Morgunblaðið - 15.03.1991, Qupperneq 20

20
Electrolux
Heimasmiðjan
Kringlunni Sími 68 54 40
HUSASMIÐJAN
Skútuvogi 16 Sími 68 77 10
rfier xsak r HUQAauTKö'? araAjanuoHOM
MORGUNBLAÐIÐ FOSTUDAGUR 15. MARZ 1991
Reykingar eru ekki einka-
mál heldur hjartans mál allra
eftir Sigurð
Árnason
Það er ekki tilviljun að Alþjóða-
heilbrigðismálastofnunin hefur bent
á að reykingar eru mesta einstaka
heilbrigðisvandamálið á Vestur-
löndum. Og hvað með það? spyr
einhver. Hver er orsökin?
Orsökin er þessi: Rannsóknir
hafa leitt í Ijós að um það bil
350.000 (þijúhundruð og fimmtíu
þúsundir) Bandaríkjamenn látast
fyrir aldur fram af völdum reykinga
ár hvert. Hér á landi telur landlækn-
ir að árlega deyi um 300 íslending-
ar fyrir aldur fram af sömu orsök-
um. Á Vesturlöndum 1,8-1,9 millj-
ónir árlega, konur og karlar.
Meira en helmingur ofangreindra
deyja úr hjartasjúkdómum, enda
viðburður að fólk undir fímmtugu
fái hjartaáfall nema um stór-
reykingamanneskju sé að ræða.
Næststærsti hópurinn eru þau sem
fá lungnakrabbamein, en um það
bil níutíu Íslendingar greinast með
þann sjúkdóminn á ári hverju og
meira en níu af hverjum tíu sem
greinast deyja úr honum og lang-
flestir innan árs frá greiningu. Þeir
sem ótaidir eru deyja úr öðrum
krabbameinum og lungnasjúkdóm-
um sem reykingar eiga stóran þátt
í að valda. Það er enginn sem dreg-
ur lengur í efá óæskileg áhrif
reykinga á heilsufar þeirra sem
reykja, enda sannleikurinn sá að fá
atriði í nútímaheilsufræði eru jafn
vel sönnuð.
Um óbeinar reykingar gegnir
öðru máli. Enn eru að safnast mikil-
vægar upplýsingar um áhrif þeirra
á heilsufar þeirra sem ekki reykja.
Lengi hefur verið ljóst að áhrifin
eru mest á viðkvæmustu stigi lífs-
ins, nefnilega fóstur í móðurkviði:
súrefnisþrýstingur er minni og.blóð-
flæði er minna í fóstrum mæðra sem
reykja um meðgöngutímann. Böm
þeirra eru einnig að jafnaði léttari
við fæðingu og munar þar á bilinu
250-450 grömmum. Dánartíðni í
kringum fæðingu er einnig meiri
meðal bama reykjandi mæðra. Og
enn fremur benda fleiri og fleíri
rannsóknir til þess að tíðni vanskap-
ana og tíðni iilkynja sjúkdóma sé
hærri hjá afkomendum reykinga-
fólks.
Ennfremur hefur lengi verið vit-
að að börn sem eiga sér réykjandi
foreldra fá oftar öndunarfærasjúk-
dóma, eru oftar og lengur á sjúkra-
húsum vegna sömu sjúkdóma, þau
fá miklu oftar eyrnabólgur og asma,
og reykingar foreldra geta viðhald-
ið asma hjá börnum og unglingum.
Óbeinar reykingar eru einnig
sjúkdómsvaldur hjá fullorðnum
enda þótt þeir reyki ekki sjálfir.
Berkjubólga er algengári og undan-
farinn áratug hefur verið sýnt fram
á svo varla er nokkur vafi, að
reykmengun í heimahúsum og á
vinnustöðum getur valdið lungna-
krabbameini, en það er það krabba-
mein sem heggur stærst skörðin í
íslensku þjóðina, bæði karla og kon-
,ur. Og eins og allir vita er afar sjald-
gæft að aðrir en reykingamenn fái
lungnakrabbamein. Bandaríska
landlæknisembættið hefur sent frá
sér upplýsingar sem benda til þess
að á bilinu 25-50 þúsund Bandaríkj-
amenn deyi vegna óbeinna reykinga
á ári hveiju og þar af séu á bilinu
5-10 þúsund sem deyja úr lungna-
krabbameinum.
En hvað um hjartasjúkdóma?
Valda óbeinar reykingar þar engu
um? Undanfarin ár hafa birst marg-
ar greinar um þetta efni og nú er
svo komið að full ástæða er til þess
að vara fólk einnig við þeirri hærru
af völdum óbeinna reykinga.
Hjartans mál: Um miðjan des-
ember síðastliðinn birtist í tímariti
breska læknafélagsins (British
Medical Journal) forystugrein um
þetta efni. Þar kemur fram, að frá
því að bandaríski landlæknirinn
benti á það 1986, að full ástæða
væri til þess að skoða samband
óbeinna reykinga og hjartasjúk-
dóma, þá hafa í enskumælandi
læknisfræðitimaritum birst að
minnsta kosti átta greinar um þetta
éfni. Sjö þeirra hafa haft saman-
burðarhóp til viðmiðunar. Fimm
þessara rannsókna voru gerðar í
Bandaríkjum Norður-Ameríku, ein
kemur frá Skotlandi og tvær eru
japanskar. Þessar rannsóknir eiga
það sammerkt að þær eru í flestu
vel gerðar og þess vegna trúverðug-
ar. Þessar rannsóknir leiða í ljós
Sigurður Árnason
„Rannsóknir hafa sýnt
að það er alls ekki unnt
að hreinsa krabba-
meinsvalda að marki úr
reyksvæði með venju-
legum loftræstiaðferð-
um. Það er því alveg
tióst að reykingar ber
að einskorða við lokuð
herbergi, þar sem aðrir
en tóbaksnotendur fá
ekki aðgang.“
að hlutfallsleg hætta á því að deyja
úr hjartasjúkdómi er verulega aukin
hjá þeim sem við reykmengun búa,
enda þótt þeir reyki ekki sjálfir.
Gildir þetta bæði um konur og
karla. Állar rannsóknirnar taka til-
lit til þekktra þátta sem aukið geta
líkur á hjartasjúkdómum, svo sem
aldurs, blóðþrýstings, blóðfitu og
líkamsþyngdar. Nokkrar rannsókn-
anna sýna tengsl milli aukinnar
MARS
MÁNUÐUR GEGN MEINI
- KRABBAMEINI
Krabbameinsfélag íslands
reykmengunar og vaxandi líkna á
dauða úr hjartasjúkdómi.
Ofangreindar niðurstöður benda
því eindregið til þess að óbeinar
reykingar auki verulega líkur á
kransæðasjúkdómum en vissulega
þarf að fylgja þessu eftir með fleiri
rannsóknum og stærri.
En hvað þá um afmörkuð opin
reyksvæði? Koma þau ekki að
gagni? Rannsóknir aðrar hafa sýnt
svo ekki verður um villst að það
er alls ekki unnt að hreinsa krabba-
meinsvalda að marki úr reyksvæði
með venjulegum loftræstiaðferðum
(opnum glugga, venjulegum viftum
o.s.frv.). Það er því alveg Ijóst að
reykingar ber að einskorða við lok-
að herbergi, þar sem aðrir en tób-
aksnotendur fá ekki aðgang. Og
ef að stjórnvöld vilja raunverulega
gera eitthvað til þess að fækka
þeim sem falla í val tóbaksnautnar-
innar þá eru tvær aðferðir til þess
áberandi bestar, að margfalda verð
á tóbaksvörum og fækka verulega
útsölustöðum, til dæmis með því
að koma á fót sérlegum tóbaksbúð-
um svipuðum áfengisbúðum ÁTVR.
En til þess þarf bæði framsýni og
kjark, sem ekki er til að dreifa
meðal þeirra sem völdin hafa í heil-
brigðismálum hér á landi.
Það er því farsælast fyrir þá sem
ekki reykja að taka höndum saman
enn um sinn og krefjast þess að
andrúmsloftið sé ómengað af tó-
baksreyk, hvar sem þeir koma.
Höfundur er krabbameinslæknir.
Samningar um efnahagssvæði
eftir Kristínu
Einarsdóttur
Síðustu daga hafa okkur borist
fréttir af því að þungt sé fyrir fæti
í samningum EFTA og EB um sam-
eiginlegt efnahagssvæði. Þetta
þurfti út af fyrir sig ekki að koma
á óvart. Lengi hefur .verið ljóst að
EB hefur takmarkaðan áhuga á að
EFTA-þjóðimar verði aukaaðilar að
EB eins og EES gerir ráð fyrir,
nema að þær afsali sér um leið
stjómtækjum sínum í efnahagsmál-
um og taki þar með stórt skref inn
í EB.
Samskipti við
Evrópubandalagið
í umræðunni um samskipti ís-
lands við EB hafa margir sagt að
ekki komi til greina að ganga í sjálft
bandalagið og fer sá hópur stækk-
andi. Flestir Isiendingar hafa ríka
sjálfstæðistilfinningu og telja að
ekki komi til greina að færa stjórn
okkar mála til Brussel. Þegar
ákveðið var að ganga til samninga
við EB um EES var ég ein þeirra
sem vömðu við því sem þar var að
gerast. Fljótlega kom í ljós að EB
var ekki að bjóða samninga á jafn-
réttisgrundvelli heldur var þess
krafíst að EFTA löndin gerðu 1400
fágáBálka ’EB ’ áð’ ’sínum ’ logum.
Þannig munu 11 þúsund síður bæt-
ast við íslenska lagasafnið. Lögin
sem hér um ræðir taka til margra
þátta m.a. efnahags- og fjármála
og gert er ráð fyrir að sömu reglur
á því sviði gildi í löndunum 19 sem
ætlað er að mynda EES.
Hvað er EES?
Það hefur vafist fyrir mörgum
hvað í raun verið væri að semja um
við EB. Af umræðunni mætti stund-
um halda að aðallega sé verið að
semja um aðgang að mörkuðum
EB fyrir fiskinn okkar en það er
ekki svo. Staðreyndin er sú að með
EES á að steypa allri Vestur-Evr-
ópu í eina heild með sama rétti öll-
um til handa til að stofna fyrir-
tæki, flytja fjármagn milli landa,
selja vöru og kaupa, stofna banka
og kaupa fasteignir þ.m.t. land.
Þetta þýðir að ekki má mismuna á
neinn hátt eftir þjóðemi og ekki
setja inn í löggjöf landanna neitt
sem mismunar innlendum og er-
lendum aðilum. Fyrir tveimur ámm
talaði forsætisráðherra um ótal
undanþágur sem ísland þyrfti að
fá í þessum samningum. Nú er Ijóst
að ekkert er í boði nema einskis
nýt vamaglaákvæði.
EES-dómstóll
Einnig er gert ráð fyrir því að
ínnan EÉS starfi dómstól) sem úr-
Kristín Einarsdóttir
skurði í deilumálum sem upp kunna
að koma. Ekki hefur enn verið
gengið frá því hvemig hann verði
upp byggður í einstökum atriðum
en gert er ráð fyrir að EB-dómstóll-
inn í Lúxemborg verði uppistaðan
en dómarar frá EFTA-ríkjunum
bætist við þegar fjallað er um mál
„Fljótlega kom í Ijós að
EB var ekki að bjóða
samninga á jafnréttis-
grundvelli.“
sem tengjast svæðinu öllu en ekki
eingöngu EB. Úrskurðir dómstóls-
ins í Lúxemborg eru bindandi fyrir
dómstóla í EB-löndunum. Það er
talið nauðsynlegt til að sama túlkun
gildi í öllum löndunum á lögum og
reglum bandalagsins. Nýlega úr-
skurðaði dómstóllinn að Grikkjum
væri ekki heimilt að hafa í sínum
lögum að Grikkir einir gætu átt
land í Grikklandi heldur ættu allir
íbúar EB sania rétt. Nú er verið
að semja um að ísland verði aðili
að EES og yfirtaka þá m.a. ofan-
greindar reglur.
Sagt hefur verið að íslenskir
dómstólar þurfi ekki endilega að
fara eftir því sem EES-dómstóll
ákvarðar en ef þeir geri það ekki
muni ísland verða beitt refsiaðgerð-
um. Ef Island verður aðili að efna-
hagssvæðinu mun það þýða afsal
hluta dómsvaldsins til erlends dóm-
stóls en að margra mati þurfa þá
að koma til breytingar á íslensku
stjórnarskránni.