Morgunblaðið - 08.10.1989, Blaðsíða 16

" ______________________________________________>KJiJÓT>iO .8 flUDAQUMHU3 aiQAJaHUOHOM
It> f M0RGUNÖEX5IÐ SUNNUDATJUITgTO'KTÓBER
--r---------------------------------------------------------------------— ...........
I Þegar út er komið reynist föngum fordæming samfélags-
ins erfiðust viðureignar
■ 10-20% fanga eiga ekki í nein hús að venda
■ Flestir fangar auralausir þegar út er komið
■ Fangelsisvist ekki til betrunar
■ Nauðsynlegt að auka félagslega þjónustu innan sem utan
fangelsa
■ Föngum helst vel á vinnu ef þeir halda sig frá vímuefnum
eftir Urði Gunnorsdóttur.
FLEST höfum við einhvern
tíma brotið lög, í smáu eða
stóru. Velflest okkar hafa
sloppið með skrekkinn, sum
hafa þurft að greiða sektir
en fáein hafa verið dæmd til
fangelsisvistar. Hluti þeirra,
svokallaðir síbrotamenn,
hefiir ítrekað hlotið dóma
en aðrir gista
fangageymslurnar aðeins
einu sinni. En það að
vera„tugthúslimur“ fylgir
mönnum er út er komið. Það
hefúr reynst þeim erfitt að
fá vinnu og húsnæði, sættast
við Qölskyldu og vini og
ávinna sér traust
samfélagsins á nýjan leik.
Ekki síst þegar þeir hafa
verið undir verndarvæng
fangelsis. Þá má ekki
gleyma því að afbrot
meirihluta fanga eru
afleiðingar vímuefiianeyslu,
þar er sjaldnar um forherta
glæpamenn að ræða. Ofan á
allt annað bætist því glíman
við áfengi og önnur fíknilyf.
IWTT
UF
vtm
RMLMIA
egar dregur að
lokum fang-
elsisvistar,
hafa flestir
fangar gert
sér -einhveijar
hugmyndir um
hvað taki við.
Þeim er gefinn kostur á að ræða
við sálfræðing og félagsráðgjafa
sem heimsækja fangelsin reglulega.
„Það er alltaf þó nokkur hluti fanga
sem gerir sér raunhæfar vonir um
að hefja nýtt líf þegar út er komið.
Þeir hegða sér betur innan veggja
farigelsisins, eru duglegir og er
umbunað fyrir það. En þegar út er
komið. reynist mörgum þeirra erfitt
að standa á eigin fótum eftir að
hafa verið undir verndarvæng
stofnunar," segir Erlendur Baldurs-
son, deildarstjóri í Fangelsismála-
stofnun ríkisins. Undir það tekur
Birgir Kjartansson, formaður
Verndar: „Hugmyndir fanganna
eru þó misjafnar, minnihlutinn er
með fastmótaðar, raunhæfar hug-
myndir um hvað taki við. Það niá
ekki gleymast að úm 90% fanga
hérlendis hafa átt við eða eiga við
vímuefnavanda að etja.“ Félagið
veitir föngum fyrirgreiðslu vegna
atvinnu, húsnæðis, fjármála o.fl.
auk þess sem það rekur heimili fyr-
ir fanga á Laugateig í Reykjavík.
Að sögn Erlends er sett það skil-
yrði að menn geti séð sér farborða
þegar þeir sækja um reynslulausn.
Þeir þurfa þá yfirleitt að tilgreina
hvaða vinnu þeir ætli í. Margir
þeirra fara í sín gömlu störf, t.d. á
sjó og útvega sér vinnuna sjálfir.
Hann segir reynslulausn stytta af-
plánun og þar með auka líkurnar á
því að föngum takist að fóta sig
er út er komið. Af þeim, sem fá
reynsjulausn, lendi um 30% aftur
inn. Á milli 10% og 20% þeirra sem
inni séu á hveijum tíma hafi setið
oft í fangelsi. Hluti þeirra nái sér
á strik að lokum, en nokkrir endi
á öðrum stofnunum útbrunnir menn
um miðjan aldur.
Þegar út er komið
• En hvað tekur við að fangelsis-
vistinni lokinni? Birgir segir það
skipta geysiiegu máli að heimkom-
an sé undirbúin. Á því sé þó oft
misbrestur. Til dæmis hafi endur-
komumönnunum svokölluðu reynst
erfitt að halda sig frá gömlu félög-
unum og margir þeirra hafi leiðst
út í vímuefnanotkun og jafnvel af-
brot á nýjan leik. „Það eru ótal
hlutir sem geta reynst föngum erf-
iðir að lokinni fangavist, t.d. að
finnast allir horfa á sig. Ef miður
gengur vilja margir skella skuldinni
á samfélagið, réttarfarið o.fl.,
hversu raunhæft sem það er. Þeir
telja sig ekki fá þá aðstoð sem þeim
beri en vilja jafnframt ekki þiggja
ráðleggingar," segir Birgir.
Þó að vinnu sé að fá í flestum
fangelsum, duga launin rétt fyrir
nauðþurftum. Launin fyrir vinnuna
innan fangelsisins eru ákaflega
misjöfn. Hæsta kaup á Litla-Hrauni
er nú rúmar 20.000 kr. á mánuði,
á vertíð á Kvíabryggju geta menn
unnið sér inn hærra kaup einn og
einn mánuð, og þeir fangar sem eru
í námi á Litla-Hrauni fá 7-8.000
kr. til að eiga fyrir nauðþurftum
öðrum en mat. Þess eru dæmi að
menn hafi getað lagt fyrir fé en
flestir eru þó auralausir þegar út
er komið og úr tengslum við það
sem er að gerast. „Þeir sem eiga
ekkert, fá fyrir rútufargjaldi. Slíkir
menn eiga stundum hvergi höfði
sínu að halla. Þeir hafa enga vinnu,
ekkert húsnæði, það er enginn sem
tekur á móti þeim. Spurningin er
ekki hvort, heldur hvenær þeir
lenda aftur inn,“ segir fyrrverandi
fangi, sem rætt er við annars stað-
ar á opnunni.
Að fá vinnu
„Einstaklingur sem á að baki
afbrotaferil og/eða meðferð, á erf-
itt með að leita sér að vinnu, því
það er engin meðmæli að fá. Hann
hefur ekki stundað vinnu lengi og
sjálfsvirðingin er lítil. Hann á erfitt
með að fara í viðtöl, óttast þær
spurningar sem hann þarf hugsan-
lega að svara. Einn mann vissi ég
um sem kveið svo fyrir viðtali vegna
vinnuumsóknar, að hann gat ekki
farið inn í húsið þar sem vinnuveit-
andinn var. Hann gerði fjórar- til-
raunir en allt kom fyrir ekki,“ seg-
ir Birgir. „Þetta eru upp til hópa
harðduglegir strákar, sem helst
yfirieitt vel á vinnu, takist þeim að
lifa ábyrgu lífi og halda sig frá