Morgunblaðið - 08.10.1989, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 8. OKTÓBER
bindandi, en leiðsögnin er augljós.
Áhersla er lögð á að miklar máls-
bætur séu fyrir hendi og sjúkdómur
tekinn sem dæmi um slíkt, en hann
þarf þá að vera bæði ólæknandi og
kvalafullur.
Ákvörðunin hluti af
daglegu starfí lækna
En hvernig horfir mál þetta við
íslenskum læknum og öðrum þeim,
sem annast dauðvona fólk? Málið
hefur ekki verið mikið til umræðu
meðal lækna — a.m.k. ekki opin-
berlega. Hinn 27. þessa mánaðar
hyggst Læknablaðið í tilefni af 75
ára afmæli blaðsins gangast fyrir
siðamálafundi lækna um skilgrein-
ingu dauða, líknardauða og líffæra-
flutninga. Málshefjendur verða þeir
Örn Bjarnason, trúnaðarlæknir
Ríkisspítala, og Sigurður Guðmunds-
son, lyflæknir. Morgunblaðið ræddi
málið við þá og átti auk þess viðtöl
við þá Kjaitan Magnússon, krabba-
meinslækni á Landspítalanum, Ólaf
Þ. Jónsson, svæfingalækni á Borg-
arspítalanum, og sr. Sigfinn Þorleifs-
son sjúkrahúsprest á Borgarspítalan-
um. Kjartan hefur fyrstur orðið:
„Maður er alltaf að þræða hinn
gullna meðalveg. Það er að sjálf-
sögðu skylda hvers læknis að reyna
að lækna sjúkdóminn. Nú er það
hins vegar svo að oft verður það ljóst
að stríðið gegn sjúkdóminum er tap-
að og þá verður maður að einbeita
sér að því að koma í veg fyrir þján-
eftir Andrés Magnússon
LÍKNARDAUÐI. Orðið eitt vekur sterkar tilfinningar, en samt
sem áður forðast menn yfirleitt eins og heitan eldinn að ræða
hann. Menn hafa heyrt og lesið um að í Hollandi sé líknardauði
tíður, en yfirleitt afgreiða menn það mál með því að Holland sé
afskaplega sérstakt dæmi og því ekki tækt til almennrar umfjöllun-
ar. Hitt vita víst færri, að á Islandi þurfa læknar iðulega að taka
ákvörðun um meðferð dauðvona og kvalinna sjúklinga og í mörg-
um tilfellum er talið velferð sjúklingsins fyrir bestu, að læknirinn
haldi að sér höndum frekar en að framlengja dauðastríðið í árang-
urslausri glímu við Hel, sem alla leggur að lokum. Engar tölur
eru fáanlegar um fjölda þeirra, sem látast af þessum sökum hér-
lendis, en miðað við viðbrögð þeirra, sem Morgunblaðið hefúr
rætt við, má ætla að ekki sé um færri en þrjú til fjögur hundruð
tilfelli að ræða á ári hverju. Viðmælendur blaðsins voru ekki allt-
af á einu máli um hina ýmsu fleti málsins, en allir lögðu þeir
áherslu á að umræða um þetta ofúrviðkvæma efiii væri löngu
tímabær.
Hér verður ekki miklu rúmi eytt í líknardauða almennt, heldur
aðeins einn anga þess máls: „Takmarkaða meðferð við lok lífs“.
Líknardauði er þýðing á
grísku orði: „Evthanasia“,
sem þýða má sem „hinn
góða dauða“ og er þá átt
við að maður hljóti kvala-
lausan dauða. Hugtakið
hefur hins vegar fengið á
sig aðra merkingu innan
læknisfræðinnar: Að deyða
sjúkling með læknisfræðilegum hætti
eða að leyfa honum að deyja, í því
skyni að líkna honum. Hér í grein-
inni verður notast við orðið líknar-
dauða, nema þegar um beinar tilvitn-
anir er að ræða eða ástæða er til
þess að gera greinarmun á líknar-
drápi (beinn verknaður) og líknar-
dauða (maður deyr af „eðlilegum
orsökum", vegna þess að læknar
héldu að sér höndum).
Skilgreiningar
Það, sem sett er undir einn hatt
sem líknardauði, er raunar fjölda-
margt. Einföldustu skilgreininguna á
væntanlega Þorsteinn Gylfason,
heimspekingur, sem flutti erindi um
líknardráp árið 1976 í tilefni sýning-
ar Leikfélags Reykjavíkur á leikrit-
inu „Er þetta ekki mitt líf?“ eftir
Brian Clark, en erindið var birt hér
í blaðinu. Hann segir:
„Það er líknardráp ef maður
stuðlar beint eða óbeint að
dauða annars vegna þess og
þess eins að dauðinn er hinum
deyjandi manni fyrir beztu.“
Svo segir Þorsteinn það annað
mál, hvað sé hinum deyjandi manni
fyrir bestu, og vandast þá málið.
I islenskri lögfræði er hugtakið
líknardráp eða líknardauði ekki til,
en þær lagagreinar, sem helst kynnu
að eiga við eru 213. og 214. grein
hegningarlaganna, sem fjalla annars
vegar um manndráp, sem framið er
fyrir „biýna beiðni" þess, sem drep-
inn er, og hins vegar um það ef
maður stuðlar að því að annar ræður
sér bana. Samkvæmt upplýsingum
frá embætti ríkissaksóknara, hefur
aldrei verið höfðað mál á hendur
Á
AÐ
LEN6JA
DAUDANN
UM LEID 06
LÍFID?
nokkrum manni vegna brota á grein-
um þessum.
Hins vegar hefur Jónatan Þór-
mundsson lagaprófessor bent á að í
athugasemdum með 213. grein komi
fram leiðbeining um beitingu 75.
greinar laganna (um lækkun eða
niðurfellingu refsinga vegna máls-
bóta) í vissum tilvikum:
„Séu miklar málsbætur fyrir
hendi, svo sem að sá, sem [sjálfs-
morðsins] beiðist, sé haldinn
ólæknandi, kvalafullum sjúkdómi,
mundi mega lækka refsingu eða
jafnvel láta hana niður falla eftir
ákvæðum 75. gr.“
Af þessu má Ijóst vera að ráð er
gert fyrir því að líknardráp kunni
að verða framin. Þessi athugasemd
við lagagreinina er vitaskuld ekki
ingar. Auðvitað á að reyna að lengja
líf sjúklinga sinna, en þegar í því
felst að læknii'inn er að lengja dauð-
ann um leið, þá fara að renna á
menn tvær grímur og það er mjög
áleitin spurning hversu langt á að
ganga í því að beijast gegn almætt-
inu.“
„Hver einasti heilbrigðisstarfs-
maður hefur lent í þessari valþröng,"
segir Sigurður Guðmundsson. „Þetta
er hluti af okkar daglega starfi;
sumsé það að gera eftirfarandi upp
við okkur: Eigum við að gera allt sem
í okkar valdi stendur til þess að
lengja líf sjúklingsins, enda þótt Ijóst
sé að við getum ekki bjargað lífi
hans? Eigum við að lengja þrautir
hans? Hvort höfum við meiri skyldum
að gegna gagnvarí lífinu sem ab-