Morgunblaðið - 03.12.1989, Blaðsíða 11

MQRGUNBLAÐIÐ SlJNjS'UDAGUR 3,-DESEMBER 1989
11
framgang Jafnréttisráðs, sem hefur
stutt dyggilega við bak hennar í
málum þessum og veitt sér ómetan-
lega aðstoð, ekki síst hvað varðar
lögfræðihliðina og er bjartsýn þrátt
fyrir að nokkuð sé í land ennþá.
Herdís Þorgeirsdóttir, stjórn-
málafræðingur, er ritstjóri og út-
gefandi tímaritsins Heimsmyndar.
Telur hún störf Jafnréttisráðs eða
lögin þar að lútandi hafi einhveiju
breytt um stöðu kvenna?
„í þessu þjóðfélagi sem öðrum
viðgengst misrétti. Lögin eru afleið-
ing hugarfarsbreytingarinnar en
ekki orsök. Jafnréttisráð var sett á
laggirnar til þess að sjá um að
ákvæðum laga um atvinnutækifæri
og fleira væri framfylgt. Auðvitað
er engin leið að tryggja almennan
framgang laganna með því að
banna að auglýsa eftir öðru hvoru
kyninu í laust starf. Ef vinnuveit-
andi ætlar sér að ráða konu getur
hann nær undantekningarlaust gert
það og honum er í sjálfsvald sett
hveija hann hækkar í stöðu. Jafn-
réttisráð var einnig gert skylt með
lögum að vera stefnumótandi aðili
í jafnréttismálum og ég verð að
játa að ég hef ekki tekið sérstak-
Morgunblaðið/Þorkell
NOKKDR
DÆIRI. .
■ Kona, sem vinnur hjá Pósti
og Síma, óskaði eftir að ráðið
kannaði hvort ráðning fulltrúa
hjá einu af póstútibúum
stofnunarinnar væri brot á
jafnréttislögunum. Báðir
umsækjendur höfðu sömu
menntun, en konan hafði mun
lengri starfsreynslu — hafði verið
í 18 ár við stofnunina — en
karlinn, sem hafði fimm ára
starfsreynslu. Hann hafði
upphaflega verið settur I stöðuna
og hafði gegnt henni í allmarga
mánuði þegar hún var auglýst
laus tii umsóknar.
Starfsmannaráð stofnunarinnar
og útibússtjóri höfðu bæði mælt
með karlinum og voru meginrök
stofnunarinnar þau, að kariinn
hefði sýnt sérstakt frumkvæði í
starfi, sérstaklega á sviði
tölvutækni. Að mati ráðsins var
sýnt fram á að karlinn hefði
sérstaka hæfileika umfram
konuna og því væri ekki um brot
á lögunum að ræða.
■ Auglýstvareftir
umsækjendum um stöðu
þjóðgarðsvarðar í Skaftafelli. Sjö
sóttu upphaflega um stöðuna,
einn dró umsóknina til baka og
einn óskaði nafnieyndar. Karl var
ráðinn í stöðuna fram til næstu
áramóta, en eina konan í hópi
hinna fjögurra kærði. Athugun
ráðsins leiddi í ljós að konan
hafði magisterspróf í
auðlindanýtingu og fjallaði
lokaritgerð hennar um nýtingu
þjóðgarða víða í heiminum, meðal
annars á íslandi. Sá, sem stöðuna
fékk, hafði háskólapróf en ekki
í gfein, sem tengdist landvernd
eða þjóðgarðsvörslu og hafði
enga starfsreynslu á því sviði.
Ráðið taldi hér um brot að ræða
og beindi þeim tilmælum til
ráðsins að konan yrði ráðin í
stöðuna þegar
ráðningasamningur karlsins
rynni út. Hann situr enn.
B Ábending barst til ráðsins
um að skipun svonefndrar
„ijölakyldunefndar" á vegum
forsætisráðuneytisins, sem skila
átti tillögum hvernig unnt væri
að styrkja stöðu fjölskyldunnar,
væri tæpast i anda
jafnréttislaganna, þar sem allir
fimm nefndarmenn væru konur.
Jafnréttisráð tók undir þetta
sjónarmið í bréfi til
forsætisráðherra og sagði þar að
þrátt fyrir að yfirleitt væri á
konur hallað í nefndarskipan
ríkisins, bæri að skipa baeði karla
og konur í stjórnsýsiunefndum.
■ Ábending barst til ráðsins
vegna myndar, sem birtist í
leikjaskrá Ungmennafélags
Njarðvikur, en í auglýsingunni
dásamar allsnakin kona hæfni
og hreysti handknattleiksdeildar
UMFN. Stjórn
ungmennafélagsins var send
áminning vegna þessa, enda þótti
ráðinu myndin mjög ósmekkleg.
lega eftir því.
En ábyrgðin á því sem miður fer
liggur ekki hjá Jafnréttisráði heldur
hjá almenningi. Það er hugarfarið
sem skiptir öllu máli. Hið almenna
viðhorf. Lögin eru aðeins rammi.
Flestum finnst óhugsandi að fremja
morð, en færri leiða hugann að því
hvort lítilsvirðandi framkoma við
konur sé óviðeigandi. Þannig birtist
oft dagleg mismunun í garð kvenna.
Það er að segja í framkomu hins
gagnstæða kyns. En það lýsir frek-
ar skorti á almennum mannasiðum
en stöðu kvenna.
Við þurfum ekki annað en að líta
í kringum okkur í þessu þjóðfélagi
til að skynja þann reginmun, sem
er á aðstöðu kynjanna og almennum
viðhorfum í garð kvenna — eða
þeirra eigin viðhorfum í eigin garð.
I öllum helstu ábyrgðarstöðum —
og hér læt ég mikilvægi móður-
hlutverksins liggja milli hluta — eru
karlar. Frá því að kvennafrídagur-
inn á íslandi vakti heimsathygli
árið 1975, hafa aðeins tvær konur
gegnt ráðherraembætti í sjö ríkis-
stjórnum með um það bil 70 ráð-
herrum. Það er engin kona banka-
stjóri og þykir fréttnæmt ef þær
eru settar^yfir útibú eða ráðnar til
aðstoðar. Það er engin kona út-
arsson í stöðuna frá og með 1.
ágúst til eins árs. Um viku síðar
barst Jafnréttisráði erindi frá Val-
gerði Selmu Guðnadóttur, sem ósk-
aði eftir rannsókn ráðsins á því
hvort ráðherra hefði gerst brotlegur
á jafnréttislögunum með setning-
unni, en umsókn hennar og annarar
konu var synjað.
Valgerður Selma og Reynir Dan-
íel luku bæði kennaraprófí árið
1973 og hafa kennt samfellt síðan,
Valgerður Selma þar af verið yfir-
kennari í níu ár, en Reynir Daníel
í þijú, auk þess sem hann var skóia-
stjóri Bankamannaskólans í eitt ár.
Þá hafði Valgerður ennfremur há-
skólanám í tölvufræði að baki.
í fræðsluráði mælti meirihlutinn
með Valgerði Selmu, en fræðslu-
stjóri mælti hins vegar með setn-
ingu Reynis Daníels. Var af þessum
sökum óskað upplýsinga frá
Menntamálaráðuneytinu um ástæð-
ur setningar Reynis Daníels.
Ráðherra lagði áherslu á að
Reynir Daníel nyti eindregins
stuðnings kennara og foreldrafé-
lags Ölduselsskóla og sagði saman-
burð á hæfni þeirra tveggja ekki
hafa legið til grundvallar ákvörðun-
inni, þar hefðu „sérstakar forsendur
Reynis Daníels til þess að takast á
verði og vill að öðru leyti ekki tjá
sig um málið í íjölmiðlum að svo
stöddu.
Jafiirétti í pólitík
„Það sem \ hægast gengur er
framgangur kvenna í pólitíkinni,"
segir Ásdís. „Skilningur á þessum
vanda er þó að aukast held ég.
Þetta er einföld spuming um fylgi.
Flokkur, sem ekki býður fram kon-
ur í öraggum sætum — ungar kon-
ur líka — hann fær bara minna
fylgi. í öllum stjómmálaflokkum,
sem mér era kunnugir, era konur
í forvalinu. Svo er spurning hversu
mikið konur eiga að vera að binda
sig við kvennahreyfingarnar innan
flokkanna. Þær hafa engu skilað
konunum. Þær gerðu það á sínum
tíma, en nú era tímar bara aðrir.
Það segir sína sögu að meirihluti
flokksbundinna sjálfstæðiskvénna í
Reykjavík er ekki í Hvöt.
„Oft er haft að viðkvæði að kon-
ur séu konum verstar," segir Herdís
um pólitíkina. „Það er mikið til í
því. Ástæðan er ekki sú að konur
vilji vera vondar hvor við aðra, held-
ur sú einfalda staðreynd að hið
óvenjulega er ögrun við hið hefð-
bundna. Öfund og ótti haldast oft
í hendur. Við getum ímyndað okkur
m j\i\Rirns lögg jöf
JÓHANNA SIGURÐARDÓTT-
IR, félagsmálaráðherra, mun á
þessu þingi leggja fram nýtt
frumvarp til laga um jafna
stöðu karla og kvenna. Frum-
varpið var lagt fram á síðasta
þingi til kynningar, en síðan
munu einhverjar smávægilegar
breytingar hafa verið gerðar á
því. Helstu nýmæli frumvarps-
ins eru:
Jafnréttisráð verður pólitískt
skipað.
Hlutverki Jafnréttisráðs verð-
ur tvískipt, þannig að sjálft
ráðið verður stefnumótandi í
jafnréttismálum, sinnir rann-
sóknarskyldu og fræðslu, en
sjálfstæð kæranefnd sinnir
kæram, sem berast til ráðsins.
Réttarfarskaflinn breytist á
þann veg að skýrari heimild
verður til þess að dæma
miskabætur vegna brota á
lögunum.
• Öfug sönnunarbyrði verði í
kæramálum vegna stöðuveit-
inga, þannig að hinn kærði
þurfí að sanna með veralegum
líkum að kynferði hafi ekki
ráðið ráðningunni.
• Gert er skylt að veita því kyn-
inú, sem er í minnihluta í til-
tekinni starfsgrein, forgang
við ráðningu.
• Félagsmálaráðherra leggi
fjögurra ára-áætlun í jafnrétt-
ismálum fyrir alþingi til þings-
ályktunar.
varpsstjóri eða sjónvarpsstjóri, há-
skólarektor eða ritstjóri dagblaðs.
Það er engin kona formaður eða
varaformaður stjórnmálaflokks eða
formaður ungliðasamtakanna innan
hinna hefðbundnu flokka. En það
er kona forseti lýðveldisins og sýnir
það að afkomendum Auðar djúp-
úðgu er ekki alls varnað."
Asdís J. Rafnar, formaður Jafn-
réttisráðs telur að vissulega hafi
náðst árangur í jafnréttismálum
þrátt fyrir að stundum finnist
mönnum hægt miða.
„Með því að eiga framkvæði að
því að ríkisstofnanir og ráðuneyti
géri jafnréttisáætlanir og með sam-
skiptum við aðila vinnumarkaðsins
hefur ráðið vitaskuld haft áhrif á
stöðu mála og víða hefur gott starf
verið unnið, se_m e.t.v. hefur ekki
farið svo hátt. Á hinn bóginn sjáum
við allt of oft að orð og gerðir fara
ekki saman, t.d. hjá pólitískum
valdherrum.
Ölduselsskóli
Síðastliðið vor var auglýst laus
til umsóknar staða skólastjóra Öld-
uselsskóla í Reykjavík, en hinn 30.
maí setti Svavar Gestsson, mennta-
málaráðherra, Reyni Daníel Gunn-
við þann mikla vanda, sem skapast
hefði í Ölduselsskóla,“ skipt sköp-
um, en þar vísar ráðherra til deilna
um setningu Sjafnar Sigurbjarnar-
dóttur í stöðuna árið áður.
Jafnréttisráð benti á að Valgerð-
ur Selma hefði ívið meiri menntun
en Reynir Daníel, en auk þess hefði
hún mun meiri stjórnunarreynslu
en hann. Taldi ráðið að lagaákvæð-
ið, um ráðningu einstaklings af því
kyni, sem er í minnihluta í viðkom-
andi starfsgrein, eitt og sér nægja
til þess að Valgerði Selmu hefði
borið setningin.
Ráðið féilst ekki á þá röksemd
að aðstæður á vinnustað gætu tal-
ist sérstakur hæfileiki eins umsækj-
andans og sagði ekkert hafa komið
fram, sem benti til þess að sá um-
sækjandi, sem hefði mesta stjórn-
unarreynslu, gæti ekki komið á
góðu skólastarfi í Ölduselsskóla.
Var þeim tilmælum beint til ráð-
herra, að Valgerður Selma yrði
þegar sett í stöðu skólastjóra við
Ölduselsskóla, eða í síðasta lagi
þegar setningartíma Reynis Daníels
lyki hinn 1. ágúst, 1990.
Valgerður Selma hefur ekki tekið
ákvörðun um hvert áframhald máls-
ins frá hennar bæjardyram séð
Morgunblaðið/AM
hver áhrif það hefði á Hvatarfund
í Valhöll ef inn stormaði kvenkyns
De Gaulle — eða nútíma John Locke
gengi í Framsóknarflokkinn — eða
íslensk Margaret Thatcher kæmi á
grasrótarfund hjá Kvennalistanum
með hattpijóninn einan að vopni.
Þeim yrði ekki tekið opnum örmum.
En þetta eru nú gerendurnir, sem
láta sig litlu varða hvað þeir era
uppnefndir, en væra gersamlega
óvirkir ef þeir hefðu ekki aðra til
að styðjast við.
Jafnréttisbaráttan á ekki að fæða
af sér einstaklinga, sem allir eru
sama sinnis. Hún á að leiða til þess
að hver og einn fái tækifæri til
þess að njóta sín, á eigin forsend-
um.“
Jafhrétti á villigötum?
Steinunn Bjamadóttir, sem var
einn stofnenda Kvennaathvarfsins
og starfaði þar fyrstu árin, hefur
hefur mjög ákveðnar efasemdir um
reynsluna af jafnréttislöggjöfinni.
„Það sem voru í upphafi stórir
draumar og fagrar hugsjónir hafa
leitt konur á villigötur. ■ Fram-
kvæmdin á ,jafnrétti“, þessu út-
þynnta hugtaki, sem fer afskaplega
í taugamar á mér, hefur verið upp
og ofan, en ég held að konur hafi
fómað of miklu fyrir það. Ég vil
ekkert jafnrétti fyrir konur. Ég vil
annan rétt fyrir konur. Að þær fái
að vera konur og haldi sínum sér-
málum. Karlmenn ganga ekki með
börn — þeirra hlutverk í fjölskyld-
unni er einfaldlega annað.
Það er þetta dýra djásn, móður-
hlutverkið, sem við misstum úr
hendi okkar. Ég bara skil ekki að
konur skuli sjálfar hafa stuðlað að
þessu slysi.“
Hér skal ekki lagður á það dóm-
ur hvort jafnrétti karla og kvenna
hafi verið slys eður ei. En hafí jafn-
rétti verið markrhiðið er ekki hægt
að komast að annarri niðurstöðu
en þeirri að vel hafi miðað á leið,
þrátt fyrir að leiðarendi sé ef til
vill ekki enn í augsýn.