Morgunblaðið - 29.07.1990, Blaðsíða 11

MORGUNBLAÐIÐ MANNLIFSSTRAUMAR SUNNUDAGUR 29. JÚLÍ
C 11
LÖGFRÆÐI/Skerding á tjáningafrelsi?
Siðareglur blaðamanna
um framvindu lífs síns en hann
hélt. Hann verður ekki lengur hand-
bendi einhverra dularfullra og
grimmra örlaga eins og honum
hætti við að trúa áður.
Þess var í upphafi getið að sjálfs-
uppeldi væri gagnlegt þeim sem
fyndu fyrir ágöllum í fari sínu, sem
þeir vildu losna við. Hæglega má
skilja þetta svo, að hér sé um að
tala skólun sem einungis tiltölulega
fáir þurfa á að halda. Það er vita-
skuld ekki rétt. Þetta er í rauninni
verkefni fyrir alla. Menn ættu vissu-
lega að láta það eftir sér að ganga
dálítið í skóla hjá sjálfum sér, vera
sjálfum sér góður og nærgætinn
kennari og njóta ávaxtanna.
Ásgeir Friðgeirsson ritar grein
í síðasta sunnudagsblað Morgun-
blaðsins sem hann nefinir Siða-
reglur skerða ritfirelsið. Þar fjall-
ar hann um siðareglur blaða- og
fréttamanna og veltir því fyrir
sér hvernig þær horfa viðþví sem
hann kallar „rit-frelsi“. I grein-
inni segir m.a.: „Hér skal á það
minnt að slíkar siðareglur varpa
í raun skugga á hið frjálsa samfé-
lag nútímans, - þær skerða
stjórnarskrárbundið ritfrelsi."
Síðar í greininni segir hann.:
„Jafinhliða því sem ritfrelsið
gegnir ákveðnu hlutverki er það
markmið í sjálfu sér og reglur
um það verða að taka tillit til
þess. Hagsmuni og manneskjur
ber að vernda á öðrum vett-
vangi.“
*
Ahersla höfundar á ritfrelsið sem
æðst allra dyggða er eðlilegt
þegar blaðamaður á í hlut. Hins
vegar er margt að athuga við þær
skoðanir sem settar eru fram í
vmm—mmmmm greininni. T.d. má
nefna að stjórn-
arskráin verndar
fleira en ritfrel-
sið. Þá er horft
fram hjá þeim
eðlismun sem á
siðareglum
starfsstétta ann-
ars vegar og lag-
areglum hins vegar. Þá er sú skoð-
un undarleg að blaðamenn eigi að
vera sérstaklega undanþegnir þeirri
skyldu að vernda „hagsmuni og
manneskjur“, eins og greinarhöf-
undur gefur til kynna.
Mannréttindaákvæði stjórnar-
skrárinnar er að finna í VI. og
VII. kafla hennar. Þar eru ákvæði
sem tryggja mönnum prentfrelsi,
friðhelgi einkalífs, persónufrelsi,
friðhelgi eignaréttarins, atvinnu-
frelsi, trúfrelsi og félagafrelsi. Þó
ekki sé beinlínis minnst á tjáninga-
frelsi eða „ritfrelsi", er almennt lit-
ið svo á að það njóti stjórnarskrár-
verndar. Hugmyndin með þessum
ákvæðum var fyrst og fremst sú
að setja ríkisvaldinu takmörk ein-
staklingunum til verndar. Þau mót-
uðust upphaflega í baráttu manna
við ofurvald ríkisins. í samræmi við
það setur ákvæðið um prentfrelsi
fyrst og fremst ríkisvaldinu, þ.m.t.
löggjafarvaldinu, skorður.
Enginn skyldi þó hrapa að þeirri
ályktun að prentfrelsið sé þar með
ótakmarkað. Koma þar einkum til
önnur mannréttindaákvæði stjórn-
arskráinnar. Túlkun á prentfrelsis-
ákvæðinu verður að taka mið af
öðrum ákvæðum, þannig að óheft
beiting þess komi ekki niður á öðr-
um réttindum sem mönnum eru
tryggð i stjórnarskránni. Mannrétt-
indaákvæði stjórnarskrárinnar
verður að skoða í heild. Ákvæði
laga um ærumeiðingar eru dæmi
um skerðingu á prentfrelsi í því
skyni að vernda m.a. rétt manna
til friðhelgi einkalífs. Það er ekki
hægt að gera upp á milli þeirra
réttinda sem mönnum eru tryggð í
stjórnarskrá eins og Ásgeir gerir í
grein sinni. Þetta er einnig í sam-
ræmi við aðra framsetningu Johns
Naufcynlegt er
aðblada-og
Qðlmiðlamenn
geri sér fulla
grein fyrir
þeirri ábyrgd
semáþetm
hvfliraem eina-
konar merkls-
berar ritfrelsij
ilýðneðis-
samfrlagí nú-
Siðareglur skerða ritfrelsi
Stuarts Mills um frelsi einstaklings-
ins þar sem hann segir m.a.: „Ein-
staklingur ber ábyrgð gagnvart
samfélaginu á þeim athöfnum sem
skaða hagsmuni annarra." (Frelsið,
bls. 169.) Óheft prentfrelsi sem
hefur að engu hagsmuni eða önnur
réttindi einstaklinga samræmist
ekki þeim hugmyndum sem búa að
baki stjórnarskránnh
í grein sinn telur Ásgeir að siða-
reglur blaðamanna feli í raun í sér
skerðingu á ritfrelsinu. I því sam-
bandi verður þó að hafa í huga að
það er ekki ríkisvaldið sem reisir
þessar skorður, heldur fijáls samtök
einstaklinga sem hafa sett sér þess-
ar reglur af sjálfdáðum. Þó að slík-
um siðareglum svipi til lagareglna
að mörgu leyti er á þeim nokkur
munur. Fyrst má nefna að ríkisvald-
ið framfylgir ekki þessum siðaregl-
um með sama hætti og lagareglum.
Þá eru þessar reglur settar með
öðrum hætti en lagareglur. Að öðru
leyti eru tengsl laga og siðferðis
flókið úrlausnarefni sem ekki verð-
ur gerð skil hér.
í þessu samabandi er vert að
benda á hugleiðingar Páls Skúla-
sonar heimspekiprófessors þar sem
hann telur „. . . að þær siðareglur
sem starfsstéttir setja sér, séu fyrst
og fremst tilraun til að skýra og
skerpa raunverulegar siðferðisregl-
ur, reglur sem eru þegar virkar í
siðferði viðkomandi hóps manna
eða starfsstéttar.“ (Pælingar, bls.
191.) Ef þetta er rétt eru siðareglur
blaðamanna, sem og annarra
starfsstétta, fyrst og fremst skrán-
ing á þeim reglum sem flestir með-
limir hópsins telja sér siðferðilega
skylt að fylgja, óháð því hvort þær
eru skráðar eða ekki. Það er því
ekki hægt að fallast á það með
Ásgeiri að slíkar siðareglur varpi
skugga á hið fijálsa samfélag nú-
tímans. Þær er þvert á móti vitnis-
burður um siðferðilega ábyrga af-
stöðu meðlima hópsins. Þeir vilja
sýna að þeim sé treystandi fyrir því
frelsi sem stjórnarskráin tryggir
þeim og að þeir séu tilbúnir til að
virða önnur réttindi sem mönnum
eru tryggð í stjórnarskránni eða
lögum, eða önnur siðferðilega verð-
mæti. Siðareglurnar eru taldar svo
mikilvægar að þeir eru jafnvel til-
búnir til að veita starfsbræðrum
sínum aðhald til að knýja þá til að
fara eftir þessum reglum. Sá sem
þetta ritar er t.a.m. ekki meðlimur
í Blaðamannafélagi íslands. Ég er
þó ekki í neinum skilningi „ritfijáls-
ari“ en meðlimir þess félagsskapar,
enda er það mat mitt að ég sé bund-
inn af ákveðnum reglum í skrifum
mínum sem eru í öllum aðalatriðum
sambærilegar við siðareglur Blaða-
mannafélagsins, sem flestar eru
augljósar og sanngjarnar. Sá sem
heldur að hann geti gengið framhjá
reglunum, með því að skrá þær
ekki eða segja sig úr félagsSkap sem
hefur sett sér slíkar reglur, misskil-
ur eðli þeirra og hlutverk.
ópu frá Qörrum löndum, einkum
Asíu . ..“ Árið 1523 kom út fyrsta
bókin í Bretlahdi með leiðbeiningum
um tijáplöntur og farið var að gera
þaðan út skipulega leiðangra til þess
að leita að tijám og jurtum.
Með landafundunum luktist upp
hinn ótrúlegi lífheimur Ameríku og
þá sáu ríkismenn í Bretlandi áður
óþekkta möguleika til að safna tijám
og jurtum í garða sína. Frá Bret-
landi komu líka margir brautryðjend-
ur á þessu sviði og juku tegunda-
fjölda í heimalandi sínu. Sigurður
segir frá David nokkrum Douglas,
sem fór til Norðvestur-Ameríku og
sendi þaðan 254 tegundir plantna,
þar á meðal tegundir sem nú eru
hinar þýðingarmestu meðal trjáa í
skógrækt heimsins í dag: geislafuru,
sitkagreni og dögglingsvið — og
reyndar mætti bæta við þeirri fjórðu:
stafafurunni.
Hann gerir nánar grein fyrir rækt-
un þessara tegunda í Evrópu, einkum
norðurhlutanum og er það hin áhuga-
verðasta lesning.
Að því er tegundafjölda varðar
hefur ísland þó nokkra sérstöðu
vegna legu landsins og fjarlægðar
frá fjölbreyttari gróðurríkjum. Hér
vaxa aðeins 450 tegundir af svoköll-
uðum æðri plöntum eða aðeins þriðj-
ungur þess sem er við svipuð loft-
slagsskilyrði í Skandinavíu. Af þess-
um fjölda er talið að 90 tegundir
hafi borist hingað til lands vegna
búsetu manna. ísland er því kjörið
dæmi til þess að sýna hvernig úthaf
lokar leið plantna að landsvæði þar
sem þær gætu hæglega vaxið. Þetta
á ekki bara við um jurtir heldur einn-
ig margar tijátegundir.
Hér á landi fóru danskir menn um
síðustu aldamót að reyna ýmsar er-
lendar tijátegundir. Þeir höfðu orðið
fyrir áhrifum af hreyfingum sem
átti rætur að rekja til Þýskalands á
18. öld. Þessi tilraun Dananna tókst
því miður ekki nema að litlu leyti
en sjá má litlar þyrpingar af þessum
innfluttu tijátegundum og einstaka
tré á nokkrum stöðum hér á landi
sem bera framsýni þessara manna
vitni.
Sigurður rekur síðan söguna
áfram til þess er Hákon Bjarnason
hóf tilraunir með innfluttar tijáteg-
undir á nýjan leik. Og nú varð
árangurinn betri. Greininni lýkur
hann með þessum orðum sem mér
fínnst góð lesning og er viðeigandi
svar við spurningunni í upphafi þessa
pistils: „Hákon sem var vel menntur
og víðsýnn náttúrufræðingur vissi
að gróðurríki íslands gaf aðeins tak-
markaða hugmynd um lífsskilyrði
fyrir piöntur. Hann vissi að það
þyrfti að hjálpa þeim hingað yfír liið
mikla úthaf sem umlykur landið.
Þetta gerði hann svo um munaði.
Árangurinn blasir nú við. Yfir 100
tijátegundir víðs vegar úr heiminum
hafa fengið að spreyta sig hér. Um
tíu þeirra hafa þegar numið land og
eru orðnar hluti af gróðurríki ís-
lands. Margar fleiri eiga eftir að
gera það. Þar með hefur náttúran
sjálf staðfest enn einu sinni að landa-
mæri þjóða eru ekki landamæri
tijánna.
íslendingar hafa tekið þessari
hegðan tijánna vel eins og gestrisn-
um húsráðanda sæmir þegar ókunna
ber að garði. Þeir ætla fleiri og fleiri
að opna lendur sínar fyrir gestunum.
Þeir ætla að láta draum sinn rætast
um margan grænan lund og fjöl-
skrúðugan í landinu nakta. Og spuija
ekki um ætt og uppruna tijánna,
bara hvort þau vaxi og þrífist."
MANSTU UTSOLUNA OKKAR í FYRRA?
ÚTSALAN HEFSTÁ M0RGUN 70% 60% 50% HlaUPaskÓr Reebok_sk°r S—2, L.A-eear k
IÚTSAI LA
Skólavörðustíg 14 - Símar: 24 5 20 & 1 70 54