Morgunblaðið - 02.12.1990, Blaðsíða 9

C -9
MÓRGUNBLÁDH) MANNLÍf^gmAUiygAmiR^ló^^
2t ÐESEMBEK11990
SIÐFRÆÐI/flWrjfcrþungt vegur lofordid um œvilanga
íryggö?
Breyskleiki ogframhjáhald
„ÉG GJÖRI það sem ég vil ekki,“ sagði frægur maður. Bindast
hjón órjúfanlegum böndum með loforði sínum um tryggð og heið-
arleika? Hvað er það sem fær maka til að svíkja loforðið? Geta
tilfinningarnar hlaupið með fólk í gönur hvenær sem er? Hvers
vegna gerir fólk það sem það veit og skilur að er rangt? Nægir
þekkingin ekki til að sigra hinn mannlega breyskleika? Hve alvar-
leg er framhjátekt hjóna?
Gifting — Maður og kona heita hvort öðru ævilangri tryggð, þau lofa
að vera hvort öðru trú.
Nú ætla ég að víkja að torveldu
vandamáli hvað mannlega
hegðun snertir, en það er breysk-
leikinn eða að breyta gegn betri
vitund. Sókrates (469-399 f.Kr.)
hélt því fram að
enginn myndi
breyta rangt ef
hann hefði þekk-
ingu á því hvað
væri rétt. Ef
menn gerðu
eftir Gunnor rangt, þá væri
Hersvein það vegna van-
þekkingar eða
misskilnings á því sem væri þeim
fyrir bestu. Sókrates hafði með
öðrum orðum ofurtrú á mætti
þekkingarinnar. - Aristóteles
(384-322 f. Kr.) kom hins vegar
auga á breyskleikann eða veik-
leikann gagnvart freistingum sem
gæti yfírbugað styrkleika þekk-
ingarinnar. Til að rannsaka
breyskleikann ætla ég að nota tvö
boðorð; „Þú skalt ekki drýgja hór“
og „þú skalt ekki girnast konu
náunga þíns.“ Dæmi:
Kristján og Kristjana gifta sig
og lofa hvort öðru ævarandi
tryggð og ást uns dauðinn skilur
þau að. Aður en athöfnin fór fram
uppfræddi presturinn þau og
menntaði. Hann skýrði út fyrir
þeim hví rangt væri að drýgja hór
og sagði meðal annars:
„Þið lofíð hvort öðru frammi
fyrir guði og mönnum að vera trú
og heitið að halda þetta loforð
allt til dauðadags. Framhjáhald
er því hjúskaparbrot og svik. Þið
eruð sem ein vera í heiðarlegu
sambandi. Ekkert má skyggja á
ykkar samband. Ef þið haldið
framhjá þá svíkið þið ykkur sjálf,
aðra menn og guð. Þá eruð þið
að gera eitthvað á bak við luktar
dyr lyginnar. Þið blekkið og hjóna-
bandið er í rauninni ónýtt og ást-
arsambandið rofíð, en sambandið
byggist á gagnkvæmu loforði. Þið
getið ekki gefið hvort öðru leyfi
til að stunda framhjáhald, því þið
hafíð lofað þessu frammi fyrir
guði og mönnum." Presturinn
hætti ekki að þylja yfír þeim fyrr
en hann var fullviss um að skjól-
stæðingarnir hefðu öðlast skilning
á merkingu hjónaloforðsins og í
giftingunni gangast þau sjálfvilj-
ug undir það og heita að svíkja
það ekki.
Einu ári síðar vandast málið
hjá Kristjáni. í næsta húsi býr
þokkafull fegurðardís og svo
óheppilega vill til að þau eru bæði
hundaeigendur og hittast oft þeg-
ar þau eru að viðra hundana sína.
Þau fara að mæla sér mót og viðra
hundana klukkan 10 á kvöidin.
Brátt kemur að því að þau fallast
í faðma og freistni í tómum kofa
á holtinu. Hundunum kemur líka
vel saman. Breysk halda þau heim
á leið. Girndin varð skynseminni
og þekkingunni yfírsterkari. Þau
vita bæði að framhjátekt er rangt
athæfi (Kristján gerði slíkt atferli
óumdeilanlega rangt með því að
lofa konu sinni eilífri tryggð). Nú
hafa þau stofnað hjónabandi
Kristjáns í voða og í rauninni sam-
eiginlega svikið Kristjönu. Hér er
um mannlegan breyskléika að
ræða, eða að breyta gegn betri
vitund og falla fyrir freistingum:
Siðfræðing fýsir að vita, hvers
vegna þau gera það sem þau vita
að er rangt og gegn þeirra skyn-
ssamlega vilja, nokkuð sem þau
hafa vonað að myndi ekki eiga
sér stað. Hví falla þau í freistni?
Var viljinn ekki nógu sterkur? Var
raunveruleg þekking ekki fyrir
hendi? Hafa aðstæður alræðisvald
yfir hegðun manna? Hvar liggur
hundurinn grafínn? Hví gera
menn það sem þeir vita að er
rangt?
Hugtakið loforð er mikilvægt í
dæminu um brúðhjónin. Maður
og kona heita hvort öðru ævi-
langri tryggð, þau lofa að vera
hvort öðru trú. En hvað er loforð
og orðheldni?
Loforð er orð eða merki, það
er trygging um að eitthvað verk
verði unnið. Loforð er samkomu-
lag milli manna um eitthvað og
það er gert ráð fyrir því að lof-
orðið sé haldið, en það er jafn-
framt þess eðlis að mögulegt er
að svíkja það. Loforð eru nefnilega
gefin af fúsum og fijálsum vilja
en ef einhver er þvingaður til að
lofa, þá er ekki um loforð að ræða,
heldur hótun, „þú verður að lofa
þessu, annars brýt ég á þér hand-
legginn“. Loforð getur verið
munnlegur samningur á milli
tveggja manna um tiltekið atriði,
en oft eru loforðin innsigluð með
handabandi. í viðskiptaheimi nú-
tímans telst tilhlýðilegt að skrifað
sé undir samning af viðkomandi
aðilum, traustum ábyrgðarmönn-
um sem staðfesta að loforðið verði
haldið og einnig af vitundarvott-
um sem votta að allt sé með felldu
í samningsgerðinni. Loforðin eru
tryggð í bak og fyrir og löggiltir
lögfræðingar sendir út af örkinni
ef annar aðilinn gerir sig líklegan
til að svíkja loforðið.
Loforð er ekki eitt af efnislög-
málunum en það er nauðsynlegur
þáttur í mannlífinu og væri gagns-
laust ef engum væri treystandi.
Það er mikil áhersla lögð á lof-
orðin í uppeldi einstaklinga. Börn-
um er kennt að halda loforð og
að fá samviskubit ef þau halda
þau ekki. Fólk, sem leggur það í
vana sinn að svíkja loforð, eflir
varla farsæld sína því það á erfitt
með að fá aðra til að hjálpa sér.
En hvers vegna ættum við að
halda loforðin? Ef við svíkjum þau
verður okkur sjálfum ekki treyst
og þá getum við ekki reiknað með
hjálp annarra. En ef við höldum
loforðin, getur það komið okkur
til góða síðar meir. Viðkomandi
hjálpar okkur seinna því við eigum
greiða inni hjá honum. Fólk sem
þarf oft á hjálp annarra að halda
ætti þar af leiðandi að leggja sig
í líma við að halda loforð sín. Við
höldum því loforðin til að vera
treyst og til að auka líkurnar á
því að aðrir haldi loforð sín gagn-
vart okkur. Sjálfselskan er ekki
langt undan hvað loforðin snertir.
Uppruni margra loforða er því
sjálfselskan, en loforð geta einnig
verið gefín af dyggð eða þeirri trú
að okkur beri að hjálpa náungan-
um án þess að reikna með ein-
hveiju í staðinn.
Loforð brúðhjóna er þýðingar-
mikið loforð og er það til að mynda
gert heyrinkunnugt og opinbert
fyrir mönnum og guði. Það er
fært í kirkjubækur og bækur ríkis-
ins og því má spyrja hvort það
sé ekki sannanlega siðferðilega
rangt að svíkja það með framhjá-
haldi eins og áðurnefndur Kristján
gerði? Hjón losna nefnileg ekki
undan loforði sínu nema þau
ákveði sameiginlega að slita sam-
bandi sínu, persónulega, lagalega
og fyrir guði.
Til umhugsunar: Vega öll loforð
jafn þungt? Leggðu höfuðið í
bleyti og veltu fýrir þér hvort það
sé hugsanlega réttlætanlegt að
svíkja loforð, eða hvort maður eigi
skilyrðislaust að halda öll loforð.
Innritun á vorönn 1991
stendur til 5. des. nk.
Sérstök athygli er vakin á því, að starfrækt
verður námsbraut fyrir vélaverði og 30 rúm-
lesta réttindanám skipstjórnarmanna, ef
næg þátttaka fæst,
Upplýsingar eru veittar á skrifstofu skólans
og í síma 95-35488.
Bt5BABHEl.Gl^Gin8SOH
....hér er fengist af
einlœgni og alvöru við
vanda sem ef til vill er
lykill að samtímareynslu
okkar. Vanda sem ekki
verður lýst til hlítar
nema í skáldskap. “
Matthías V. Sæmundsson
í umfjöllun í Ríkisútvarpinu.
0
FORLAGIÐ
LAUGAVEGI18, SÍMI91-25188
NABTNASTIILDUR
RÚNAR HELGI VIGNISSON
Egill grímsson, drengur úr dreifbýlinu, skólaður í Reykjavík, tví-
stígandi í Kaupmannahöfn, á framabraut í Bandaríkjunum. í bölv-
uðu basli við þann veruleika sem nútíminn leggur ungum manni á
herðar. Og ekki er ástin honum beinlínis auðveld - hvað þá girndin!
Enda ekkert grín að velja sér konu og lynda við hana á tímum jafnréttis
og framafíknar. Getur verið að Egill þjáist af þeirri algengu angistar-
truflun nútímamanna sem kallaður hefur verið nautnastuldur.
Þessi snjalla skáldsaga er í senn táknræn og sértæk, nautnaleg og
hrollvekjandi, ærslafull og sorgleg. Sannkallaður nautnafundur.
ISBN 9979-53-010-3
AUK k507-