Morgunblaðið - 11.04.1990, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUIt 11. APRÍL 1990
Athugasemdir og1
fiskvinnslukvóti
eftirÁrna
Benediktsson.
í grein í Mbl._ föstudaginn 4. apríl
segir Önundur Ásgeirsson viðskipta-
fræðingur: „Útgerðir hafa fram tii
-þessa fengið úthlutað nýjum kvótum
fyrir ný skip. Nú síðustu árin á þann
hátt, að kvóti þeirra skipa, sem fyrir
eru, hefur verið minnkaður hlutfalls-
lega. Þetta er óeðlileg framkvæmd,
sem leiðir beint til aukins taprekstrar
veiðiflotans alls, eða rýrir tekjur
hans“.'
Það er býsna erfitt að átta sig á
hver tilgangurinn er með þessum
skrifum. Auðvitað er ekki loku fyrir
það skotið að sá sem lætur þessi orð
falla viti betur, en kjósi samt að
halda þessu fram. En hagstæðast er
fyrir hann að gengið sé út frá því
að hann þekki viðfangsefnið ekki
nægilega vel og orð hans séu mark-
laus af þeirri ástæðu. Ég mun gera
ráð fyrir því hér að þannig sé málum
háttað.
Þegar maðurinn hefur búið sér til
ofannefndar forsendur heldur hann
áfram: „Það er auðséð að þessi stefna
getur ekki gengið til frambúðar. Hér
vaknar sú spuming, hvemig standi
á þessu. Getur t.d. verið að einhverj-
ir séu í náðinni, og geti þannig auk-
ið sinn hlut á kostnað annarra út-
gerða? Hafa t.d. sambandsmenn eða
þeirra áhangendur fengið meiri út-
hlutanir en aðrir“?
Sjónvarpsviðtal
Kristján Ragnarsson, formaður
Landssambands ísl. útvegsmanna,
veit allra manna best að ekki er
flugufótur fyrir þessum sóðalegu
aðdróttunum. Þess vegna flaug mér
strax í hug þegar Kristján birtist á
skjánum kvöldið eftir að nú rrjypdi
hann nota tækifærið og sýna þann
drengskap að mótmæla þessum get-
sökum. En það gerðist ekki. Erindi
Kristjáns var það eitt að bæta gráu
ofan á svart, að gera Tryggva Finns-
syni forstjóra á Húsavík upp skoðan-
ir.
Þetta viðtal sjónvarpsins við
Kristján Ragnarsson er einn þeirra
mörgu viðburða í heiminum sem
harla erfitt er að skilja hvemig ger-
ast. Á ráðstefnu sem haldin var fyr-
ir nokkru lét Tryggvi Finnsson þau
ummæli falla að hann væri hlynntur
fiskvinnslukvóta. Á þessari ráðstefnu
áttu fjölmiðlamenn viðtal við þá sem
þeim þótti ástæða tii og birtu strax.
Svo líða dagar og allt í einu birtist
Kristján Ragnarsson í sjónvarpinu
til þess að segja það eitt að Tryggvi
Finnsson vilji fiskvinnslukvóta til
þess að níðast á mönnum, þvert á
hagsmuni þess fyrirtækis sem hann
stjórnar.
Nú gat það verið eðlilegt að sjón-
varpið teldi ástæðu til að fræða hlust-
endur og áhorfendur um fisk-
vinnslukvóta. Hann hefur ekki verið
mikið kynntur opinberlega. En í
þessu tilfelli var þá eðlilegra að sá
sem tilefnið gaf, Tryggvi Finnsson,
gæfi nánari skýringar á skoðunum
sínum, útskýrði hvað hann meinti ef
einhverjum væri það ekki fullljóst.
En það gerist ekki. Þess í stað kem-
ur Kristján Ragnarsson aleinn og fær
að afflytja þá hugmynd sem liggur
að baki fiskvinnslukvóta. Ég sagði
áðan að harla erfitt væri að gera sér
grein fyrir því hvemig svona nokkuð
gerist. Ég á erfítt með að trúa því
að fréttastofa sjónvarpsins kalli vit-
andi vits á menn til að afflytja_ mál
og gefa rangar upplýsingar. Ég á
jafn erfitt með að trúa því að Krist-
ján Ragnarsson geti beðið fréttastofu
sjónvarps um að hafa viðtal við sig
þegar honum dettur í hug að koma
einhvetju miður smekklegu á fram-
færi.
Tilraunir síðustu ára
Eftir atvikum er líklegast nauð-
synlegt að fara fáeinum orðum um
þá hugmynd sem liggur að baki fisk-
vinnslukvóta. En flestum eða öllum,
sem um fiskveiðarfjalla, er orðið ljóst
að miklar hömlur verður að leggja á
fískveiðar okkar um fyrirsjáanlega
framtíð. I heilan áratug höfum við
verið að þreifa okkur áfram með
tímabundnum lögum, sem hafa
tjjeyst á eins til þriggja ára fresti.
Breytingarnar hafa verið til þess að
afnema misfellur, sem komið hafa í
ljós, og að þreifa sig áfram að nýjum
og betri úrlausnum. Það hefur að
sumu leyti heppnast en þó ekki að
öllu leyti. Einhverra hluta vegna
hefur lokagerð hverra nýrra laga um
fiskveiðistjórn verið með undantekn-
ingum, sem hlutu að leiða til þess
að tilgangur þeirra náðist ekki að
fullu.
En fiestum þykir, þar á meðal
þeim sem þetta ritar, að tími sé kom-
inn til að nýta sér reynslu undanfar-
inna ára til þess að setja lög, sem
geti í meginatriðum gilt til frambúð-
ar. Á þann hátt yrði eytt þeirri óvissu
sem tímabundin lög valda og hefur
m.a. orðið til þess að menn hafa
ekki lagt út í þann samdrátt flotans,
sem flestir eru sammála um að sé
nauðsynlegur.
Samstaða og sundurþykkja
Meðal þeirra sem til þess voru
kallaðir að aðstoða við undirbúning
nýrra laga um fiskveiðistjórnun,
þeirra sem taka skyldu gildi frá
næstu áramótum, varð all sæmileg
samstaða um marga mikilvæga
þætti. Þar á meðal má nefna að lög-
in yrðu ótímabundin, að stjórnað
skyldi með einni aðferð, og síðar að
fiskveiðiárið skyldi hefjast 1. septem-
ber.
Um nokkur mikilvægustu atriðin
náðist ekki full samstaða. Þar má
t.d. nefna að sumum þótti að fram-
sal veiðiheimilda yrði að vera fijálst
ef tilgangur laganna ætti að nást,
en öðrum þótti ekki ásættanlegt að
útgerðarmönnum væri heimilt að
selja verðmæti sem þeir eiga ekki.
Þá varð ágreiningur um úthlutun
veiðiheimilda. Margir héldu fast fram
því sjónarmiði að auðveldast og réttl-
átast væri að úthluta þeim öllum til
veiðiskipa. Aðrir sáu ágalla á því og
voru uppi hugmyndir um byggðak-
vóta og fískvinnslukvóta. Hér verður
ekki frekar rætt um byggðakvóta.
Fiskvinnslukvóti
Þeir sem upphaflega aðhylltust
fiskvinnslukvóta lögðu til grundvall-
ar hugmyndum sínum að framtíðar-
skipulag fiskveiðistjórnar verði að
vera þannig að ekki þurfi stöðugt
að grípa til stjórnvaldsaðgerða til
þess að lagfæra misfellur. Þess
vegna þyrfti sú grundvallarhugsun
að liggja að baki nýju lögum að þau
myndúðu ramma um fískveiðistjóm-
unina, en innan þess ramma væru
menn frjálsir og án afskipta þings
og ríkisstjómar.
Það má sjálfsagt skipta fiskveiði-
heimildum á ýmsan hátt á milii veiði-
skipa og vinnslustöðva, en sú hug-
mynd var sett fram í ráðgjafamefnd-
inni um fískveiðistjórn að veiðiskipin
hefðu 70% veiðiheimildanna en
vinnslustöðvarnar 30%. Hér verður
gengið út frá þessum sömu hlutföll-
um. Fijálst framsal yrði á milli veiði-
skipa, ‘ en framsalsheimildir milli
vinnslustöðva væm tengdar byggð-
arlögum eftir ákveðnum settum regl-
um. Á þennan hátt gæti fiskiskipum
fækkað óhindrað og vinnslustöðvum
Árni Benediktsson
einnig, en þó þannig að vemlegur
flutningur fískvinnslukvóta milli
byggðarlaga yrði ekki. Fiskvinnslu-
stöðvum fækkaði því fremur með
sameiningu og hagræðingu innan
byggðarlagsins. Ef skynsömum
mönnum þætti rétt að rýmka þessi
ákvæði eða þrengja er það að sjálf-
sögðu fyrir hendi.
Afli veiðiskipa
minnkar ekki
Að sjálfsögðu verður fiskvinnsluk-
vóti ekki til þess að afli veiðiskipa
minnlci. En veiðiskip fengi aðeins
70% af aflanum úthlutað en semdi
síðan við fískvinnslustöð um aukinn
hlut. Við getum hugsað okkur að
útgerð vildi flytja eitthvað af aflanum
úr landi óunnið, þá yrðu samningar
væntanlega á þá leið að því meira
sem út yrði flutt, þeim mun minni
viðbótarkvóti fengist frá fískvinnslu-
stöð. Á þennan hátt hefðu fisk-
vinnslustöðvarnar samningsstöðu,
sem er nauðsynlegt til þess að sam-
skipti innan sjávarútvegsins séu eðli-
leg og stjórnvöld þurfi ekki að grípa
inn í. Utgerð væri frjáls að öllum
samningum og ráðstöfun afla síns,
en gæti aukið hlutdeild sína í afla-
heimildum með samningum. Það
þyrfti ekki að grípa til sérstakra ráð-
stafana í formi skerðingar á afla-
heimildum ef fiskur er fluttur óunn-
inn út og ekki heldur að setja afla-
miðlun á fót í því skyni að draga úr
frjálsum viðskiptum.
Útgerð sem ekki vill verða undir
það seld að semja við vinnslustöð um
auknar aflaheimildir á þess kost að
kaupa sér viðbótarkvóta, þar sem svo
er ráð fyrir gert að framsal aflaheim-
ilda sé fijálst. Frystiskip, þ.e.a.s.
fiskiskip sem jafnframt er fisk-
vinnslustöð, fengi að sjálfsögðu físk-
vinnslukvóta. Hins vegar yrði erfið-
ara héðan í frá að breyta veiðiskipi
í vinnsluskip þar sem nýtt vinnslu-
skip fengi ekki fiskvinnslukvóta.
Öryggi byggðarlaga
Víða um land byggist mikill meiri-
hluti hráefnisöflunar á einu skipi.
Tapist það skip úr byggðarlaginu,
t.d. vegna gjaldþrots, blasir ekki
annað við en hrun fiskvinnslunnar
og staðarins. Þá er ekkert fyrir hendi
annað en að leita til stjórnvalda um
aðstoð. Ef fiskvinnslustöðin hefði
hlutdeild í aflaheimild væri staðan
allt önnur. Hún hefði alla möguleika
á að gera samning við utanaðkom-
andi útgerð um upplegg gegn viðbót-
arkvóta. Það er óneitanlega viðfeldn-
ara skipulag að menn geti bjargað
sér sjálfír, fremur en að vera upp á
náð og miskunn annarra komnir.
Það veldur mögum áhyggjum að
ef veiðiheimildum er úthlutað alfarið
til veiðiskipanna muni fyrr en síðar
myndast eingarréttur, að minnsta
kosti í raun þó að hann verði ekki
viðurkenndur formlega. Hættan á
því að slíkur eignarréttur myndist
er minni ef veiðiheimildunum er
skipt, þar sem hægt væri að breyta
hlutföllum ef þörf krefði. Ef ástæða
þætti til að hvetja til meiri útflutn-
ings á óunnum fiski gæti verið eðli-
legt að flytja mörkin úr 30/70 í t.d.
25/75 og öfugt ef rétt þætti að auka
vinnslu. Slíkur flutningur þjónar
bæði þjóðfélagslegum markmiðum
og eins því að tryggja að eignarrétt-
ur festist ekki. Þetta er einnig mjög
auðvelt í framkvæmd.
Það er þyrnir í augum margra ef
„þjóðareignin" getur gengið kaupum
og sölum. í hugmyndunum um físk-
vinnslukvóta er gert ráð fyrir að
ekki verði greitt í peningum fyrir þær
aflaheimildir sem veiðiskip fær hjá
fiskvinnslustöð, en hins vegar sé
flutningur á miili veiðiskipa gegn
greiðslu fullkomlega heimill. Öðruvísi
næst varla sú hagræðing sem að er
stefnt og nauðsynlegt er. Engu að
síður yrði aflaheimild veiðiskipa
minna virði en áður.
Lokaorð
Ég vona að ef vandlega er lesið
geti ofanrituð orð veitt nokkra innsýn
í hvað liggur á bak við hugmyndina
um fiskvinnslukvóta þó að vissulega
þurfi fleiri orð til að gera henni full
skil. Tekin saman í fá orð er henni
ætlað að skapa jafnvægi og jafnræði
innan sjávarútvegsins og að auðvelda
að leysa vandamálin innan greinar-
innar í stað þess að stöðugt að leita
til stjórnvalda um hömlur og höft á
viðskiptum. Hún fjallar um frelsi í
stað afskipta og hún íjallar um at-
vinnuöryggi.
Höfundur er framkvæmdastjóri
Félags
Sambandsfískframleiðenda.
MEÐAL ANNARRA ORÐA
Innri leit
eftirNjörðP.
Njarðvík
Orð eins og mýstík og dulspeki
hafa verið svo misnotuð hér á landi
að þau eru útjöskuð og nánast
merkingarlaus, og því varla hægt
að grípa til þeirra lengur. Menn
virðast telja að undir þeirra hatt
megi setja næstum hvað sem er.
Ég verð að segja fyrir mig, að
þegar ég heyri fyrirbæri eins og
árulestur, stjömuspámennsku,
miðilsfundi eða kort yfír liðnar jarð-
vistir og fleira af því tagi nefnt í
sömu andrá og orðið dulspeki, þá
hljómar það í mínum eyrum einna
líkast öfugmæli. Og það sem verra
er, — það kemur óorði á einlæga
og raunverulega dulhyggju, sem
ég leyfí mér að kalla innri leit.
Óvænt spurning
Sá dagur kemur í lífi margra
að þeir líta líkt og ósjálfrátt upp
úr daglegum önnum og spyija: Er
þetta þá allt og sumt? Hljómurinn
í þessari hljóðu spum er blandinn
trega og eftirsjá, og spyijandinn
þarf alls ekki að gera sér neina
grein fyrir því hvað vakti svo
óvænta hugsun. Tilefnið þarf ekki
að vera neitt sérstakt, hvorki
óvæntur atburður né áfall, þótt svo
geti auðvitað einnig verið. Þessi
spurning er allt í einu vöknuð, og
upp frá því verður henni ekki ýtt
til hliðar. Hún lýsir í senn einhvers
konar óþoli og ófullnægju. Er lífið
einungis fólgið í því að afla sér
lífsviðurværis, sinna hversdagslegu
starfi, fínna lífsförunaut, eignast
börn, koma þeim til manns, safna
að sér fleiri og fieiri hlutum, leita
þæginda og vellíðunar? Ærið verk-
efni, segja margir, og fjarri því að
vera óverðugt. En jafnvel þótt hið
svokallaða daglega lífi veiti mönn-
um bæði tiigang og gleði, þá vakn-
ar samt í hugum sumra þessi
spurning: Er þetta þá allt og sumt?
Og verður ekki framar þögguð nið-
ur. Á sömu stundu hefst leit. BreSki
heimspekingurinn Paul Brunton
hefur orðað þetta svo: „Þegar ein-
hver er orðinn þreyttur á að iáta
aðra segja sér að hann sé með sál
og fer sjálfur að sannprófa það
með eigin reynslu, þá er sá hinn
sami orðinn dulhyggjumaður
(mystic). Menn geta tileinkað sér
hundruð bóka um dulhyggju
(mysticism) án þess að kynnast
dulhyggjunni sjálfri. Því að hún
tengist innsæi, en hvorki rökhugs-
un né þekkingu" (Notebooks I, bls.
9).
Ekki til að bera á torg
Þegar þessi spurning vaknar og
hin innri leit hefst, þá vita menn
sjaldnast hvert þeir eiga að snúa
sér. Þeir eru þá vísir til að fylgja
ráðleggingfunni: Farið og prófið alla
hluti. Þetta vita ýmsir lagnir
fjáraflamenn um víða veröld, sem
gera út á viðkvæmni fólks og and-
varaleysi þeirrar einlægni sem trú-
ir ávallt hinu besta um alla. Eitt
af því fyrsta sem leitendur þurfa
að læra er að varast Ioddara og
þá sem þykjast hafa fundið sann-
leikann og ráðið lífsgátuna. Sá sem
stundar innri leit í alvöru kemst
fyrr eða síðar að því, að þeir sem
hafa hæst um eigið ágæti og svo-
kallaða andlega hæfileika, þeir sem
auglýsa að þeir geti veitt öðrum
andlega ieiðsögn gegn gjaldi (sama
þótt það eigi að heita fijáls fram-
iög), þeir eru ekki líklegir til að
hafa náð miklum andlegum þroska.
Það leiðir af eðli innri leitar, að
sá sem nær árangri dregur sig
fremur í hlé en tranar sér fram.
Hafi hann orðið fyrir mýstískri
reynslu flíkar hann því ekki og
ræðir það ekki nema ef til vill í
trúnaði í þröngum hópi vina sem
hann treystir til þagmælsku. Og
ef svo vill til, þá gerir hann það
ekki til að sýnast merkilegur í aug-
um annarra, heldur til að leita skýr-
inga og samanburðar. Árangur
innri leitar er ekki til að bera á
torg, þá væri hún ekki innri leit.
Sjálfsglíma
Menn verða líka að læra að
greina á milli svokallaðra „dul-
rænna hæfileika" (psychic powers)
og andlegs þroska. Sá sem stundar
innri leit í alvöru sækist ekki eftir
dulrænum hæfileikum á borð við
skyggni og reynir ekki leita frétta
af framliðnum. Hann veit að slíkt
getur verið til hindrunar og jafnvel
leitt til stöðnunar.
Innri leit byggist á því að
skyggnast djúpt í innri veruleika
til að reyna að koma auga á innsta
kjarna tilveru sinnar. Til grundvall-
ar liggur sú kenning að innri veru-
leiki mannsins skiptist í tvö svið
eða víddir, persónuleika (ego) og
sjálf (overself). í daglegu hvers-
dagslífí sé sjálfíð fjötrað í viðjum
persónuleikans. Hin innri leit er þá
fólgin í því að leitast við að aga
persónuleikann og þagga niður í
sjálfselsku hans svo að hið hljóða
sjálf fái að njóta sín. í þessari
sjálfsglímu eru til margar aðferðir
sem henta einstaklingum misvel,
og því þurfa menn í upphafi að
leita hentugrar aðferðar. Það er
þá sem þarf að varast hvers kyns
loddara. Það er þá sem menn þurfa
að varast að sækjast eftir svoköll-
uðum dulrænum hæfíleikum, því
þeir eru til þess fallnir að auka
sjálfsánægju og sjálfsblekkingu
persónuleikans. Innri leit er ekki
fólgin í rómantískum draumórum
eða lífsflótta. Ekki í afneitun ytra
lífs heldur raunverulegri lífsleit.
Hún byggist á sívökulli sjálfsgagn-
rýni og umfram allt stöðugri við-
leitni, hversu ófullkomin sem hún
kann að vera. Þessi leit getur stað-
ið alla ævi og óvíst um fundarlaun.
Hún er knúin áfram af þeirri ein-
földu spurningu sem vaknar í upp-
hafi: Er þetta þá allt og sumt?
Paul Brunton segir, að vilji menn
gera sér vonir um að ná árangri í
þessari innri leit, þá þurfi þeir að
tileinka sér skarpskyggni vísinda-
manns, einlægni hins trúaða, íhygli
heimspekings, innsæi dulhyggju-
manns, og gegna jafnframt starfi
sínu með sóma og til gagns fyrir
þjóð sína. Slík leit er hvorki leikur
né barnaskapur heldur alvarleg við-
leitni til sjálfsskilnings.
Höfundur er rithöfundur og
dósent í íslenskum bókmenntum
við Ifáskóla íslands.