Morgunblaðið - 15.03.1991, Blaðsíða 18

Morgunblaðið - 15.03.1991, Blaðsíða 18
18 MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 15. MARZ 1991 Þróun ríkisútvarpsins eftir Siglaug Brynleifsson Fyrri grein Ríkisútvarp hefur verið starf- rækt hér á landi í 60 ár. Af því tilefni hefur margt verið talað og skrifað um stofnunina. Starfslið hljóðvarps og sjónvarps hefur minnst afmælisins á ýmsan hátt og blaðaskrif um stofnunina bein- ast flest að því hversu þýðingar- mikil hún hefur verið til upplýs- inga, menntunar og skemmtunar. Rætt er um að útvarpið hafi rofið einangrun hinna dreifðu byggða og tengt þjóðina með samtengingu dreifbýlis og þéttbýlis. Það er ekki allskostar rétt. Það var lagning sí- mans á sínum tíma sem tengdi byggðir og þéttbýli og tengdi lands- menn umheiminum á fljótvirkari hátt en áður hafði verið. Ef bera á saman þýðingu símans og út- varpsins, þá var síminn mun þýð- ingarmeiri tengiliður en útvarpið var á sínum tíma. Sé litið lengra aftur í sambandi við miðlun upplýs- inga þá tókust skipulögð samskipti við umheiminn með konunglegri tilskipun um póstferðir á Islandi, útgefínni 13. maí 1776. Þótt til- skipunin væri komin út, hófut póst- ferðir ekki innanlands fyrr en 1782. Tilskipunin var prentuð í Hrapps- eyjarprentsmiðju 1782. Landpóstar önnuðust flutning pósts milli lands- hluta og þrisvar á ári skyldi póstur fluttur frá Danmörku og í fyrstu hóf reglulegt póstskip siglingar frá Danmörku til íslands 1778. Fram til þessa hafði póstur verið fluttur með skipum kaupmanna til lands- ins. íslenska póstþjónustan hefur því starfað í meira en 200 ár og var og er með skilvirkustu póstþjón- ustum í heimi. Dreifing upplýsinga rekin af rík- isvaldinu er því gömul á íslandi. Eins og áður segir kom svo síminn og loks útvarp, sem er tilefni þess- ara skrifa. Ríkisútvarpið er eins og nafnið ber með sér, opinber stofnun, rekin af ríkisvaldinu og mótuð af sömu aðilum. Ríkisrekinn fjölmiðill hlýtur að mótast af pólitískum viðhorfum í meira og minna mæli. í lýðræð- isríkjum verður að sjálfsögðu um meira val að ræða í fjölmiðlun en í þeim ríkjum þar sem ákveðin ríkis- hugmyndafræði mótar stefnuna. Auk þessa koma til fjölmiðlar, sem eru óháðir ríkisvaldinu, blöð og tímarit, sem gegna lykilhlutverkum sem miðlar. Hér á landi hófst blaða- útgáfa þegar á 19. öld og um það leyti sem Ríkisútvarpið var stofnað voru sjálfstæðir fjölmiðlar snar þáttur í pólitísku og menningarlegu lífí þjóðarinnar. Menningarefni það sem birtist í blöðum og timaritum var um það leyti mun viðameira og fjölskrúðugra en samsvarandi efni í útvarpi. Auk þessa bárust hingað erlend blöð og tímarit og þegar frá leið og með aukinni tækni var auðvelt að ná til erlendra út- varpsstöðva. Strangar kröfur Það hefur örlað á þeirri kenningu að með útvarpi hafí hafíst hér á landi nýtt menningarskeið með stórauknu upplýsinga- og menn- ingarstreymi innanlands og erlend- is frá og að einhverskonar einangr- un hafí verið rofín. Hafí verið um einangrun að ræða þá var hún rof- in löngu áður, með bættum pósts- amgöngum og símanum og blóm- legri blaðamennsku einkaaðila, fé- laga og stofnana. Þegar Ríkisút- varpið var stofnað töldust lands- menn tæplega 109.000 manns, þar af bjuggu um 56,5% í þéttbýli (lág- mark talins þéttbýlis 200 manns) og í dreifbýli 43,5%. Þegar talað er um áhrif útvarps verður að taka tilfit til aðstæðna. Á fyrstu árum útvarpsins hagaði svo til víða í dreifbýli þar sem rafmagn var ekki fyrir hendi að spara þurfti gey- mana, sem voru hlaðniröðru hvoru. Þetta gerði það að verkum að hlust- un varð takmarkaðri en síðar varð. Stjórnendur Ríkisútvarpsins leituð- ust við að vanda það efni sem flutt var, hvort sem það var aðfengið eða unnið innan stofnunarinnar. Mikil áhersla var iögð á málfarið, skilning á efninu sem flutt var og reynt að gæta fyllsta hlutleysis í fréttaflutningi. Próf þau sem vænt- anlegar þulur og þulir gengust undir voru þess eðlis, að mjög er vafasamt, að hliðstæðir starfs- kraftar, sem nú gegna þessum störfum hefðu haft nokkra mögu- leika til að teljast hæfir til þeirra starfa. Þó eru fáeinar undantekn- ingar til allrar hamingju, en alls ekki nægar. Ríkisútvarp mótast af starfsliði og stjórnun, eins og aðrar stofnan- ir, hvort heldur er í ríkisgeira eða einkageira. Stefna viðkomandi stofnana er alltaf bundin stefnu- mörkun og skoðunum starfsliðsins og smekk. Lengi vel bjó Ríkisút- varpið á margan hátt að einvala- liði, sem mótaði stofnunina, menn sem höfðu til að bera menntun, smekk, gott málfar og skilning á ábyrgð sinni og viðfangsefninu. Þær ströngu kröfur sem virtust Siglaugur Brynleifsson „Hættan á spillingu móðurmálsins stafar ekki af töluðu eða rit- uðu máli og texta á er- lendum tungum, heldur af vaxandi sljóleika landsmanna sjálfra um vandað málfar og skrif. Sá sljóleiki er alinn í þeim stofnunum sem ætlað er að kenna og iðka íslenska tungu og einnig að kenna erlend- artungur.“ KYNNINGARDAGUR Laugardaginn 16. mars kl. 13.00. ~ 18.00. Stýrimannaskólinn / Reykjavík heldur kynningardag á morgun laugardag, og er skólinn öllum opin frá kl.13.00.~18.00 DACSKRA 100 I.Áwarp skólameistara ^ 2-Formadur nemendafélags Stýrimannaskólans flytur ávarp og opnar kynníngardaginn. 3. Nemendur og kennarar sýna gestum tæki skólans og kennslugögn, og hinar ýmsu stofnanir sjómanna og fyrirtækja í þágu sjávarútvegsins kynna starfsemi sina og þjónustu. 4. Þyrla Landhelgisgæslunnar kemur á svæðið kl.13.00. 5-Syning á notkun fluglínutækja - Björgunarsveitin Ingólfur. 6.Sterkasti maður heims, Jón Páll reynir krafta sína með nemendum á milli kl. 15.00 - 17.00 7.Kvenfélagið Hrönn verður með kaffiveitingar. 100 SIGLINGAR OG SJÓSÓKN ER NAUÐSYN. VERIÐ VELKOMIN. tgp STÝRIMANNASKÓLINN I REYKJAVÍK ríkjandi innanhúss náðu einnig til aðfengins efnis. Málfarsleg eining rofnar Þegar Ríkisútvarpið hóf starf- semi sína ríkti ekki sú málfarslega skipting meðal þjóðarinnar, sem einkennir víða erlend samfélög. Síðan eru liðin 60 ár og á síðari hluta þess tímabils tók að örla á málfarslegri skiptingu þjóðarinnar, þó einkum eftir miðbik áttunda áratugarins. Ástæðurnar voru fjöl- margar. Þegar slíkt gerist, er stofn- unum sem eiga að sinna fjölmiðlun frétta, fræðslu og skemmtiefnis hætt, einmitt vegna þess að efnið er öílum ætlað. Fyrsta opinbera staðfestingin á þeirri staðreynd að málfarsleg eining þjóðarinnar væri að rofna, var stofnun Rásar tvö og jafnframt slökun þeirra krafna sem gerðar voru til málfars og efnis lengst af í sögu útvarpsins. Slík afstaða flýtir fyrir málfarslegri skiptingu og menningarlegri stétt- arskiptingu, sem af henni leiðir. Þarfir allra Starfsmenn Ríkisútvarpsins héldu upp á 60 ára afmælið með hátíðardagskrá í Borgarleikhúsinu og nefndu hana „Besti vinur þjóð- arinnar". Nafngiftin er talsvert hástemmd og ber vott um töluverða ánægju með stofnunina sem slíka. Eins og áður segir mótaðist stefna útvarpsins af ströngum kröfum um efnisval og flutning og þýðing út- varpsins sem miðils menningarefn- is var ótvíræð. Hljómlist og þá ekki síst klassísk hljómlist, vandað- ar bókmenntir og leiklist urðu öll- um aðgengileg. Móttökur þessa efnis voru mismunandi, en þótt ýmsir settu upp hundshaus þegar imprað var á „menningu" þá var ekki hlaupið til og skipt yfir í vin- sælla efni. Viðhorf stjórnenda og starfsmanna voru ekki þau, að ekki mætti flytja efni sem höfðaði að- eins til fremur fámenns hóps, sem héfði kunnáttu til og gerði kröfur um það besta sem vestræn menning hefur að bjóða. Það var ekki fyrr en síðar að örla tók á þeirri skoð- un, að fjölmiðlar ættu aðeins að flytja það efni sem öllum væri skilj- anlegt og þar með að allt efni skyldi miðast við sem allra minnsta þekk- ingu og lágkúrulegastan smekk. Þessi afstaða er nákvæmlega sama eðlis og afstaða jafnaðarmanna og félagshyggjumanna sem kenndu sig við sanna þjóðernishyggju hér á árunum og höfðu það að við- kvæði „að draga upp hanann á skammbyssunni, þegar orðið menn- ingu bar á góma“. Fyrir skömmu var rætt við ein- stakling úr hópi eins þeirra starfs- hópa eða nefnda sem settar voru á stofn í tilefni árs læsis. Ástæðan til viðtalsins var endurvarp erlendra sjónvarpsstöðva um íslenskt sjón- varp. Einstaklingur þessi taldi leyfi til slíks endurvarps fráleitt, þar sem ekki fylgdi íslenskur texti og þar með væru fjölmargir sem gætu Iít- ið gagn haft af slíkum sendingum og að þessi ráðstöfun bæri í sér vanvirðingu við þann hóp. Með þessari staðhæfíngu er því haldið fram að lestur erlendra blaða og tímarita sé ekki lítið skeinuhættur íslensku máli og einnig vanvirðing á þeim, sem lésa ekki erlend blöð eða tímarit. Vaxandi sljóleiki Hættan á spillingu móðurmáls- ins stafar ekki af töluðu eða rituðu máli og texta á erlendum tungum, heldur af vaxandi sljóleika lands- manna sjálfra um vandað málfar og skrif. Sá sljóleiki er alinn í þeim stofnunum sem ætlað er að kenna og iðka íslenska tungu og einnig að kenna erléndar tungur. Því betri íslensku sem menn læra og því vandaðri ensku, frönsku, dönsku eða þýsku því minni hætta er á málsmitun. Það er staðreynd að þeim sem eru sæmilega mæltir á íslensku og hafa jafnframt náð skilningi á erlendum málum er ekki hætt við málblendingi. Þeim er hættast sem hafa hiotið ónóga þekkingu á tungunni heima eða í skólum og auk þess grautað eitt- hvað í erlendum málum á þann hátt sem stundað er innan íslenska skólakerfisins. Tungumálið er heimanfylgja sem best má heyra og sjá á textum þess fólks sem hefur varla í skóla komið en talar og skynjar tungu- málið mun betur en sú tegund föl- rauðra menntamanna og seminar- ista. sem belgja sig hvað mest út og telja sig vita flest öðrum betur, svokallaðir „besservisserar" eða „lúmpen-intellingensar" Njörður P. Njarðvík ritar um útvarpið nýlega (Morgunblaðið 9. janúar sl.). Höfundur ræðir menn- ingarhlutverk og áhrif útvarpsins fyrir daga hinnar svonefndu fjöl- miðlabyltingar, sem hófst með stofnun margra útvarpsstöðva og sjónvarpsstöðva. Þessar stöðvar útvarpa einkum afþreyingarefni ásamt fréttum o.fl. Höfundur telur að meginhluti efni útvarpsstöðv- anna sé fremur rýr, sem rétt er, Iágkúrulegt afþreyingarefni ein- kenni þessar stöðvar, en þær virð- ast þjóna þeim tilgangi, samrýmast e.t.v. ríkjandi tíðaranda? N.P.N. ræðir síðan viðbrögð Rík- isútvarpsins við þessari fjölgun ljós- vakamiðla, sem voru þau að stofna til Rásar 2, sem keppinautar „frjálsra stöðva“ og þá undir sams- konar forteiknum. Síðan gerist það, að Rás eitt hneigist til svipaðrar stefnu. Þessi fjölgun og umbreyting ljós- vakafjölmiðla á sér einnig aðra kveikju en tíðarandann, en það er mikil fjölgun þeirra sem lagt hafa stund á fjölmiðlafræði 'erlendis. Þeir sem útskrifast hafa í fjölmiðla- fræði þarfnast atvinnutækifæra og þau er helst að hafa í blaða- mennsku og við Ijósvakamiðla, einnig við tímarit og sem blaðafull- trúar. Þetta er orðinn talsverður hópur, sem er tilbúinn að takst á við vandamál frétta og miðlunar- þjónustunnar og einnig innan skemmtanaiðnaðarins. Því kemur margt til sem stuðlar að grósku fjölmiðlunar. Höfundur er rithöfundur.

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.