Morgunblaðið - 29.07.1990, Blaðsíða 9

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 29. JÚLÍ C 9
ORKUMIÐILL FRAMTÐARINNAR
eftir Þórdísi Richordsdóttur
Myndir André Maslennikov
jörgvin Hjör-
varsson, 32ja
ára gamall
kjarneðlisfræðingur er
nýorðinn doktor frá
Uppsalaháskóla. Þar
hefur hann undanfarin
ár unnið að doktorsrit-
gerð sinni um vetni í
málmum. Þegar hann
flutti til Uppsala fyrir
10 árum, var ætlun
hans að sækja nokkur
námskeið við háskólann
til að bæta við kunnáttu
sína í raungreinum og
stærðfræði, halda svo
beint heim til íslands
aftur og smíða fram-
tíðarbílinn, vetnisbíl.
Ýmsar tilviljanir og per-
sónur ollu því að Björg-
vin fór í mun lengra
nám en hann hafði
hugsað sér. Nú er hann
og fjölskyldan á leið til
Frakklands til eins árs
dvalar með góðan styrk
upp á vasann.
Hinn 6. júní sl. varði
Björgvin Hjörvarsson
doktorsritgerð í eðlis-
fræði við háskólann í
Uppsölum. Ritgerðin heitir á ensku:
„Metal-hydrogen interactions studi-
ed by nuclear techniques" og fjallar
um hvernig vetni hegðar sér í málm-
um, rannsakað með kjarneðlisfræði-
legum aðferðum. Með ritgerðinni
hefur Björgvin lokið 10 ára náms-
ferli sínum í Uppsölum, en hann
byijaði í rauninni nokkrum árum
áður í bílskúr vestur á ísafirði. Skúr-
inn hafði hann fengið að láni hjá
dönskukennaranum sínum til að
gera þar upp og endurbæta gamla
bíla.
Björgvin er fæddur og uppalinn í
Reykjavík og gekk þar í skóla. Eftir
tvö ár í menntaskóla hætti hann
námi, hundleiður á staglinu, flutti
vestur á Ísafjörð og fór að vinna
fyrir sér við trésmíðar. En þarna
varð á TCgi hans skólastjóri Iðnskól-
ans á ísafirði, Valdimar Jónsson og
kona hans, kölluð Dísa. Kynnin af
þessum sérstöku hjónum gjörbreyttu
áætlunum hins unga Reykvíkings.
Það varð úr að hann hóf á miðjum
vetri nám hjá þeim í undirbúnings-
deild Tækniskólans og segist fijót-
lega hafa orðið heimagangur hjá
þessum miklu höfðingjum. Þau lifðu
fyrir skólastarfið og margar
kennslustundir fóru fram yfir kaffi-
bollum innan .veggja heimilisins:
„Þau sögðu manni frá hinum stóra
heimi og þarna voru miklar fræði-
hugleiðingar í gangi. Mér gekk svo
vel í náminu að ég ákvað að halda
bara áfram í raungreinadeildinni.
Við þrír sem lukum svo námi þar,
héldum smám saman allir áfram í
háskólanám.“
Öllum frístundum eyddi Björgvin
í bílskúrnum góða og ákvað þar með
sjálfum sér að hann skyldi smíða
vetnisbíl, því vetni væri eldsneyti
með mikla kosti. Eini úrgangurinn
var, að því er virtist, vatn og það
gæti maður hreinlega drukkið. „Ég
sá fyrir mér samfélag laust við bens-
íngufur, koltvísýring o.s.frv., það
yrði aðeins pínulítið blautt á götun-
Björgvin Hjörvarsson við rannsóknarstörf í háskólanum í Uppsölum.
um, en það rignir hvort eð er alltaf
i Reykjavík."
Eftir próf úr raungreinadeildinni
lá það ljóst fyrir að Björgvin yrði
að afla sér meiri kunnáttu í eðlis-,
efna- og stærðfræði til þess að geta
gert drauminn um vetnisbílinn að
veruleika. Eftir ferðalag með tilvon-
andi eiginkonu sinni, Olöfu Kristj-
ánsdóttur, til Englands og Norður-
landa til að kynna sér möguleika á
námi, urðu Uppsalir fyrir valinu. Það
var meðal annars vegna þess að
hægt var að velja námskeið í ein-
staka greinum innan háskólans þar.
Þá var að fjármagna fyrirtækið.
Björgvin fór heim og réð sig á sjóinn
sem kokkur um borð í skuttogaran-
um Páli Pálssyni hjá afla-
skipstjóranum Akka Kitta
Gau og Benson stýri-
manni. Þetta var árið
1979 og hann stórþénaði
á sjónum. Andinn var góð-
ur um borð, aðeins sjó-
veikin hijáði hann. Dag
nokkurn vildi enginn
bragða á salatinu sem
Bjöggi kokkur bar á borð
því einhver hafði séð hann
æla yfir pottunum og
sýnst það vera beint í sal-
atskálina.
„Ég og konan mín flutt-
um til Uppsala í janúar
1980. Við fórum svo alltaf
heim á sumrin að vinna,
ég á sjóinn og þannig fjár-
magnaði ég námið.“ Ný-
kominn til háskólaborgar-
innar, uppgötvaði hann að
búið var að leggja niður
kerfið með náinskeiðunum
sem honum hafði litist svo
vel á og taka upp náms-
brautir í staðinn. Þetta
voru móttökur sænska
báknsins og nú neyddist
Björgvin til að velja eina
grein. Hann valdi eðlis-
fræðina af því að honum
íslendingur
lýkur
doktorsnámi
í Svíþjóð
fannst hún tengjast best áhugamáli
sínu, vetnisbílnum. Hann sá fram á
Með (jölskyldunni. Björgvin ásamt eiginkonu sinni
Olöfu Jónu Kristjánsdóttur og börnum þeirra.
að nú yrði hann að vera að minnsta
kosti 2-3 ár í háskólanáminu.
Á síðustu önninni í eðlisfræði
hitti hann mann á kaffistofu háskól-
ans. Sá hét Sveinn Bjarman og var
frá Sauðárkróki. Hann vatt sér að
Björgvini og spurði hvort hann hefði
áhuga á vetni í bíla og svoleiðis.
Björgvin segist hafa byijað að
hiksta og stama en gat þó gert
Sveini skiljanlegt að hann hefði eig-
inlega ekki áhuga á neinu öðru. Þá
tók Sveinn hann með sér á fund
prófessors Eriks Karlssons á eðlis-
fræðistofnuninni.
„Sveinn leiddi mig inn í glæsilega
skrifstofu og þar sat Erik, mjög lít-
ill maður að þvi er mér vitist, á
bakvið risastórt skrifborð.
Hann stóð upp, tók kump-
ánlega í hendina á mér
og kynnti sig. Svo spurði
hann mig þessarar spurn-
ingar, sem mér fannst
orðin hálffáránleg á þessu
stigi málsins, hvort ég
hefði áhuga á vetni. Ég
fór aftur að hiksta og
stama en áður en samtal-
inu lauk var ákveðið að
ég gerði lokaverkefni mitt
hjá honum. Svona til að
kóróna allt saman bauð
hann mér borgun fyrir.
Mér fannst stórsniðugt að
eiga að fá pening fyrir það
sem ég helst af öllu vildi
gera.“
Þetta var fyrir 5 árum
og þá var enginn sem
stundaði rannsóknir á
vetni með N-15 aðferðinni
þarna á deildinni en Erik
Karlsson hafði hugsjónir
og fjárinagn og var með
tilraunahylki sem átti eftir
að setja saman. Fólst
lokaverkefni Björgvins á
þessu stigi einmitt í því
að koma hylkinu í gagnið.
Þegar hann var hálfnaður,
spurði Erik hvort hann
vildi haltía áfram og
stunda rannsóknir. „Ég
hugsaði mig um í svona
eina sekúndu og sagði
svo auðvitað já. Komst
aftur að raun um að
þarna gat ég verið og
gert það sem mig lang-
aði til og fengið borgað
fyrir, í mörg ár!“
Doktorsritgerðin
skiptist í 3 þætti, lýs-
ingu á þróun N-15 að-
ferðarinnar, uppbygg-
ingú lágþrýstikerfa og
rannsóknir á vetni í
málmum. Við rann-
sóknirnar eru notaðar
kjarneðlisfræðilegar að-
ferðir sem byggjast á
því að skjóta á sýni með
háorkuögnum, N-15 i
þessu tilfelli. Til þess
þarf hraðal. Hraðallinn
sem notaður hefur verið
hingað til er gamalt
kj arneðlisfræðilegt
verkfæri, en er nú ein-
göngu notaður við
rannsóknir á storkuefn-
um, þ.e. föstum efnum,
með svo kölluðum jón-
geislaaðferðum.
Björgvin segir að
rannsóknirnar hafi tví-
þættan tilgang:„í fyrsta lagi eru
þetta grunnrannsóknir til að auka
skilning okkar á einföldustu málmbl-
öndu sem til er, þ.e. vetni í málmi.
I öðru lagi, könnum við hvernig sé
hægt að geyma vetni á hagkvæman
og öruggan hátt. Til þess að nota
vetni sem orkumiðil í framtíðinni,
þarf að vera hægt að geyma það
og komið hefur í ljós að það er eng-
inn málmur sem hægt er að nota
sem málmsvamp, það verður að sam-
eina yfirborðs- og dýpiseiginleika
ólíkra málma. Með því að gera þetta
er hægt að framleiða þynnur sem
hafa einstaka eiginleika."
Björgvin og samstarfsmaður hans
byggðu upp rannsóknaraðstöðuna á
deildinni, þar sem hann hefur unnið
að doktorsritgerðinni. Þau eru nú
komin með fjögur lágþrýstitæki sem
hafa gefið góða raun og nota má
til afar skemmtilegra og áhuga-
verðra rannsókna.
„Tilraunaaðstaðan er sérstaklega
góð, því tækjabúnaðurinn er alveg
einstæður og fræðilega stöndum við
mjög vel að vígi. Það má segja að
við séum meðal þriggja bestu í heim-
inum,“ segir Björgvin. En nú liggur
leiðin til Frakklands, þar sem hann
mun dvelja við rannsóknarstörf í
eitt ár. Hann sótti um það sem kall-
ast „post dock“ (eftir-doktorsnám-
staða) en það eru mjög fáir sem
hreppa slíkar stöður. Heppnin var
með honum, hann var einn af átta
vísindamönnum innan allra raunvís-
indagreina í Svíþjóð sem fengu styrk
til eins árs dvalar i evrópskum lönd-
uin.
Björgvin er mjög ánægður með
styrkinn því hann fær þarná algjör-
lega fijálsar liendur til rannsókna
innan sinnar fræðigreinar. Áður en
hann heldur á vit nýrra námsævin-
týra með konu ög þrjú börn, fer
hann sennilega nokkra túra með
Páli Pálssyni í sumar, ef hann
kemst um borð: „Það er alltaf gam-
an að hitta strákana."