Morgunblaðið - 18.02.1990, Blaðsíða 24

24
MORGUNBLAÐIÐ VEROLD/HLAÐVARPINN SUNNUDAGUR 18. FEBRÚAR 1990
Siðferðilega óælt
Nú geta bandarískir hvalavinir
snætt íslenskan fisk með
góðri samvisku, en því fer samt
fjarri að meðvitað fólk geti látið
hvað sem er ofan í sig. Tugir, ef
ekki hundruð herferða eru í gangi
hér í landi gegn alls kyns mat-
vöru, sem telst vera vistfræðilega,
þjóðfélagslega eða siðferðilega
óæt.
Tökum hvalavini sem dæmi.
Þeir hafa fengið grænt ljós á að
sporðrenna íslenskum þorski, en
vei þeim sem fengi sér samloku
með túnfisksalati. Kyrrahafsflot-
inn drepur tugþúsundir höfrunga
á hveiju ári í dragnótum sínum,
en höfrungamir halda sig yfirleitt
fyrir ofan túnfisktorfur og gjalda
fyrir það háttalag með lífi sínu.
„Ef þú vissir hve margir höfrung-
ar deyja fyrir túnfísksamlokuna
þína myndirðu missa matarlyst-
ina“ fullyrðir auglýsing frá Green-.
peace-samtökunum.
Bannvörur fyrir dýravini og
umhverfísvemdarsinna eru ótelj-
andi. Kálfar og kjúklingar em víða
aldir upp við ómannúðlegar að-
stæður og verða menn helst að
kynna sér af hvaða búgarði kjötið
kemur og athuga svo hvort hann
fær grænt ljós frá dýravemdar-
samtökum. Menn verða heldur
ekki bara að gæta að
því sem þeir éta..
Fínar frúr í refapels-
um með eymalokka
úr fílabeini eru í álíka
miklum metum og
fólk sem sparkar í
hundinn sinn og
sveltir gullfiskana.
Snyrtivömr má helst
ekki kaupa nema
þeim fylgi skjal um
að þær séu ekki of-
næmisprófaðar á
dýmm.
Fáfræði er engin
afsökun í heimi hinn-
ar siðferðilegu
neyslu. Auglýsingar
í blöðum og tímarit-
um vekja öðm hveiju
athygli almennings á
ákveðnum bannvör-
um og ef mönnum er
alvara með að vera
einhveijum málstað
til þægðar er hægt
að fá „bannlista“ hjá
viðkomandi samtök-
um.
Grænfriðungar og
aðrir skyldir era ekki
einir um að heija
gegn „óæskilegum“
vörutegundum. Her-
ferð gegn Coors-
bjórnum hefur verið
í gangi í mörg ár, en
mörgum þykja þeir
Coors-bræður sem brugga hann
vera hinir verstu afturhaldsseggir.
Þeir ráða helst ekki konur eða
blökkumenn í vinnu til sín, beijast
grimmt gegn stofnun verkalýðs-
félaga og senda dijúgan hluta af
áfengisgróðanum til Kontra-
skæmliða. Það er bót í máli að
bjór þessi er hið versta glundur
og má því segja að góður smekkur
og göfugar hugsjónir fari saman.
Em þessar herferðir árang-
ursríkar? Sumar, aðrar ekki. Mót-
mæli gegn fjárfestingum fyrir-
tækja í Suður-Afríku áttu mikinn
þátt í ákvörðun margra þeirra að
selja eignir sínar þar. Herferð
gegn Nestlé bar árangur eftir
mörg ár þegar fyrirtækið ákvað
að hætta að selja þurrmjólk í þriðja
heiminum, en þurrmjólkin vartalin
draga úr bijóstagjöf og valda
barnadauða þar sem mjólkurduft-
inu var blandað í sýkla- og
sníklamengað vatn. Kyrrahafs-
flotinn er hins vegar ennþá að og
íslendingum tókst að þreyja þor-
rann og góuna á „bannlista“
Grænfriðunga. íslendingar hafa
kannski eitthvað lært af þeirri
reynslu, en það urðu ekki svo lítil
læti þegar íslenskur ráðherra
stakk upp á því að fólk sniðgengi
kindakjöt ef lausagöngu sauðfjár
linnti ekki.
Stundum em fyrirtæki meðvit-
aðri en kúnnamir. Eitt sinn þegar
ég fékk mér kaffi á skyndibitastað
var því hellt í venjulegt plastmál
en ekki úr einangmnarplasti, eins
og venjan var. Tilkynning uppi á
vegg sagði ástæðuna fyrir þessari
breytingu vera þá að nýjar upplýs-
ingar hefðu leitt í ljós að fram-
leiðsla á einangrunarplasti stuðl-
aði að eyðingu ósonlagSins. Það
er líklega skárra að brenna sig á
fingranum en að brenna upp ósón-
lagið. Stundum gerist ég þó sekur
um að kaupa það sem mig langar
í án þess að setja mig fullkomlega
inn í hugsanlegar afleiðingar kau-
panna á þjóðfélagið og umhverfíð.
Fáfræði er engin afsökun, en
hún skemmir að minnsta kosti
ekki matarlystina.
Rán og rupl og alls enginn ábyrgur
Spilling er alls ekki óþekkt
fyrirbæri hér í Osló, þó marg-
ir hafí svo sem viljað láta vera
að gera svona mikið úr henni.
Lesendur Morgunblaðsins hafa
líklega undrast þegar fréttir bár-
ust heim um mikið spillingarmál
í borginni, en íbúar hennar era
enn að fá yfír sig nýjar og nýjar
hliðar þessa máls.
Allt byijaði þetta þó frekar
meinleysislega. Jú, það komst
upp að verktakafyrirtæki eitt
hafði þénað nokkuð hundrað
þúsund krónur á því að gera við
og endurbæta rafmagnskerfi hjá
opinbemm stofnunum. Málið var
bara að þetta þarfnaðist alls
ekki viðgerðar. Skömmu síðar
kom upp úr dúrnum að annað
sams konar fyrirtæki hafði feng-
ið tæpar tvær milljónir króna
greiddar fyrir að gera við sund-
laug í eigu borgarinnar, nema
hvað viðgerðin fór aldrei fram,
þó reikningurinn hefði verið
greiddur og málið talið afgreitt.
Þegar hér var komið sögu,
fóm starfsmenn borgarinnar að
ókyrrast undir ágangi blaða-
manna. Því var lýst yfir að mál-
ið yrði rannsakað af fulltrúum
borgarinnar. Síðan hefur um-
fang þess heldur betur aukist.
Dæmin um stórfellda spillingu
og vanrækslu hafa streymt fram
í dagsljósið.
Vörabílstjórar, sem hafa ekið
fyrir borgina, hafa fengið 450%
hærri greiðslu en taxti segir til
um. Lóðir og hús í eigu borgar-
innar hafa verið seld á innan við
hálfvirði, og síðan endurseld
nokkmm dögum síðar, ogjafnvel
borginni sjálfri, á fullu verði.
Umsjónarmenn barnaskóla hafa
komist að því að verktakafyrir-
tæki hafa sett upp tvöfalt hita-
kerfi í skólunum, þ.e.a.s. tvennt
af öllu, þó aðeins annað virki.
Raunar hafa mörg hundruð
reikningar verið greiddir fyrir
vinnu sem aldrei hefur verið innt
af hendi.
Þegar hér var komið sáu hátt-
settir borgarstarfsmenn að í
óefni stefndi og lýstu yfír að
sérstök nefnd myr.di rannsaka
málið, nefnd sem í væru fulltrúar
utan borgarinnar. 011 skjöl,
reikningar og samningar síðustu
fjögurra ára yrðu skoðaðir.
Kvöldið eftir þessa yfírlýsingu
var gerð tilraún til að bijóta upp
peningaskáp sem geymdi skjöl
af þessu tagi. Það sem fólki þótti
verst var að peningaskápurinn
er í miðju ráðhúsi borgarinnar.
Skömmu síðar var fjöldanum öll-
um af skjölum sem varða málið
stolið úr ráðhúsinu, skjölum sem
einmitt geta sannað sekt meintra
svikahrappa. Þau voru geymd í
risastóm herbergi með stálhurð,
sem aðeins tveir lyklar gengu
að. Það „gleymdist“ hins vegar
að athuga, að það era bakdyr á
herberginu, og rúmlega 70 aðilar
hafa lykil að þeim dymm.
Svona hefur málið hlaðið utan
á sig síðustu daga og vikur, og
það virðist ekkert lát ætla að
verða á því. En eins og svo oft
áður, þá er enginn reiðubúinn til
að taka á sig neina ábyrgð.
Stjórnmálamennirnir segja
svona hluti ekki í sínum verka-
hring og borgarstarfsmennirnir
segja þetta pólitískt mál. Meðan
ásakanirnar ganga á víxl, þykir
samt Ijóst að þeir stjórnmála-
menn sem áttu að hafa umsjón
með málinu, gjaldi þess í næstu
borgarstjórnarkosningum og
nokkrir hafa raunar þegar verið
úrskurðaðir „dauðir“.
Það kemur hins vegar á óvart,
hversu lítið er gert úr hlut stjórn-
málamanna í málinu. Blaðamenn
hér minnast lítið sem ekkert á
þá í. umfjöllun sinni og enginn
er dreginn til ábyrgðar. Hér er
ekki litið á þetta mál sömu aug-
um og íslenskir fjölmiðlar litu
t.d. á Hafskips/Útvegsbanka-
málið. Skrýtið!
Samviskubit af
að henda í ruslið
Frá Onnu Bjarnadóttu r í
ZÍÍRIC
Hendir þú greiðslukortum og
öðrum kortum úr sama efni í
raslið þegar þau era útrunnin? Það
er ekki nógu gott. Þessi kort era
nefnilega úr PVC gerviefninu sem
skaðar umhverfið þegar það er
brennt á sorphaugunum. Eða
hendirðu kaffikorgnum þegar búið
er að hella upp á? Það er fullkom-
in sóun. Garða- og stofublóm
þrífast nefnilega ljómandi vel í
honum. Eða svo segja svissneskir
kaffihúsaeigendur að minnsta
kosti. Þeir hafa tekið höndum sam-
an um að gefa þeim viðskiptavin-
um sem þess óska, korg í poka til
að taka með sér heim í áburð. Þar
með gera þeir blómaræktendum
greiða og minnka um leið hjá sér
ruslið.
Að draga úr drasli sem lendir
á sorphaugunum er hluti daglegr-
ar lífsbaráttu í Sviss. Og Sviss-
lendingar taka hana grafalvarlega
- kannski er það ástæðan fyrir
að þeir hafa það svona gott. Hér
á þessu heimili er til dæmis svo
til allur pappír bundinn saman í
böggla og settur út fyrir hlið ann-
an hvern mánudag en þá koma
pappírskarlarnir. Flöskum, sem
ekki er hægt að skila, er safnað
í körfu og meiningin er að henda
þeim í gamalglerstunnur sem era
víða um borgina. Því miður er
engin þeirra þægilega staðse.tt
fyrir mig svo flöskurnar enda oft
í ruslinu, sérstaklega þegar fjöldi
vín- og áfengisflaskna er orðinn
skammarlegur. Rafhlöðum er
safnað í poka og skilað út í búð
en verslunarkeðjan gengur þannig
frá þeim að eitrið fer ekki út í
umhverfíð. Og ég gef grænmetis-
kaupmanninum alla búðarplast-
pöka og"eggjabakka sem mér ber-
ast. En álpappír, grænmetishýði
og matarafgangar fara í ruslið og
ég hendi matarolíu. Það er auðvit-
að agalegt. Allt á þetta heima
annars staðar og samviskubitið
nagar mig oft en letin hefur yfir-
höndina.
Til að hvetja lata og kærulausa
borgara til dáða í ruslflokkun hafa
þó nokkur bæjarfélög gripið til
þess ráðs að selja sérmerkta rusla-
poka dýrum dómum. í Zúrich
kosta 20 35-lítra pokar um 2,50
sv. franka (95 ísl. kr.) en í meðvit-
uðum bæjarfélögum kostar stykk-
ið yfirleitt einn franka eða 38
krónur. Og öskukarlarnir hirða
bara þessa poka. Fólk hugsar sig
því tvisvar um áður en það hendir
nokkrum hlut. Það er með eina
tunnu fyrir lífræn efni sem rotna
og verða nýtanleg í áburð og aðr-
ar fyrir ál, gler og pappír sem
hægt er að endurnýta. Það safnar
gömlum fötum og tuskum í poka
hjálparstofnana en þær dreifa pok-
unum af og til í hús og hirða þá
nokkrum dögum seinna og það
hendir umbúðum utan af eiturefn-
um í eiturefnaruslatunnur. Svo
mætti lengi telja þangað til varla
nokkuð er eftir til að fara með á
haugana.
Sumt fólk er svo passasamt að
það rífur utan af hlutum úti í búð
ef því ofbýður pakkningin og skil-
ur draslið þar eftir. Verslunarkeðj-
ur keppast við að draga úr umbúð-
um og hafa þær sem umhverfis-
sinnaðastar. Sumt smjör er til
dæmis komið úr álpappír í ein-
hvern plastpappírskenndan og
enginn horfir á konuna sem hefur
alltaf nokkra bréfpoka með sér út
í búð undir grænmeti og ávexti.
Hún er auðvitað líka með innkaup-
atösku eins og flestir aðrir, hér
kosta stórir plast- og bréfpokar
tæpar 10 krónur stykkið.
Fólk veltir jafnvel vöngum yfír
smádrasli eins og plastkortunum
fyrrnefndu. En það er væntanlega
út af menguninni sem stafár af
þeim frekar en plássinu sem þau
taka í ruslapokanum. Kortin eru
úr plastkvoðuklóríð en það getur
valdið súru regni sem drepur
skóga þegar það leysist upp. Kort-
in verða æ algengari og líklega
löngu tími til kominn að gera átak
til að forða umbverfinu frá þeim.
Framleiðandi kortanna í Sviss,
bankar og aðrar stofnanir sem
dreifa þeim segjast taka við þeim
aftur. Þau eru hökkuð niður og
seld til Ítalíu. Þar er efnið notað
í bíla- og byggingaiðnað og enn
fara engar sögur af skaðsemi þess
þar.