Morgunblaðið - 07.09.1990, Blaðsíða 32

32
MORGUNBLAÐIÐ
FÖSTUDAGUR 7.
SEPTEMBER 1990
Minning:
Krisiján Jónsson
frá Snorrastöðum
Fæddur 24. apríl 1897
Dáinn 31. ágúst 1990
Kristján var hugsjónamaður, það
fór ekki á milli mála og það sýndi
hann í orði og verki. Við áttum
farsæla samleið í bindindismálum.
Hann var ekki í vafa um að Bakkus
ætti ekkert erindi inn í mannlífið
nema til skemmdar. Hann var ung-
mennafélagsins heilbrigð sál í
hraustum líkama og harmaði þegar
heit voru þar afnumin. Heitstreng-
ingar sínar í æsku stóð hann við.
Þá var hann íslendingur og málið
var honum kært, bæði sem ritað og
í ræðu. Málvernd skildi hann vel
og skilaði til þess dijúgum hlut og
var til þess vitnað.
Kristján var áhugamaður að því
sem hann gekk. Við störfuðum sam-
an við söfnun Snæfellingaljóða og
það samstarf er mér hugljúft. Ymsu
öðru léðum við saman lið og aldrei
brást mér samstarfið og það sem
hann lofaði og tók að sér var í
góðum höndum. Þessa þykir mér
kært að minnast nú, þegar hann
hefir skilað góðu lífsstarfi jarðlífs.
Hann fékk að sjá margt rætast af
því sem hann taldi horfa landi og
þjóð til hins betra. Hann varð einn-
ig fyrir miklum vonbrígðum þegar
gott mannsefni fór fyrir lítið undir
leiðsögn Bakkusar. Já, það tók oft
á og um þetta ræddum við Kristj-
án, skrifuðum um í blöðin. Hann
gerði sitt til að beina ungmennum
inn á farsælar brautir.
Snorrastaðaheimilið setti svip á
umhverfið. Heimsókn þangað var
ánægjuleg. Og alltaf var eitthvað
lærdómsríkt sem maður fór með
þaðan. Hvers vegna getur þjóðlífíð
ekki verið betra, hvers vegna erum
við alltaf að elta mýraljósin? Þessar
spurningar bar oft á góma. Já,
hvers vegna?
Kristján trúði á hið góða og vissi
að besti leiðsögumaður um lífið var
og er Kristur. Góðu dagsverki er
nú skilað og horfið á vit annarrar
tilveru þar sem verkefni bíða. Lífið
er skóli til að búa sig undir meira
og æðra.
Ég tel mig hafa auðgast af kynn-
um mínum við Kristján og vil nú
þakka okkar góðu og uppörvandi
kynni. Blessuð veri minning góðs
samferðamanns.
Arni Helgason
Ég elska þig, málið undurfríða,
og undrandi krýp að lindum þínum.
(E.B.)
Kristján Jónsson, Snorrastöðum,
Kolbeinsstaðahreppi á Snæfellsnesi,
andaðist 31. ágúst sl. Þar er genginn
þjóðkunnur mannkostamaður. .
Hann var fæddur að Snorrastöð-
um 24. apríl 1897. Foreidrar hans
voru hjónin Jón Guðmundsson, ■ sem
ættaður var úr Borgarfirði og Sól-
veig Magnúsdóttir, sem átti ættir
sínar að rekja í Húnavatns- og
Strandasýslur. Kristján var yngstur
margra barna þeirra hjóna og kveður
síðast. Meðal bræðra hans voru Stef-
án, lengi skólastjóri og námsstjóri í
Stykkishólmi (d. 1969), Sveinbjöm,
bóndi og kennari á Snorrastöðum (d.
1979), og Magnús, bóndi á Snorra-
stöðum (d. 1955). Allir voru bræður
þessir kunnir fyrir störf sín að fé-
lags- og menningarmálum.
Snorrastaðaheimilið hafði orð á
sér sem mikið menningarheimili.
Þannig var það í tíð foreldra Krist-
jáns og ekki síður eftir að hann og
bræður hans tveir tóku þar við bús-
forráðum. I fyrstu stóð Margrét syst-
ir þeirra fyrir búi með þeim bræðr-
um, en 1931 kvæntist Sveinbjörn
Margréti Jóhannesdóttur frá Hauk-
atungu, sem þar hefur átt heima
síðan og er enn á lífí. Á Snorrastöð-
um var góður bókakostur og mikið
lesið. Menning þjóðarinnar, saga og
tunga, var hugleikið umræðuefni.
Þar átti félagshyggjan djúpar rætur.
Þar ríkti glaðværð gestrisni eins og
best gerist í íslenskum sveitum. Þar
átti samvinnuhreyfingin og Fram-
sóknarflokkurinn sér góða málsvara.
Búskapurinn var með myndarbrag.
Vel byggt, mikið ræktað og snyrti-
mennska úti sem inni.
Það eru meir en 50 ár síðan ég
kynntist Snorrastaðaheimilinu. Mér
var strax ljóst að það átti sér djúpar
menningarlegar rætur. Ég átti því
láni að fagna að starfa hjá Stefáni
við barnaskólann í Stykkishólmi árin
1937-’39 og búa á heimili hans.
Þangað komu bræður hans á Snorra-
stöðum einn af öðrum. Á útmánuðum
1939 gengumst við nokkrir félagar
í Umf. Snæfelli í Stykkishólmi fyrir
því að endurreisa Héraðssamband
Snæfellinga með fundi á Vegamót-
um. Þar tók Kristján á Snorrastöðum
að sér forustu sambandsins. Vinátta
og kynni okkar hafa haldist síðan,
mér til mikils ávinnings. Eftir það
lagði ég oft leið mína að Snorrastöð-
um. Hann kom af og til á heimili
mitt, einkum eftir að ég flutti á
Akranes og var ætíð mikill aufúsu-
gestur okkar hjóna. Það var sem góð
kennslustund að fá Kristján í heim-
sókn og sitja við fótskör hans.
Kristján varð snemma með af-
brigðum námfús og hinn mesti lestr-
arhestur. Hann dvaldi í iýðskóla Sig-
urðar Þórólfssonar á Hvítárbakka
veturna 1916-1918 og hafði mikil
not af því námi. Eftir það var hann
á Snorrastöðum og þar vann hann
lífsstarf sitt. Umf. Eldborg í Kol-
beinsstaðahreppi var stofnað 1915.
Eftir að Kristján kom af Hvítár-
bakkaskóla valdist hann í forustu-
sveit félagsins og var þar virkur fé-
lagi fram á efri ár. Hann varð for-
maður Héraðssambands Snæfellinga
1939, eins og áður getur og gegndi
því starfi næstu árin. Alls átti hann
sæti í stjórn sambandsins í meir en
30 ár. Hann var lengi fulltrúi þess
á þingum UMFÍ og stundum ritari
þeirra. Hann var ungmennafélagi af
lífi og sál. Stefna þeirra: Ræktun
lands og lýðs, var sem töluð frá
hjarta hans.
Mörgum öðrum trúnaðarstörfum
gegndi Kristján fyrir sveit sína og
hérað. Hann var í skólanefnd Kol-
beinsstaðahrepps, skattanefnd,
deildarstjóri Kaupfélags Borgfirð-
inga og lengi fulltrúi á aðalfundum
þess. Hann var í byggingamefnd
Laugagerðisskóla og hafði áður verið
í forustusveit fyrir byggingu sund-
laugar að Kolviðarnesi. Þá var hann
í áfengisvarnanefnd í fjölda mörg ár
og mikill áhugamaður um áfengis-
yarnir. Kristján var skáldmæltur og
orti nokkuð. Hann var í útgáfunefnd
Snæfellingaljóða og þar birtust
kvæði eftir hann. Ennfremur hafa
nokkur kvæði eftir hann birst í Skin-
faxa — tímariti UMFÍ.
Þrátt fyrir félagsstörf í héraði og
forustu fyrir ýmsum menningannál-
um mun Kristján þó vera þekktastur
fyrir áhuga sinn á íslensku máli og
málrækt. Samband hans við þá orða-
bókarménn er orðið langt og munu
fáir hafa enst þeirri lengur. Þar kom
best í Ijós ást hans á íslenskri tungu,
óvenjulega gott minni og þrotlaus
lestur um allt það sem snertir sögu
og bókmenntir þjóðarinnar. íslend-
ingasögurnar hafði hann áreiðanlega
lesið aftur og aftur, svo vel var hann
að sér um efni þeirra. Hann kunni
reiprennandi fram á gamals aldur
fjölda kvæða eftir aldamótaskáldin.
Hann var hafsjór af fróðleik og bar
mikla virðingu fyrir menntun og
menningu, þótt sjálfur ætti hann
ekki kost á langri skólagöngu. Is-
lensk tunga og saga voru kjörgreinar
hans. Þar var hann hinn leitandi
maður. Leitandi að sannleikanum í
hveiju tilviki. Ekki er að undra þótt
slíkur maður reyndist mikill visku-
brunnur. Kristján sagði skemmtilega
frá og gat brugðið fyrir sig leik-
rænni tjáningu, þegar hann vildi svo
við hafa. Það gaf frásögninni aukið
gildi.
Eitt sinn er fundum okkar Krist-
jáns bar saman fyrir fáum árum var
hann mjög miður sín yfir því að hann
inundi ekki hver hafði ort ljóðið sem
þetta erindi er í:
Styðjast staf
stolin svör
skilur haf
hjarta og vör.
Hann nefndi til 2-3 góðskáld en
var ekki viss. Ekki dugði annað en
hafa það á hreinu hver hefði gefið
þjóðinni slíka perlu. Því miður gat
ég ekki gefið 'honum óyggjandi svar
við því. Stuttu síðar var ég að blaða
í ljóðasafni Einars Benediktssonar
og fann þá fyrir hreina tilviljun þetta
brot í kvæðinu Skýjaferð. Ég hringdi
snarlega í Kristján og sagði honum
frá höfundi þess og hvar kvæðið
væri að finna. Hann varð allshugar
feginn að þetta skyldi vera komið á
hreint. Ég hygg að það séu ekki
margir um nírætt, sem. viðhalda
ljóðakunnáttu sinni af slíkri ná-
kvæmni. Mér finnst saga þessi dæmi-
gerð um þá menningaræð, sem hon-
um var í blóð borin og lifði með hon-
um til endadægurs.
í eðli sínu var Kristján ákaflega
hógvær maður og hlédrægur. Hann
gerði lítið af því að halda ræður,
nema þar sem skyldan bauð honum
vegna ýmissa trúnaðarstarfa. Þá
voru þær vel undirbúnar á vönduðu
máli. Ég spurði hann einu sinni um
störf hans í byggingarnefnd Lauga-
gerðisskóla, en stofnun hans var
mikill menningarviðburður á Snæ-
fellsnesi — nánast bylting í skólamál-
um — þar sem nær allir sveitahrepp-
ar sýslunnar sameinuðust um bygg-
ingu glæsilegs skólaseturs við hinar
bestu aðstæður og lögðu jafnframt
farkennsluna niður. Svar Kristjáns
var eitthvað á þessa leið: Mín störf
skiptu þar engu máli. Ég var aðeins
fundarritari hjá Gunnari á Hjarðar-
felli. Nefnd þessi starfaði í 9 ár.
Vann merkilegt starf sem lengi verð-
ur minnst og ég efast ekki um að
fundargerðir Kristjáns séu sannar
og góðar heimildir um allt sem þar
gerðist. Gunnar var formaður bygg-
ingamefndarinnar og bauð öllum
erfiðleikum birginn, eins og Snæfell-
ingum er kunnugt um. En þar sem
annars staðar var Kristján hinn
trausti starfsmaður, sem aldrei brást
skyldu sinni og foringinn gat treyst
í einu og öllu, enda hefur Gunnar
rómað samstarfið við Kristján —
bæði nú og áður. Kristján gekk heill
til allra starfa og lagði ávailt gott
til málanna. Hann átti viturt hjarta
og bar velvildarhug til samferða-
manna sinna. Með honum var því
gott að vinna.
Snorrastaðir eru fallegt býli í sög-
uríkri sveit rétt sunnan við Eldborg-
arhraunið á Snæfellsnesi. Þar skart-
ar sjálf Eldborgin eins og kóróna á
hrauninu í nokkurri ijarlægð. Stutt
leið er til sjávar. Þar er fyrir landi
urmull eyja og skeija. Víðsýni er
mikið út Snæfellsnesið og inn til
landsins. Þarna vann Kristján hörð-
um höndum við bústörf langa ævi.
Jörðin var vel fallin til búskapar.
Haglendi gott fyrir sauðfé í Eldborg-
arhrauni og auk þess mikil fjörubeit.
Smalamennskan var hinsvegar erfið
í hrauninu og mikil flæðihætta við
sjóinn. Það kom lengi í hlut Kristjáns
að vera fjárgæslumaður á Snorra-
stöðum og hygg ég að hann hafi
unað því vel. Þar gafst oft gott næði
til að bijóta heilann um hin ólíkustu
efni, sem lesið var um. Þetta gat
hinsvegar kostað margar vökunætur
við sjóinn þegar hætta var á ferðum
vegna sjávarfalla.
Kristján kvæntist ekki né átti
börn. Á heimilinu ólust samt sem
áður upp 7 börn þeirra Margrétar
og Sveinbjarnar bróður hans. 4
drengir og 3 stúlkur. Mér fannst allt-
af Kristján vera sem annar faðir
þeirra og sýna þeim hina fyllstu
umhyggju. Éitt er víst að eftir að
Kristján lét af bústörfum og aldur
færðist yfir hafa börnin frá Snorra-
stöðum og makar þeirra verið sam-
taka um að létta honum ellina og
sýnt honum frábæra ástúð og um-
hyggju með margvíslegum hætti. Er
það þeim til mikils sóma. Síðustu
æviárin dvaldi Kristján á Dvalar-
heimili aldraðra í Borgarnesi.
Löngu og merku ævistarfi er lok-
ið. Fræðaþulurinn, sem ungur að
árum tók ást við tungu og sögu þjóð-
arinnar, hefur lokið lífsferli sínum.
Lokað
Vegna útfarar GEIRS HALLGRÍMSSONAR, seðla-
bankastjóra, verða skrifstofur vorar lokaðar frá
kl. 12.00 á hádegi í dag, föstudaginn 7. september.
Fiskveiðasjóður íslands.
Lokað
Vegna jarðarfarar GEIRS HALLGRÍMSSONAR,
seðlabánkastjóra, verður Seðlabankinn lokaður
frá kl.. 12 á hádegi föstudaginn 7. september nk.
Seðlabanki íslands.
Lokað
Skrifstofur Sjálfstæðisflokksins í Reykjavík, Val-
höll, Háaleitisbraut 1, verða lokaðar í dag, föstu-
daginn 7. september, vegna útfarar
GEIRS HALLGRÍMSSONAR.
Sjálfstæðisflokkurinn.
Lokað
verður eftir hádegi í dag, föstudag, vegna jarðar-
farar PÁLS GÍSLASONAR.
Stoð hf., Trönuhrauni 6, Hafnarfirði
og Domus Medica, Egilsgötu 3, Reykjavík.
Tungan er afsprengi þjóðarsögunnar
og þar verður ekki greint á milli.
Hvað er tungan? Þannig spyr Matt-
hías og svar hans var:
Tungan geymir í tímans straumi
trú og vonir landsins sona,
dauðastunur og dýpstu raunir,
Darraðarljóð frá elstu þjóðum
heiftarhreim og ástarbríma
örlagahljóm og refsidóma,
land og stund í lifandi myndum
ljóði vígðum, geymir í sjóði.
Sjálfboðaliðar á akri íslenskrar
tungu eiga skilið þakklæti alþjóðar
fyrir málræktarstörf sín. Islenskt
þjóðerni er fólgið í tungunni, sem
skapar sjálfstæði þjóðarinnar og til-
verurétt. Hér er því mikið í húfi.
Kristján á Snorrastöðum var einn
af þessum sjálfboðaliðum. Blessuð
sé minning hans.
Daníel Ágústínusson
Hinn 31. ágúst sl. lézt mikill
velvildarmaður Orðabókar Háskól-
ans. Eins og allir þeir vita, sem
hlustað hafa á þættina um íslenzkt
mál í Ríkisútvarpinu á liðnum ára-
tugum, hefur verið vitnað til um-
sagna margra heimildarmanna um
orð og merkingar þeirra. Á engan
mun hallað, þótt ég ne'fni þar alveg
sérstaklega til Kristján á Snorra-
stöðum, enda hefur hann fylgzt
með þætti okkar orðabókarmanna
allt frá upphafi eða aftur til ársins
1956. Eins mun hann hafa verið
tryggur hlustandi og miðlari til
þeirra, sem áður höfðu þennan þátt
á hendi, jafnáhugasamur og hann
var um íslenzka tungu og velferð
hennar. Um hana vildi hann halda
dyggan vörð, enda var Kristján
enginn veifiskati og var heill í
hveiju því máli, sem hann hafði
áhuga á.
Kristján var orðinn háaldraður,
þegar hann lézt, eða rúmlega 93
ára gamall. Frá því að hann hóf
samband við Orðabókina og fram á
þetta ár, ritaði hann alls 133 löng
og efnismikil bréf, sum árin fimm
til sex, og öll með mjög skýrri hendi
og á vönduðu máli. Síðasta bréf til
okkar skrifaði hann í febrúar sl.
og er ekki unnt að sjá á því, að þar
haldi um penna rúmlega níræður
maður. Bjó hann þó við mikla sjón-
depru síðustu ár. Eins bagaði hann
heyrnarleysi, enda hafði hann fyrir
allnokkru skrifað okkur og boðað,
að nú yrði bréflegu sambandi við
Orðabókina brátt lokið. En samt
hélt hann ótrauður áfram bæði að
hlusta eftir beztu getu og síðan að
svara spurningum okkar bréflega.
Get ég í þessu sambandi ekki stillt
mig um að setja hér upphaf næst-
síðasta bréfs hans til okkar, en það
skrifaði hann 30. október sl. Þar
segir hann: „Það má nú segja að
stefnt sé í fulla vonleysu að ætla
að skrifa um íslenzkt mál, kemur
þar þrennt til. Hið fyrsta að vita
eitthvað sem vert er að greina frá.
Hið annað að geta sagt frá svo
skiljanlegt sé, og hið þriðja að koma
því á blaðið svo læsilegt verði. Ég
stefni samt út í óvissuna." Honum
var það svo sannarlega óhætt, okk-
ar gamla og trygga vini, því að
hann fullnægði öllum þessum skil-
yrðum. Hann hafði ævinlega eitt-
hvað frásagnarvert, kom því í skil-
merkilegan búning, og í þriðja lagi
var allt svo læsilegit frá hendi hans
til síðustu stundar, að það olli aldr-
ei misskilningi. Er vissulega
ánægjulegt að ná svo háum aldri
sem Kristjáni auðnaðist og halda
fullri andlegri reisn til leiðarloka.
Hin síðustu ár bjó Kristján á
Dvalarheimili aldraðra í Borgar-
nesi. Þar hafði hann í kringum sig
margt fólk af sinni kynlóð, alda-
mótakynslóðinni. Nutum við einnig
góðs af, því að hann bar ýmsar
spurningar okkar um orð og merk-
ingar undir sambýlisfólk sitt og lét
okkur síðan í té umsagnir þess. Ég
hygg honum hafi liðið vel á Dvalar-
heimilinu, enda mun hann hafa ver-
ið mannblendinn að eðlisfari. Þá var
hann fróðleiksfús alla ævi og vel
lesinn og minnugur með afbrigðum.
Urðum við þess vel áskynja, bæði
í bréfum hans og eins, þegar hann
kom í heimsókn til Orðabókarinnar,
en þangað kom hann oftast nær,
þegar hann átti erindi í borgina hin