Morgunblaðið - 29.07.1990, Blaðsíða 10

10 c
MORGUNBLAÐIÐ MANNLIFSSTRAUMAR SUNNUDAGUR 29. JÚLÍ
L/EKNISFRÆÐI4//hverju
vœntumþykjaf
Sams/dpti læknis
ogsjúklings
NÝLÁTINN er danski læknirinn Mogens Fog (f.1904). Hann var sér-
fræðingnr í taugasjúkdómum og prófessor við Hafnarháskóla í hálf-
an fjórða áratug og rektor hans í sex ár. Á tímum stríðs og hernáms
var hann í fremstu röð þeirra sem skipulögðu andspyrnu gegn
þýska hernum í Danmörku, var tekinn til fanga en slapp úr prísund
í Shell-húsinu í Kaupmannahöfn þegar Bretar gerðu loftárás á það
í mars 1945.
SÁLARFRÆÐI/Svo lœrir lengi sem
lijir
r
Iskóla
hjá sjálfiim sér
Pistill dagsins er hrafl úr upp-
hafsköflum bókarinnar
„Læknirinn" sem Fog skrifaði eftir
að hann var orðinn sjötugur og
hættur háskólakennslu. Honum
segist svo frá:
„Eg ætlaði mér
alltaf að verða
læknir, jafnvel
áður en
ég fór í
skóla.
Afi
minn
var
sveitalæknir og ég fylgd-
ist dag hvem með starfi
hans af miklum áhuga
þegar ég var hjá honum
tíma og tíma að sumar-
lagi. Læknisstörf hafa því
alltaf verið fyrirferðar-
mikill hluti af lífi mínu,
og nú þegar ég fer að leggja þau
á hilluna langar mig að skýra öðrum
frá atriðum úr reynslu minni og þar
með ýmsum viðhorfum sem hafa
fest rætur í huga mér. Meginefni
þessarar bókar eru samskipti lækn-
is og sjúklings við mismunandi að-
stæður eins og ég hef kynnst á
mínum ferli.
Skömmu eftir að ég
gerðist yfirlæknir við
taugadeild Ríkisspítalans
var ég ásamt tveim öðrum
læknum fenginn til að
halda erindi á fundi -um
siðfræði stéttarinnar. Ég
ræddi um hlutverk lækn-
isins sem sálusorgara,
ekki sálusorgara í hinni
venjulegu og hástemmdu
merkingu heldur um mína
takmörkuðu reynslu úr
námi og síðan spítala-
starfi í nokkur ár af framkomu
lækna og samskiptum þeirra við
sjúklinga.
Svo las ég þennan gamla fyrir-
lestur minn ekki alls fyrir löngu og
komst að raun um að skoðanir mín-
ar eru að mestu óbreyttar, ekki síst
á því sem í lokaorðunum fólst en
þau voru þessi: „Þegar á allt er lit-
ið er sú andlega stoð sem læknir
veitir sjúklingum sínum undir því
komin hvort honum þykir vænt um
manneskjur eða ekki. Og því aðeins
að honum þyki það er hann fær
um að inna störf sín af hendi með
þeirri tilgerðarlausu hlýju sem hver
góður læknir ætti að temja sér.“
Þegar ég hafði lokið máli mínu
varð roskinn skurðlæknir fyrstur til
að þakka mér fyrir ræðuna og
sagði að hún væri það langbesta
sem hann hefði heyrt lagt til þess-
ara mála. Sjálfur var hann þekktur
fyrir að stjórna öllu með harðri
hendi á sinni deild. Hann tala'ði aldr-
ei milliliðalaust við þann sem lá í
sjúkrarúminu, heldur fékk að vita
af munni hjúkrunarkonunnar hvað
sjúklingurinn kvartaði um, og þá
sjaldan að einhver færðist undan
rannsókn eða aðgerð var sá hinn
sami útskrifaður á stundinni.
í erindi mínu minntist ég á þá and-
úð sem flestir hefðu nú á dögum á
valdsmannslegri framkomu stjórn-
enda á deildum og hættunni á því
að sjúklingur yrði einungis „tilfelli"
en þáttur manneskjunnar sem ein-
staklings hyrfi í skuggann. Síðan
bætti ég við að ég tryði því nú
varla að þessi yfirlæknabragur
væri enn við lýði. Sá sem gerði sér
ferð utan úr sal til að þakka mér
fyrir ræðuna hafði greinilega ekki
gripið það að lýsingin gæti átt við
hann. Hrósyrði hans vöktu hjá mér
grunsemdir um að það væri eins
og að tala við steininn að segja
öðrum frá því sem manni fínnst
sjálfum um læknisstarfið.
Ég ætla nú samt að reyna,“ skrif-
aði Mogens Fog.
Fyrir allnokkru minntist ég á
sjálfsuppeldi í þessum pistlum.
Þar var þess getið að ekki væri
ávallt ástæða til að örvænta þó að
eitthvað hefði gengið úrskeiðis um
mótun manns
sjálfs og ýmsa
leiða ágalla væri
að finna í fari
manns. Höfuð-
atriðið væri að
leggja sig eftir
því að skilja
hvernig á þessum
ágöllum stæði og
finna hjá sér þörf til að laga þá.
Það er trú mín að skilningurinn sé
ein mikilvægasta undirstaðan. Það
er nokkuð sama hvaða verkefni
fengist er við, lítið verður komist
áfram án þess að skilja eðli þess
og gerð. Gangi manni erfiðlega að
öðlast þann skilning af eigin ramm-
leik þarf stundum að fá aðstoð til
þess. Annað var einnig lögð áhersla
á í fyrrgreinum pistli: Aldrei er of
seint að breyta sjálfum sér. Orðtæk-
ið „svo lengi lærir sem lifir“ er
áreiðanlega mun réttara en hitt að
„erfitt sé að kenna gömlum hundi
að sitja“. En eitt er var þó ekki
minnst á sem nú er rétt að víkja
að. Hafi maður öðlast áðurgreindan
skilning og finni hjá sér þörf til
breytinga, skiptir öllu máli hvernig
staðið er að sjálfsuppeldinu. Lítið
tjóar að skipa sjálfum sér fyrir verk-
um, setja sér strangar reglur og
jafnvel refsa sér fyrir brot eða lítinn
árangur. Og ekki skyldu menn taka
af sjálfum sér loforð. Óþolinmóður
má maður heldur ekki vera, nei-
kvæður eða kröfuharður. í þessu
efni er vænlegast að taka til fyrir-
myndar góðan og sanngjarnan upp-
alanda. Vera má að sumum finnist
andhælislegt að beita þessari reglu
við sjálfan sig, en nauðsynleg er
hún engu að síður. Maður þarf að
temja sér velvild og umburðarlyndi
gagnvart sjálfum sér, mikla þolin-
mæði og sanngirni. Byija á því sem
auðveldast er, ætla sér rúman tíma
og og búa svo um hnúta að árang-
ur sé nokkuð viss og leyfa sér að
gleðjast yfir framförunum. Þannig
má halda áfram skref fyrir skref
og láta tímann vinna með sér, ætla
sér aldrei um of og stilla kröfum í
hóf. Þetta er ósköp líkt og farið
myndi að við almenna líkamsþjálfun
eða tamningu á hesti til að mynda.
Smátt og smátt, án þess að viðkom-
andi geri sér alltaf ljósa grein fyrir
því, fer árangurinn að segja til sín.
Og það sem meira er. Við þessa
kyrrlátu vinnu öðlast einstaklingur-
inn hægt og sígandi meira traust á
sjálfum sér. Hann fer að skynja
betur að hann getur ráðið meiru
eftir Þórarin
Guðnason
Mogens Fog
eftir Sigurjón
Björnsson
HÁDEGIS-
TILBOÐ
ALLADAGA
í dag: Klúbbsamloka og franskar
kr. 395.-
Djúpsteiktur fiskur, salat (eða sósa)
og franskar
kr. 390.-
Tilboðið gildir fró klukkan 11:30 til 13:30.
UMHVERFISMÁL/Er óþjóblegt aö jjölga tegundum í
íslensku gróöurríkif
Nokkur orö um landnám
margt nýtt í náttúrunnar ríki, m.a.
plöntur sem uxu ekki heima. Af for-
vitni fluttu þeir margar þeirra heim
með sér. Afleiðingin birtist á vorum
dögum í þeirri staðreynd að allar
helstu nytjaplöntur sem mannkyn
hefur sér til viðurværis eru að veru-
legu leyti ræktaðar utan náttúru-
legra heimkynna. Þetta á við um
allar korntegundir, baðmuli, kartöfl-
ur, te og kaffi svo nefnd séu nokkur
dæmi. Þetta á líka við um blóm og
runna og tré, ekki síst þau sem
menn um víða veröld rækta í görðum
í stórum stíl og smáum. En einnig
skógartré í vaxandi mæli.“ Sigurður
telur að Evrópumenn hafi verið
brautryðjendur í plöntuflutningum
og segir Rómveija hina fornu hafa
verið mikilvirka í þessu sem öðru.
„Á endurreisnartímanum hófst
plöntuflutningur fyrir alvöru til Evr-
í BÓKINNI Yrkju sem gefin var út í tilefni afmælis forseta okkar,
Vigdísar Finnbogadóttur nú í vor er margt góðra greina sem geyma
ýmsan fróðleik. Þar á meðal er grein eftir Sigurð Blöndal, fyrrverandi
skógræktarstjóra, sem hann kallar „Landnám tijánna" og fjallar um
útbreiðslu og flutning ýmissa trjátegunda í heimsskógræktinni. Mér
vitanlega hefur þessu efiii ekki áður verið gerð svo ýtarleg skil út frá
íslensku sjónarhorni en full þörf er á að fræða almenning um þennan
þátt umhverfisins og náttúrusögunnar. Hér heyrast stundum furðuleg-
ar og hjáróma raddir um hvað sé „þjóðlegur" gróður á íslandi og
hvaða plöntur og tré séu einhvers konar aðskota-fyrirbæri sem eigi
hér ekki tilverurétt. Hætt er við að þeir sem svo tala hafi lítt mótaðar
skoðanir á íslensku gróðurríki að minnsta kosti heyrist lítt frá sömu
aðilum um hvernig vernda eigi og efla þetta óskilgreinda „þjóðlega“
ríki náttúrunnar. (Varla eru það tötrarnir og rofabörðin!)
En snúum okkur að grein Sigurð-
ar.
Fyrsti kaflinn heitir „Tré“ og hefst
með þessum orðum: „Tré eru merki-
legar verur. Líf þeirra er fullt af
andstæðum og í
fari þeirra birtast
andstæður. Að því
leyti eru þau ekki
ólík mannverum.
Enda lífverur eins
og þeir.“
Sigurður lýsir
eftir Huldu eiginleikum tijáa
Valtýsdóttur 0g fjölbreytni —
sum eru stór, geta orðið stærstu
lífverur jarðar, og önnur lítil, tré
verða elst allra lífvera þau hafa mik-
ið þolsvið, þolinmóð eru þau líka „fyr-
ir þá sök að þau standa þama hvert
eitt í sinni jörð auðmýktin holdgerð
og fara hvergi þegar örsmátt fræ
þeirra hefur einu sinni skotið rótum
á einhvetjum stað. Eftir það getur
maður alltaf gengið að hveiju tré
einsog vini sínum sem aldrei bregst."
Á öðrum stað segir: „Á þeim 400
miljónum ára sem tré hafa vaxið á
þessari jörð hafa ættkvíslir risið upp
og lagt undir sig stór svæði en síðan
hörfað eða farist vegna breytinga á
umhverfinu, einkum loftslagi." Sig-
urður rekur síðan í stórum dráttum
sögu skóganna fyrir og eftir fimbul-
vetur og gerir loks grein fyrir því
sem hann kallar „landnám tijáa“.
„Þegar menn fóru að ferðast um
heiminn og kanna ókunnar slóðir
fjarri heimkynnum sínum sáu þeir