Morgunblaðið - 02.12.1990, Blaðsíða 22

22
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 2. DESEMBER 1990
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGI3R" 2i DESEMBBR 1990
23
MANN-
• réttindastofn-
unin Freedom House,
sem ég hef áður vitn-
að til annars staðar,
gaf út einskonar frels-
iskort af jörðinni sem
á að sýna þjóðfélagslega stöðu
ýmissa ríkja í upphafi árs 1990.
Samkvæmt kortinu búa 2 milljarðar
íbúa jarðar, eða 39%, við lýðræði
af þeim 5,2 milljörðum sem jörðina
byggja. Þá býr 1,2 milljarður, eða
22%, við frelsi að nokkru, en 2
milljarðar, eða 39%, eru ófijálsir.
í fyrsta skipti í átján ára sögu
Freedom House eru fleiri ríki fijáls,
eða 61, en þau sem ófijáls eru; þau
eru 59 talsins. Slíkt er nú ófrelsið
á þessari voluðu jörð. Mikið vantar
uppá allir jarðarbúar hafi kynnzt
lýðræði og fijálsum kosningum. En
það er farið að hvítna í föll á út-
hafí einvaldanna.
LÍTILL VAFI ER'Á ÞVÍ
• að þeir þrá mest frelsi
meirihlutans sem þekkja það
minnst. Og þá kemur einsog óvart
í hugann þessi sérstæði kafli um
pólitíkusa í Mobý Dick, Hversu
mikla andlega yfírburði sem einhver
maður kann að hafa, geta þeir þó
raunverulega ekki veitt honum
drottinvald yfír öðrum mönnum,
nema til komi einhvers konar ytri
brögð eða sefjanir, sem í sjálfu sér
eru meira eða minna auvirðilegar.
Það er þetta, sem ávallt aftrar furst-
unum í ríki Drottins frá ræðupöllum
þingmanna hér í heimi, og lætur
æðstu virðingar þessa heims frekar
í té þeim mönnum sem
frægari verða af tak-
markalausri minni-
máttarkennd en af
tvímælalausum yfír-
burðum yfir andlaus-
um múgnum. Slíkur
voðamáttur leynist í lítilmennsk-
unni, þegar hún girðir sig óstjórn-
legri pólitískri oftrú, að fábjánar
hafa verið settir í sum hásætin og
þeim veitt konungsvald.
Mættum við ekki íhuga þennan
óvænta og dómharða boðskap?
LYÐRÆÐI Á EKKI
• alltaf erindi við þá sem
gætu unnið því bezt. Það eru vissu-
lega vonbrigði. Rousseau segir jafn-
vel í Þjóðfélagssáttmálanum (III,
4), Það hefur aldrei verið neitt raun-
verulegt lýðræði í ströngustu merk-
ingu orðsins og verður aldrei.
En þjóðir þurfa víst einnig að
herðast í eldi einsog einstaklingar.
Og vonandi fer nú að létta til; von-
andi við ánetjumst ekki nýju kerfi;
tilaðmynda þeirri tæknihyggju sem
lýst er í 1984. Hún er ekki síður
hættuleg lýðræðinu en forsjár-
hyggja-
Það sama blasir ekki við öllum
þegar þeir sjást um af Snæfelli sög-
unnar. Skyggni er misjafnlega gott
og ekki hafa allir sömu sjón. Við
einblínum á lýðræði og kosti þess
en Platon fékk andúð á því, kannski
helzt vegna þess hvernig það fór
með lærimeistara hans. Þjóðfélag
sem 4>oldi ekki Sókrates var ekki
uppá marga físka. Þegar Felix
Markhám lýsir Napóleon í sögu sinn
aðra afstöðu."
Þessi svör formanns Alþýðubanda-
lagsins eru langt frá því að vera full-
nægjandi. Þau eru raunar með þeim
hætti, að hann hlýtur að gera ítar-
legri grein fyrir því, hvað fór fram
innan þingflokks Alþýðubandalags-
ins, þegar rætt var um setningu þess-
ara laga. Það hefur jafnan verið svo,
að ríkisstjórnir, sem hafa sett bráða-
birgðalög, hafa kannað undirtektir
við slíka lagasetningu í þingflokkum
sínum og talið sér skylt að hafa
tryggan meirihluta,fyrir þeim á þeim
tírna, þegar þau voru sett.
Ummæli Ólafs Ragnars verða ekki
skilin á annan veg en þann, að hann
hafi vitað, að einstakir þingmenn
Alþýðubandalagsins mundu ekki
greiða bráðabirgðalögunum atkvæði
á þingi, þegar þau voru sett. Aðra
ályktun er ekki hægt að draga af
eftirfarandi orðum, sem vitnað var
til hér að framan: „Það hefur alltaf
verið ljóst, að einstakir þingmenn í
Alþýðubandalaginu myndu ekki geta
stutt bráðabirgðalögin af persónuleg-
um ástæðum en afstaða flokksins var
afar skýr.“ Hvaða máli skiptir af-
staða flokksins, ef ljóst er, að hann
getur ekki tryggt stuðning nægilega
margra þingmanna við setningu lag-
anna? Var Steingrími Hermannssyni
kunnugt um þessa afstöðu einstakra
þingmanna Alþýðubandalagsins? Var
öðrum stjórnarflokkum um þetta
kunnugt?
Auðvitað er það alveg rétt hjá Ólafi
Ragnari Grímssyni, að einstakir þing-
menn stjórnarflokkanna geta skipt
um skoðun frá þeim tíma, sem út-
gáfa bráðabirgðalaga fer fram og þar
til atkvæðagreiðsla verður um þau á
Alþingi. Ef um það væri að ræða
ættu þeir þingmenn að gera grein
fyrir forsendunum fyrir breyttri af-
stöðu. En það virðist ekki vera aðalat-
riði þessa máls miðað við tilvitnuð
ummæli Ólafs Ragnars sjálfs.
Hver sem skoðun manna er á efni
bráðabirgðalaganna, en um afstöðu
Morgunblaðsins til þeirra er fjallað
ítarlega í Reykjavíkurbréfi í dag,
skiptir höfuðmáli fyrir þingræðið í
Iandinu, að frá því verði skýrt opin-
berlega hvaða upplýsingar ríkis-
stjómin hafði í höndunum um afstöðu
einstakra þingmanna Alþýðubanda-
lagsins og hugsanlega annarra til
setningar bráðabirgðalaganna. Morg-
unblaðið hefur áður lýst þeirri skoðun
að afnema eigi rétt ríkisstjórna til
útgáfu bráðabirgðalaga enda auðvelt
að kalla Alþingi saman með ör-
skömmum fyrirvara, eins og sam-
göngum er nú háttað. Ríkisstjórn sem
setur bráðabirgðalög án þess að vera
í góðri trú um meirihlutastuðning við
þau á Alþingi er að byija að stjórna
með geðþóttaákvörðunum og þá er
lýðræðið í hættu.
segir hann keisarinn hafi annað-
hvort verið skepna eða guð.
1 AA NAPÓLEON KUNNI
J. VI vl • allar þær sjónhverfingar
sem sjónvarpsstjörnur og stjórn-
málamenn hafa tileinkað sér nú á
dögum. Vissi að ekkert er lengi
munað. Sagði, einsog hann væri
sérfræðingur í blekkingum fjöl-
miðlasamfélagsins, Maður verður
alltaf að vera að gera eitthvað;
kóngafólk verður sífellt að vera til
sýnis; starf þjóðhöfðingja er leik-
list(!)
En mikill vinur Napóleons og von
Frakklands á sínum tíma, bezti
herforingi Frakka ásamt Napóleon,
Desaix hershöfðingi, er óþekktur
með öllu. Desaix var drepinn í orr-
ustu á Norður-Ítalíu. Kúlurnar báru
ekki kennsl á hann, var sagt. En
kúlur óvinanna þekktu Napóleon —
og þær forðuðust hann. Þrátt fyrir
ósigra í lokin sjáum við hann í gegn-
um kíki sem Bretar hugðust snúa
öfugt. Ég hef ekki upplifað fortíðina
nógu sterkt, sagði hann, og gnæfir
nú sjálfur úr þessari sömu fortíð
einsog Alexander mikli. Samt kom
hann óorði á hugsjónir mannsins
um frelsi. Rændi byltingu frelsis,
jafnréttis og bræðralags; og nú er
þess beðið með þó nokkurri eftir-
væntingu, hvort afturganga hans
birtist við kastalaveggi efahyggj-
unnar, einsog konungsvofan sem
ruglaði Hamlet á virkisveggjunum
forðum daga.
M.
(meira næsta sunnudag.)

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Aðstoðarritstjóri
Fulltrúar ritstjóra
Árvakur, Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Fréttastjórar Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
SigtryggurSigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar: Aðal-
stræti 6, sími 691111. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 691122. Áskriftar-
gjald 1100 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 100 kr. eintakið.
Hvaða upplýsingar
lágu fyrir við útgáfu
bráðabirgðalaganna?
Tþeim umræðum, sem undanfarna
I daga hafa orðið um bráðabirgða-
Iog þau, sem ríkisstjórnin setti sl.
sumar til þess að afnema kauphækk-
un BHMR hefur sú spurning að von-
um komið upp, hvort ríkisstjómin
hafi verið í góðri trú um, að hún
hefði stuðning meirihluta Alþingis
fyrir lögunum. Áður en bráðabirgða-
lögin voru sett höfðu töluverðar deil-
ur staðið innan stjórnarflokkanna í
nokkra daga um efni þeirra. Þær
deilur komust raunar á það stig, að
Steingrímur Hermannsson íhugaði
alvarlega þingrof og kosningar, setti
Alþýðubandalaginu úrslitakosti og
hafði meira að segja á úrslitastundu
óskað eftir viðræðum við forystu-
menn Sjálfstæðisflokksins.
Frá því að bráðabirgðalögin voru
sett hefur forsætisráðherra hvað eftir
annað lýst þeirri skoðun sinni, að þau
hefðu meirihlutastuðning á Alþingi
og er ekki ástæða til að ætla annað
en að hann hafí verið í góðri trú,
þegar hann gaf þær yfirlýsingar.
Sú staðreynd blasir hins vegar við,
að ríkisstjórnin hefur ekki getað
tryggt stuðning þingmanna stjórnar-
flokkanna við bráðabirgðalögin og
augljóst, að veikleikinn er í þing-
flokki Alþýðubandalagsins. Af því til-
efni spurði Morgunblaðið Ólaf Ragn-
ar Grímsson, formann Alþýðubanda-
lagsins, hvort hann hefði gefíð for-
sætisráðherra rangar upplýsingar um
afstöðu þingmanna Alþýðubanda-
lagsins til bráðabirgðalaganna. Svar
Ólafs Ragnars Grímssonar var á
þessa leið:
„Nei, ég gaf Steingrími ekki rang-
ar upplýsingar. Það hefur alltaf verið
ljóst, að einstakir þingmenn í Alþýðu-
bandalaginu myndu ekki geta stutt
bráðabirgðalögin af persónulegum
ástæðum, en afstaða flokksins var
afar skýr. Stofnanir flokksins tóku
afdráttarlausa afstöðu með bráða-
birgðalögunum, þjóðarsáttinni og
efnahagsstefnunni. Við höfum hins
vegar aldrei lagst á þá menn, sem
treysta sér ekki til að ganga þá leið.
Það er mikill munur á því og stefnu
flokksins."
í framhaldi af þessu svari spurði
Morgunblaðið eftirfarandi spurning-
ar: „Var þá ekki meirihluti fyrir
bráðabirgðalögunum?"
Og svar Ólafs Ragnars var þetta:
„Það er ekki venja að fara nákvæm-
lega yfir slíkt hjá hveijum og einum.
Það er líka stjórnarskrárbundið að
þingmönnum er frjálst að skipta um
skoðun frá því, að bráðabirgðalögin
eru sett og þar til þau koma til at-
kvæða. Það tíðkast ekki að binda
hendur þingmanna um langan tíma.
Aðalatriðið er, hvort þeir flokkar, sem
að stjórninni standa, taka flokkslega
áfstöðu með lögunum eða ekki og
það gerðu allir flokkarnir, þótt ljóst
væri, að einstakir þingmenn hefðu
HELGI
spjall
REYKJAVIKURBREF
Laugardagur 1. desember
ÞAÐ ÞYKIR YFIRLEITT
ekki tíðindum sæta, að
stjómarandstöðufiokk-
ur lýsi yfír andstöðu við
lagafrumvörp eða gerðir
ríkisstjómar. Það er
regla fremur en undan-
tekning, að þeir flokkar, sem skipa stjórn-
arandstöðu hveiju sinni beijist hart gegn
þeim málum, sem rikisstjórnir leggja fram
og fjalla um pólitísk málefni.
Samþykkt sú, sem þingflokkur Sjálf-
stæðisflokksins gerði sl. miðvikudag um
andstöðu við bráðabirgðalög þau, sem
ríkisstjómin gaf út síðla sumars um afnám
umsaminnar kauphækkunar BHMR, hefur
engu að síður valdið miklu fjaðrafoki. Til
þess liggja tvær ástæður: önnur er sú, að
þrír þeirra þingmanna, sem yfírleitt hafa
talizt stuðningsmenn rikisstjórnarinnar
hafa lýst því yfír, að þeir muni greiða at-
kvæði gegn bráðabirgðalögunum. Þar með
skortir ríkisstjórnina atkvæði til þess að
fá þau samþykkt. Steingrímur Hermanns-
son, forsætisráðherra, hefur lýst því yfir,
að verði þau felld, hljóti hann að ijúfa
þing og efna til kosninga
Hin ástæðan fyrir því, að afstaða þing-
flokks Sjálfstæðismanna kemur mörgum
í opna skjöldu er sú, að vegna sögu Sjálf-
stæðisflokksins, þess hlutverks, sem hann
hefur gegnt í íslenzkum stjórnmálum og
þeirra hefða, sem einkennt hafa störf
flokksins eru gerðar aðrar og meiri kröfur
til flokksins en annarra stjórnmálaflokka.
Það eru ekki sízt Sjálfstæðismenn sjálfir,
sem gera þær kröfur. Hvers vegna? Vegna
þess, að í a.m.k. hálfa öld hefur Sjálfstæð-
isflokkurinn verið kjölfestan í íslenzku
þjóðlífi og burðarásinn í stjómmálastarf-
semi landsmanna: flokkurinn, sem mótaði
og markaði utanríkisstefnu, sem fylgt hef-
ur verið í íjóra áratugi, flokkurinn, sem
barðist fyrir og bar fram til sigurs stóriðju-
málið fyrir aldarijórðungi, flokkurinn, sem
hafði forystu um útfærslu fískveiðilögsög-
unnar í 200 mílur og tryggði brottför
síðasta erlenda togarans, sem máli skipti
af íslandsmiðum, flokkurinn, sem í stjóm-
arandstöðu stóð eins og klettur með samn-
ingunum, sem Ólafur Jóhannesson gerði
við Heath um 50 mílurnar, þegar andstaða
kom upp í þeirri vinstri stjórn, sem þá sat
við samningagerð Ólafs, flokkurinn, sem
jafnan tryggði varnir landsins, hvort sem
hann var í stjórn eða stjómarandstöðu og
ekki sízt flokkurinn, sem jafnan hefur
barizt fyrir ábyrgri stefnu í efnahags- og
atvinnumálum og hefur hvað eftir annað
lent í stórátökum við óábyrga hentistefnu-
pólitík vinstri flokkanna á þeim vettvangi
eins og átökin veturinn og vorið 1978 eru
gleggsta dæmið um. Af þessum ástæðum
og mörgum öðrum em Sjálfstæðismenn
stoltir af sögu flokks síns og gera miklar
kröfur til hans.
Það er hins vegar alveg nýtt fyrirbæri,
að vinstri stjórn geri kröfur á hendur Sjálf-
stæðisflokknum um stuðning við málefni
sín!
Bráðabirgðalögin, sem um er að tefla,
hafa skapað óvenju flókna stöðu í íslenzk-
um stjórnmálum. Hvert orð, sem Þorsteinn
Pálsson, formaður Sjálfstæðisflokksins,
hefur sagt um aðdraganda þeirra frá því
að hinir upphaflegu samningar voru gerð-
ir við BHMR vorið 1989 og fram að setn-
ingu bráðabirgðalaganna er rétt. Gagnrýni
hans á sjálfa samningagerðina er rétt.
Gagnrýni hans á vinnubrögð ríkisstjórnar-
innar í kjölfar kjarasamninganna, sem
gerðir vom í febrúar sl., er rétt. Og ekki
má gleyma því, að formaður Sjálfstæðis-
flokksins var staðfastur stuðningsmaður
febrúarsamninganna eða hinnar svonefndu
þjóðarsáttar.
Hin flókna staða er hins vegar fólgin í
því, að hefðu bráðabirgðalögin ekki verið
sett og nái þau ekki fram að ganga á
Alþingi nú er þjóðarsáttin spmngin í loft
upp. 1 þeim efnum er ábyrgð allra alþingis-
manna mikil, hvort sem þeir sitja í stjórn
eða stjómarandstöðu. Ábyrgð þeirra
þriggja þingmanna stjórnarflokkanna, sem
hafa lýst því yfír, að þeir greiði atkvæði
gegn bráðabirgðalögunum er mikil og
ábyrgð þingmanna Kvennalistans er mikil,
ekki síður en þingmanna Sjálfstæðis-
flokksins.
Ástæðan er sú, að frá gerð febrúar-
samninganna hefur staðið yfir alvarlegasta
tilraun, sem gerð hefur verið í tvo áratugi
til þess að ráða bót á verðbólgunni, sem
verið hefur höfuðmeinsemd okkar þjóðfé-
lags áratugum saman. Nú þegar hefur
náðst verulegur árangur. Og sá árangur
er í hættu vegna þeirrar stöðu, sem upp
er komin á Alþingi.
Þessum árangri hafa aðilar vinnumark-
aðarins náð en enginn stjórnmálaleiðtogi
sérstaklega. Þetta er því þverpólitískt mál
en engin einkastefna núverandi ríkisstjórn-
ar, sem klúðraði því raunar vegna klaufa-
legrar meðferðar á BHMR-samningunum.
Afstaða
Morgun-
blaðsins
I MORGUNBLAÐIÐ
hefur í a.m.k.
þremur forystu-
greinum frá því í
júní sl. tekið skýra
afstöðu til þeirra
mála, sem nú valda mestum deilum á hin-
um pólitíska vettvangi. Ekki er úr vegi
að riíja þessa afstöðu upp í tilefni af sam-
þykkt þingflokks Sjálfstæðisflokksins.
Hinn 15. júní sl. birti Morgunblaðið for-
ystugrein í tilefni af þeirri ákvörðun ríkis-
stjórnarinnar að fresta einhliða kauphækk-
un BHMR, sem koma átti til framkvæmda
hinn 1. júlí sl. í þeirri forystugrein sagði
m.a.: „Það liggur auðvitað ljóst fyrir, hvaða
afleiðingar það mundi hafa að greiða fé-
lagsmönnum í BHMR út kauphækkanir
skv. þeim kjarasamningi, sem gerður var
á siðasta ári umfram kauphækkanir, sem
samið var um á hinum almenna vinnu-
markaði fyrir nokkrum mánuðum. Þeir
samningar mundu einfaldlega verða mark-
laust plagg, uppnám skapast á vinnumark-
aði, nýjar kauphækkanir knúnar fram og
ný verðbólgualda skella yfir ... Um það
verður ekki deilt, að við núverandi aðstæð-
ur mundi það hafa skaðleg áhrif á fram-
vindu efnahagsmála og atvinnumála, að
launaflokkahækkanir BHMR kæmu til
framkvæmda á þessu stigi málsins. Svo
mikið hefur áunnizt í baráttu við verðbólg-
una síðustu misseri, að þeim árangri má
ekki stofna í voða. Atvinnuvegirnir hafa
ekkert bolmagn til að greiða hærra kaup-
gjald og þjóðarbúið þolir ekki nýja verð-
bólguöldu. Skattgreiðendur hafa heldur
ekki efni á að greiða starfsmönnum sínum
hærri laun.“
Síðan var vikið að vinnubrögðum ríkis-
stjómarinnar í þessari forystugrein og þar
sagði: „Ríkisstjómin situr uppi með afleið-
ingar kjarasamninga, sem hún gerði til
þess að losna út úr erfíðu verkfalli. Hún
stóð síðan að öðrum kjarasamningum, sem
gengu þvert á hina fyrri. Hún hefði auðvit-
að átt að gera hreint fyrir sínum dyrum
strax í vetur. En hvað sem því líður má
aldrei leika vafi á, að ríkisstjórn fari að
lögum. Þess vegna á ríkisstjórnin að ganga
hreint til verks og nýta þann rétt, sem
hún hefur til þess að setja bráðabirgðalög,
þannig að ekki fari á milli mála, að rétt
sé að verki staðið. Auðvitað hefði ríkis-
stjórnin átt að leggja tillögu að slikri lög-
gjöf fyrir Alþingi áður en því var slitið í
vor. Allar upplýsingar lágu fyrir um þetta
mál meðan þingið sat, en væntanlega hafa
stjórnarflokkarnir viljað komast hjá
pólitískum óþægindum vegna þessa máls
fyrir sveitarstjómarkosningar. Ef ríkis-
stjórnin treystir sér ekki til að nýta rétt
sinn til bráðabirgðalaga vegna aðstæðna
ætti hún að taka þátt í því að fá úr því
skorið fyrir dómstólum, hvernig túlka beri
loðið -orðalag samninganna. Það stjómar
enginn lýðræðisþjóðfélagi með samnings-
brotum og trúnaðarbresti við launþega-
samtök."
Eins og fram kemur í þessum tilvitnun-
um taldi Morgunblaðið þegar í júní sl.
óhjákvæmilegt að afnema þær kauphækk-
anir umfram hækkanir til annarra, sem
BHMR átti að fá 1. júlí sl. skv. samningun-
um frá vorinu 1989 á þeirri forsendu, að
slíkar kauphækkanir mundu eyðileggja
þann árangur, sem að var stefnt með þjóð-
arsáttinni. Hins vegar gagnrýndi blaðið
harkalega vinnubrögð ríkisstjórnarinnar í
málinu öllu, sem ráðherrarnir hver á fætur
öðrum hafa síðan viðurkennt, að hafi ver-
ið hið mesta klúður.
Tillaga um
haustkosn-
ingar
EFTIR AÐ NIÐ-
urstöður Félags-
dóms lágu fyrir í
þessu deilumáli
birti Morgunblaðið
aðra forystugrein
um málið hinn 26. júlí sl. Þar sagði m.a.:
„Það fjaðrafok, sem orðið hefur í kjölfar
niðurstöðu Félagsdóms í deilumáli BHMR
og ríkisstjórnarinnar má ekki verða til
þess, að við missum sjónar á meginatriðum
þessa máls. Nú skiptir höfuðmáli að festa
í sessi þann árangur, sem náðst hefur í
verðbólgubaráttunni. Bresti þau bönd nú,
sem tekizt hefur að koma á verðbólguna,
líður langur tími þar til ný tilraun verður
gerð. Gleymum því ekki, að óðaverðbólgan
hefur geisað hér meira og minna látlaust
frá árinu 1972. Þeir, sem hafa orðið verst
úti í þeirri verðbólgu er láglaunafólk. Það
eru hagsmunir félagsmanna BHMR ekki
síður en annarra launþega, að verðbólgan
verði kveðin niður ... Niðurstaða Félags-
dóms breytir engu um þetta meginefni
málsins. Og athyglisvert er, að yfirleitt eru
viðbrögð bæði launþega og atvinnurekénda
á þann veg, að nú verði að halda þannig
á málum, að baráttunni gegn verðbólgu
verði haldið uppi af fullum krafti."
Síðan sagði í þessari sömu forystugrein
Morgunblaðsins: „Núverandi ríkisstjóm
markaði ekki þá stefnu í efnahags- og
kjaramálum, sem nú er svo mikil samstaða
um. Það gerðu aðilar vinnumarkaðar.
Samningar þeirra veittu ríkisstjórninni
hins vegar einstakt tækifæri til að koma
efnahagsmálum þjóðarinnar á réttan kjöl
og eindreginn stuðningur Sjálfstæðis-
flokksins við þessa stefnumörkun skapaði
henni vinnufrið.
Nú liggur hins vegar ljóst fyrir, að ríkis-
stjórnin hefur sjálf klúðrað þessu tækifæri
með furðulegum hætti. Samningar þeir,
sem ráðherrar gerðu við BHMR fýrir einu
ári, hafa verið ótrúlega vitlausir og voru
forsendur fyrir þeim endanlega brostnar
með kjarasamningunum, sem gerðir voru
á almennum vinnumarkaði í febrúarmán-
uði. Þá hafði ríkisstjórnin tækifæri til að
koma í veg fyrir þá stöðu, sem nú er kom-
in upp, með lagasetningu á Alþingi. Hún
hafði það tækifæri einnig um miðjan júní
með því að setja bráðabirgðalög, sem hún
gerði ekki. Með þessu aðgerðarleysi hefur
ríkisstjómin stofnað í hættu einni alvar-
legustu tilraun til að ná tökum á verðbólg-
unni, sem gerð hefur verið í tæpa tvo ára-
tugi.“
Morgunblaðið vék síðan að reynslu fyrri
ríkisstjóma undir lok kjörtímabils og sagði:
„Undir lok kjörtimabils hafa ríkisstjórnir
áður staðið frammi fyrir miklum vanda í
kjaramálum og efnahagsmálum. Áður hef-
ur sú spurning vaknað, hvort efna ætti til
haustkosninga til þess að koma í veg fyr-
ir óheillaþróun í efnahagsmálum. Reynslan
af því að gera það ekki er slæm. Nú er
mikið í húfi. Þess vegna á ríkisstjórnin að
gera nauðsynlegar bráðabirgðaráðstafanir
til þess að koma í veg fyrir nýja kollsteypu
í efnahagsmálum en tilkynna jafnframt,
að kosningar til Alþingis fari fram í haust
en ekki næsta vor.
Með því eina móti verður sú óheillaþró-
un, sem nú er að hefjast, stöðvuð. Þá verð-
ur komið í veg fyrir, að stöðug átök um
kjaramál og ný verðbólgualda einkenni
stjórnmálabaráttuna í haust og vetur og
áreiðanlega vaxandi óeining innan ríkis-
stjórnarinnar sjálfrar. Slík þróun mundi
leiða til þess, að ekkert raunhæft yrði gert
í efnahagsmálum fyrr en sumarið 1991
að lokinni nýrri stjómarmyndun og þá
heyrir sá árangur, sem náðst hefur í verð-
bólgubaráttunni, sögunni til. Kosningar til
Alþingis snemma í haust, þing með nýtt
umboð og ríkisstjórn með nýtt umboð
skapa siðferðilegan og pólitískan styrk til
þess að takast á við þau vandamál, sem
við blasa. Núverandi ríkisstjórn hefur ekki
þennan styrk eftir það, sem á undan er
gengið. Forystumenn stjórnarflokkanna
eiga í þessari stöðu að sýna að þeir láti
þjóðarhag sitja í fyrirrúmi.“
Bráða-
birgðalög
og nútíminn
LOKS BIRTI
Morgunblaðið for-
ystugrein um þetta
mál hinn 4. ágúst
sl. er ríkisstjórnin
hafði sett bráða-
birgðalög í kjölfar niðurstöðu Félagsdóms.
Forystugrein blaðsins hófst á þessum orð-
um: „Sú niðurstaða ríkisstjórnarinnar að
afnema 4,5% launahækkun félagsmanna
BHMR frá 1. sept. nk. er rétt... Ákvörðun
ríkisstjómarinnar nú skapar tækifæri til
að veija þann árangur, sem náðst hefur í
verðbólgubaráttunni og er mikilvægari en
flest annað, sem gerzt hefur í efnahags-
málum okkar síðustu árin.“
Síðan vék Morgunblaðið enn að vinnu-
brögðum ríkisstjórnarinnar og sagði:
„Staðreynd er hins vegar, að Félagsdómur
féll í hag félagsmönnum BHMR. Við slíkar
aðstæður verður ríkisstjórn að fara varlega
í útgáfu bráðabirgðalaga. Raunar má færa
sterk rök fyrir því, að útgáfa bráðabirgða-
laga sé úrelt fyrirbæri. Við nútíma aðstæð-
ur er auðvelt að kalla Alþingi saman með
1-2 sólarhringa fyrirvara. Þess vegna á
að vera óþarfi að veita ríkisstjómum nokk-
urn rétt til útgáfu bráðabirgðalaga. Ef
Alþingi hefði verið kallað saman til að
setja þessi lög hefði enginn grundvöllur
verið fyrir því að telja siðferðilegar for-
sendur skorta fyrir setningu laganna.
Ástæða er til að taka til alvarlegrar um-
ræðu að afnema rétt ríkisstjórna til útgáfu
bráðabirgðalaga. Til þess er þingið að setja
lög.“
Þá sagði í þessári forystugrein Morgun-
blaðsins: „Þótt sú ákvörðun ríkisstjórnar-
innar að afnema kauphækkun BHMR-
félaga sé tvímælalaust rétt er hætt við,
að stjórnin eigi eftir að lenda í miklum
erfiðleikum vegna þessa máls. Veruleg
hætta er á því, að BHMR haldi uppi slíku
andófi í haust og vetur, að umtalsverður
ófriður skapist. Slíkur órói getur haft nei-
kvæð áhrif á verðbólgubaráttuna og stuðl-
að að lausung í stað aga í efnahagsmálum.
Þess vegna er alls ekki víst, að þessar
aðgerðir ríkisstjómarinnar dugi til þess
að vefya árangurinn í verðbólgubarátt-
unni. „I framhaldi af þessum ummælum
var minnt á tillögu Morgunblaðsins hinn
26. júlí að efnt yrði til haustkosninga og
síðan sagði: „Morgunblaðið vill hvetja
stjórnarflokkana til að íhuga alvarlega
þessa leið. Þeir hafa nú hrint í framkvæmd
nauðsynlegum bráðabirgðaaðgerðum en
meira þarf til að koma.
Ríkisstjórnir þurfa oft að taka erfiðar
ákvarðanir og þá reynir á ábyrgð stjóm-
málamanna, bæði í stjóm og stjómarand-
stöðu. Fyrir tólf ámm þurfti sú ríkisstjóm,
sem þá sat, að taka erfiða ákvörðun í því
skyni að koma i veg fyrir nýja verðbólgu-
öldu og tryggja kaupmátt launþega. Þá
lagði ríkisstjóm Geirs Hallgrímssonar fram
lagafrumvarp á Alþingi, sem byggði m.a.
á því að skerða að hluta verðbætur á laun.
Alþingi setti þau lög en þeirri löggjöf var
svarað með ólöglegum verkfallsaðgerðum
og pólitísku bandalagi Alþýðuflokks og
Alþýðubandalags, Alþýðusambands ís-
lands og Verkamannasambands íslands,
sem hófu stríð á hendur þáverandi ríkis
stjórn undir kjörorðinu: Samningana í gildi.
Nú hafa Alþýðuflokkur og Alþýðu
bandalag staðið að útgáfu bráðabirgðalaga
um að taka samningana úr gildi og það
fer ekkert á milli mála, að sú lagasetning
nýtur velvildar forystumanna Alþýðusam-
bands íslands og Verkamannasambands
íslands. Þessi saga er. ekki rifjuð upp til
þess að hella salti í sár þessara aðila held-
ur til þess að láta í ljósi von um, að þeir
muni í framtíðinni verða ábyrgari í stjórn-
arandstöðu og verkalýðsbaráttu eftir þá
reynslu, sem þeir hafg gengið í gegnum
síðustu daga og vikur, en þeir voru vetur-
inn og vorið 1978.“
Staðan nú
EINS OG SJA MA
af þeim tilvitnun-
um, sem hér hafa
verið birtar í þijár
forystugreinar Morgunblaðsins hefur blað-
ið frá upphafi fylgt fastri og ákveðinni
stefnu í þessu máli. í fyrsta lagi hefur
blaðið frá upphafi stutt hina svonefndu
þjóðarsátt mjög eindregið og lagt hart að
öllum aðilum að halda fast við þau mark-
mið, sem sett voru með samningunum í
febrúar sl. I öðru lagi hefur Morgunblaðið
frá því deilan um kauphækkun BHMR kom
upp hvatt til þess, að sú kauphækkun yrði
afnumin og lýsti þeirri skoðun sinni í
ágústbyijun, að það væri rétt niðurstaða
hjá ríkisstjóminni að afnema þessa kaup-
hækkun. I þriðja lagi hefur Morgunblaðið
gagnrýnt öll vinnubrögð ríkisstjórnarinnar
í þessu máli harkalega og m.a. bent á, að
í kjölfar Félagsdóms hefði ríkisstjómin átt
að kalla Alþingi saman til þess að afnema
kauphækkun BHMR með lögum í stað
þess að afgreiða málið með bráðabirgða-
lögum. í fjórða lagi hvatti Morgunblaðið
þegar í júlí sl. til þess, að efnt yrði til
kosninga í haust í kjölfar þess, að kaup-
hækkun BHMR hefði verið afnumin til
þess að skapa þegar í stað pólitískar for-
sendur fyrir því að halda þjóðarsáttinni
áfram. í fimmta lagi hefur Morgunblaðið
minnt bæði stjóm og stjómarandstöðu á
þá ábyrgð, sem á þeim hvílir m.a. með
hliðsjón af hinum ógeðfelldu atburðum
veturinn og vorið 1978.
Með tilvísun til þessa málatilbúnaðar
Morgunblaðsins frá því snemma í sumar
er það skoðun blaðsins, að málflutningur
forystumanna Sjálfstæðisflokksins um
vinnubrögð ríkisstjómarinnar í sambandi
við BHMR-deiluna sé réttur, en flokkurinn
geti samt með engu móti tekið þá áhættu,
að stefna þjóðarsáttinni í voða. Ef hann
treystir sér ekki til að styðja bráðabirgða-
lögin ber honum skylda til að finna leið
út úr vandanum, sem tryggir áframhald-
andi þjóðarsátt og batnandi hag. Hann
verður sem sagt að fínna leið til að að-
skilja þessi tvö mál, bráðabirgðalögin og
þjóðarsáttina. Þar er honum mikill vandi
á höndum. En trúnaður hans og ábyrgð
em undir því komin, að honum takist að
tryggja áframhaldandi þjóðarsátt. Nú dug-
ar flokknum ekkert minna en Kólumbusa-
regg. Ef hann yrði til að eyðileggja þjóðar-
sáttina með andstöðu við bráðabirgðalögin,
yrði honum seint fyrirgefið og þá yrði
honum nánast ólíft í nýrri ríkisstjórn.
Svo mikið er í húfí, að hvort sem um
stjórn eða stjórnarandstöðu er að ræða
verða menn að standa saman um þann
árangur, sem náðst hefur. Það skiptir
máli fyrir atvinnulífið í landinu, sem nú
fær í fyrsta sinn í mörg ár tækifæri til
að bæta sinn hag og borga niður skuldir.
Það skiptir máli fyrir launþega, sem tug-
þúsundum saman hafa tekið á sig mikla
kjaraskerðingu á undanfómum mánuðum
og misserum og sætt sig við hana í von
um, að þjóðarsáttin færi þeim betri .tíð.
Það er mikill ábyrgðarhluti að stefna þess-
um vonum í hættu og þessum árangri í
voða.
En þingflokkur Sjálfstæðisflokksins
hefur tekið sína afstöðu og stendur að
sjálfsögðu ábyrgur fyrir henni gagnvart
kjósendum. Bráðabirgðalögin njóta ekki
stuðnings meirihluta þings og hætta er á
að þau falli með þeim ósköpum, sem í
kjölfarið mundu fylgja. Almenningur í
landinu á þá kröfu á hendur stjómmála-
mönnum í öllum flokkum, að þeir taki
höndum saman um að leysa þetta mál.
Ein leið til þess er sú, að ríkisstjómin og
forystumenn Sjálfstæðisflokksins semji um
það, að Sjálfstæðisflokkurinn veiti bráða-
birgðalögunum brautargengi með ein-
hveijum hætti en jafnframt verði þing
rofið og efnt til kosninga þegar S stað.
Verkefni stjómmálamanna í lýðræðisríki
er að höggva á Gordionshnúta.
„Almenningur í
landinu á þá
kröfu á hendur
sij órnmálamönn-
um í öllum flokk-
um, að þeir taki
höndum saman
um að leysa þetta
mál. Ein leið til
þess er sú, að
ríkisstjórnin og
forystumenn
Sjálfstæðisflokks-
ins semji um það,
að Sjálfstæðis-
flokkurinn veiti
bráðabirgðalög-
unum brautar-
gengi með ein-
hverjum hætti en
jafnframt verði
þing rofið og efnt
til kosninga þegar
í stað. Verkefni
stjórnmálamanna
í lýðræðisríki er
að höggva á
Gordionshnúta.“