það gerði
Jaruzelski að tillögu Walesa, sem
sjájfur vill ekki verða ráðherra.
í gær varð langsóttur draumur
að veruleika. Samstöðumaður var
kjörinn forsætisráðherra Póllands.
Kaus gegn Mazowiecki:
Blaðamenn eiga ekki
erindi í ríkissljórn
Minnir á að Kiszczak hafi verið ritstjóri
Varsjá. Reuter.
Pólskur höfuðsmaður í hernum, sem var einn Qögurra þing-
manna til þess að leggjast gegn Tadeusz Mazowiecki sem forsætis-
ráðherra, sagðist hafa kosið á móti Mazowiecki þar sem hann
teldi að blaðamenn ættu ekki að hafa forystu í ríkisstjórnum.
\
Palme-málið:
Sovétmenn
undir grun
Stokkhólmi. Frá Erik Liden, fréttaritara
Morgnnblaðsins
SÆNSKA dagblaðið Expressen
birti i gær frétt þess efnis að
sænska leyniþjónustan, SAPO,
hefði í tvö ár hlerað á ólöglegan
hátt síma tveggja embættismanna
í sovéska sendiráðinu í Stokk-
hólmi. í frétt blaðsins segir að
hleranirnar, sem fóru fram á árun-
um 1985-87, hafi leitt í Ijós að
Sovétríkin vissu að til stæði að
myrða Olof Palme fyrrum forsæt-
isráðherra Svíþjóðar 1986.
Anna-Greta Leijon, fyrrum dóms-
málaráðherra Svíþjóðar, sagði í gær
að hún hefði heyrt talað um þessar
upplýsingar áður en hún lét af störf-
um 1988, en af öryggisástæðum
gæti hún ekki sagt neitt um þær.
Samkvæmt heimildum Expressen
stóð sænska Ieyniþjónustan fyrir
hlerununum sem leiddu í ljós að sam-
band var á milli Sovétríkjanna og
aðskilnaðarsamtaka Kúrda, PKK.
Forsvarsmenn Palme-rannsóknar-
innar sögðust ekki kannast við þess-
ar upplýsingar og að þær myndu
ekki hafa áhrif á frekari réttarhöld
yfir Christer Pettersson, sem undir-
réttur hefur dæmt fyrir morðið á
Palme. Mál Petterssons verður tekið
fyrir í afrýjunarrétti 12. september
næstkomandi.
Vatnsbíó
Reuter
Áhorfendur í vatnsbíóinu í San Dimas í Kalifomíu láta fara vel um sig
á uppblásnum hjólbarðaslöngum. Vatnsbíó njóta vaxandi vinsælda í
Kaliforníu og flestar myndimar tengjast á einn eða annan hátt vatni.
Vestur-þýska sendiráðið í Búdapest:
Ungverjar leyfðu
flóttafólki að fara
Bonn, Austur-Berlín. Reuter.
EITT hundrað Austur-Þjóðverjar, sem héldu til í vestur-þýsku
sendiskrifstofunni í Búdapest, komu til Vestur-Þýskalands I gær.
Af mannúðarástæðum ákváðu stjórnvöld í Ungverjalandi að leyfa
þeim að fara úr landi. Austur-þýsk stjórnvöld neituðu í gær firétt-
um um, að þau hygðust takmarka ferðalög til Ungverjalands.
Austur-Þjóðveijamir fóra með
flugvél til Vínar og þaðan með
bílum til Vestur-Þýskalands en
talið er, að allt að 800 landar
þeirra hafist enn við á tjaldstæðum
Grikkland:
Fyrrum ráðherra fyrir rétt
Aþenu. Rcuter.
NIKOS Athanasopoulos, fyrrum eíhahagsmálaráðherra Grikklands,
á hugsanlega yfir höfði sér fangelsisdóm fyrir þátt sinn í mildu fiár-
málahneyksli. Griska þingið samþykkti með 170 atkvæðum gegn 118
á miðvikudag að kalla Athanasopoulos til ábyrgðar fyrir þátt sinn
í skjalafalsi og ólöglegri kornsölu til Evrópubandalagsins.
Athanasopoulos er fyrsti ráðher- stjórnvöld 1987 um 2,5 miljónir data,
rann úr röðum sósíalista sem dreginn
verður fyrir rétt fyrir hlutdeild sína
í einu af mörgum fjármálahneykslum
sem urðu ríkisstjórn Andreas Pap-
andreous, fyrrum forsætisráðherra
að falli.
Evrópubandalagið sektaði grísk
1,5 miljarð ísl. króna, fyrir að þiggja
niðurgreiðslur bandalagsins með
komi sem í raun var frá Júgóslavíu.
Athanasopoulos hefur verið gefið að
sök að hafa falsað skjöl varðandi
kornsöluna.
Athanasopoulos verður leiddur
fyrir tólf manna rétt sem Yannis
Grivas, forseti hæstaréttar verður í
forsvari fyrir. Ekki hefur verið
ákveðið hvenær réttarhöldin fara
fram.
Búist er við að gríska þingið ijúfi
þinghelgi Papandreous og fjögurra
annarra ráðherra úr stjórn hans í
næstu viku og að þeir verði seinna
leiddir fyrir sama rétt, en þeim er
gefið að sök að vera viðriðnir umsvif-
amikið fjársvikamál.
í Búdapest í von um að komast
vestur. í vestur-þýsku sendiskrif-
stofunni í Austur-Berlín era 116
manns, sem vilja komast úr landi,
og í Prag um 150. Hafa átt sér
stað viðræður við tékknesk stjórn-
völd en ekki er búist við, að þau
fari að dæmi þeirra ungversku og
leyfi flóttamönnunum að fara.
Talsmaður vestur-þýska sendi-
ráðsins í Vín sagði í gær, að 300
Austur-Þjóðveijar hefðu í fyrrinótt
farið frá Ungveijalandi og yfir
landamærin- til Austurríkis.
Vestur-þýska dagblaðið Die
Welt sagði í gær, að austur-þýska
stjórnin ætlaði að takmarka ferða-
lög til Ungveijalands eftir 1. sept-
ember nk. og yrði landið þá flokk-
að með vestrænum ríkjum að
þessu leyti. Talsmaður austur-
þýska utanríkisráðuneytisins,
Denis Ruh, neitaði þessu harðlega
í gær og sagði, að ekki væri flugu-
fótur fyrir fréttinni.
1