Morgunblaðið - 21.04.1991, Side 4
4 C
MQRGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR.21. APRÍL1991
Breyta þurfti aðferðum
í lofthernaðinum við
Persaflóa vegna ófyr-
írséðra vandamála
MEGINHLUTVERKI
eftir Guðm. Halldórsson
I Persaflóastríðinu var alltaf sama viðkvæðið: allar aðgerðir ganga
samkvæmt áætlun. Síðan ófriðnum lauk hafa yfirmenn lofthernað-
arins gegn Irökum viðurkennt að ófyrirséð vandamál hafi gert
vart við sig. Eitt þeirra var mesta óveður við Persaflóa í 14 ár.
Stjórnendurnir neyddust því til að breyta baráttuaðferðum sinum.
Awacs-vél: Komu í veg fyrir árekstra.
að kom á óvart að ekk-
ert fékk haggað þeim
ásetningi Lýðveldis-
varðar Saddams Huss-
eins að halda kyrru
fyrir í niðurgröfnum
varnarstöðvum. Pjölgun Scud-
flauga-skotpalla í sunnanverðu írak
kom einnig á óvart. Hæfni banda-
rískra flugvéla til að eyðileggja mik-
ilvægar brýr með venjulegum
sprengjum var ofmetin.
Flugmönnum bandamanna tókst
að sigrast á þessum vandamálum.
Breytt var út af vandlega mótaðri
lofthernaðaráætlun. Teknar voru
upp nýjar aðferðir, sem höfðu ekki
verið reyndar áður. Ný og fullkomin
tæki til að finna skotmörk voru send
í flýti til Saudi-Arabíu.
Lofthernaðurinn gegn írökum
stóð í 40 sólarhringa og var sá kröft-
ugasti, sem sögur fara af. Eindregn-
ustu stuðningsmenn lofthemaðar
hafa sagt að hann einn hafi tryggt
sigurinn. Flestir telja þó of snemmt
að halda því fram að engin þörf sé
fyrir heri, þótt flugvélamáttur hafi
átt meiri þátt í sigrinum en í nok-
kurri annarri styrjöld.
í brezku blaði er bent á að aðstæð-
ur allar hentuðu flugvélum sérlega
vel: bersvæði og lítið skjól, lamað
baráttuþrek andstæðinganna, flug-
her sem flúði og vinveitt land —
Saudi-Arabía — með marga góða
flugvelli. Að lokum leiddi hætta á
árás á landi til fálmkenndra tilboða
frá Irökum, sem gerðu Bush forseta
kleift að setja þeim úrslitakosti. Auk
þess telja ýmsir að svo rækilega
hafi verið búið að sauma að írökum
að draga megi í efa að það hafi
borgað sig að halda loftárásunum
áfram, meðal annars af pólitískum
ástæðum.
Fullkomin tækni
Síðan stríðinu lauk hafa yfirmenn
bandaríska flughersins rannsakað
lofthemaðinn vandlega, svo að unnt
verði að læra af honum í átökum í
framtíðinni. Eftirfarandi yfirlit um
lofthernaðinn er aðallega byggt á
viðtölum New York Times við
nokkra stjórnendur hans.
Charles Homer hershöfðingi, yfir-
maður flugheija bandamanna við
Persaflóa, sagði að stríðið hefði sýnt
að tækni til að gera flugmönnum
kleift að komast fram hjá ratsjám
án þess að sjást og hámákvæmar
sprengjur með stýribúnaði væra að
breyta eðli lofthemaðar. Hann
nqfndi sem dæmi að torséðar F-117-
þotur, „Stealth," vopnaðar sprengj-
um með stýribúnaði hefðu verið að-
eins 3% flugvéla bandamanna, en
ráðizt á 43% þeirra skotmarka, sem
hefði tekizt að hæfa.
„Til þess að gera eins mikinn usla
og við ollum í Bagdad hefðum við
þurft að varpa ógrynni af sprengjum
í gamla daga og valdið miklu tjóni
í næsta nágrenni," sagði Horner.
„Flugmenn okkar flugu þangað nótt
eftir nótt og einbeittu sér að einstök-
um byggingum."
Buster C. Glosson hershöfðingi,
einn helzti skipuleggjandi lofthern-
aðarins, sagði að árangur banda-
manna hefði breytt skilgreiningu á
stríði: „Við höfum alltaf litið svo á
að hernaður byggist á hraða, sóknar-
þunga og óvæntum árásum. Ég tel
að við höfum breytt þessu fyrir fullt
og allt í hraða, nákvæmni og óvænt-
ar árásir."
Lömun og ringulreið
Þegar írakar réðust inn í Kúveit
2. ágúst höfðu skipuleggjendur
bandaríska flughersins aðeins óljós-
ar hugmyndir um hvernig flugmenn
þeirra mundu standa sig í lofthem-
aði í Miðausturlöndum. Flugmenn-
irnir voru velþjálfaðir, en aðeins 5%
þeirra höfðu bardagareynslu, þótt
hinir yngri úr þeirra hópi hefðu hlot-
ið rækilegri þjálfun en nokkrir aðrir
bandarískir flugmenn.
í fyrstu áætlununum um loftárás-
irnar á írak var aðeins gert ráð fyr-
ir árásum á 80 skotmörk, þar á
meðal flugvelli, flutningakerfi og
efnavopnaverksmiðjur. Skotmörk-
unum var fjölgað í’rúmlega 300 á
þeim sex mánuðum, sem liðu þar til
lofthemaðurinn hófst. Meginmark-
mið lofthernaðarins var alltaf talið
að buga íraka með árásum sprengju-
flugvéla og orrustuflugvéla allan
sólarhringinn.
„Við vildum taka frumkvæðið
strax,“ sagði Homer hershöfðingi.
„Við vildum slá þá út af laginu og
lama þá á fyrstu 10 mínútum stríðs-
ins.“
Vikuritið Newsweek segir að sér-
þjálfuðum hópum hafi verið laumað
inn í írak og Kúveit i þyrlum til að
kanna vamir og hugsanieg skot-
mörk. Flugherinn leitaði upplýsinga
hjá sérfræðingum í málefnum Mið-
austurlanda. Leynideild í landherum
og leyniþjónustunni yfirheyrði verk-
taka, sem höfðu starfað í írak. Vitn-
eskju var aflað um uppdrætti af
aðalstöðvum Saddams.
Fréttir herma að tekizt hafi að
gera Mirage-þotur og Exocet-eld-
flaugar íraka skaðlausar með upp-
lýsingum frá Frökkum. Upplýsingar
um „áburðarverksmiðju" í Al-Qaim
i Vestur-írak leiddu í Ijós að hún
var notuð til kjarnorkurannsókna og
smíði kjamorkuvopna og hún var
gerð að skotmarki.
Áætlunin um loftárásirnar var til-
búin að mestu í desember samkvæmt
þessum heimildum. Skipuleggjend-
urnir höfðu fijálsar hendur, en
nokkrar breytingar vora þó gerðar
á síðustu stundu. Til dæmis taldi
Dick Cheney landvarnaráðherra ekki
ástæðu til að sprengja upp risastórt
líkneski af Saddam í Bagdad og
yfirlætislegt stríðsminnismerki.
Al-Rashid-hótelið í Bagdad var
eitt fárra annarra dæma um af-
skipti frá æðstu stöðum af lofthern-
aðaráætluninni. Samkvæmt leyni-
þjónustufréttum hafði Saddam kom-
ið fyrir stjórn- og fjarskiptastöð í
kjállaranum. í ráði var að varpa
sprengjum á hótelið, en hætt var við
það þegar það fylltist af biaðamönn-
um.
TröIIaukið verkefni
Yfirmenn bandaríska flughersins
vissu að það yrði tröllaukið verkefni
að skipuleggja stöðugan straum
flugvéla til og frá Saudi-Arabíu.
Torséða F-117A-Stealth-þotan
bar af: „eðli lofthernaðar að
breytast.“
Awacs-ratsjár- og flugstjórnarvélar
fengu það verkefni að koma í veg
fyrir árekstra og tryggja að flugvél-
ar bandamanna skytu ekkí hver á
aðra. Engin flugvél bandamanna
varð fyrir skothrið frá samheijum,
en yfirmenn í Awacs-vélum urðu
nokkram sinnum að skerast í leikinn
þegar óstyrkir flugmenn sjóhersins
stilltu miðunarratsjár sínar inn á
„skotmörk," sem reyndust vera flug-
vélar flughersins á heimleið úr árás-
arferðum yfir írak.
Að minnsta kosti einu sinni kom
fyrir að F-15-flugvél flaug í innan
við 500 feta fjarlægð frá Awacs-
flugvél svo að hætta var á árekstri.
Herþotan flaug svo nálægt ratsjár-
vélinni að hún hristist. Awacs-vél-
amar héldu sig í nokkur hundruð
mtlna fjarlægð frá stöðum, sem
ráðizt var á, og enn meiri hætta var
á umferðaröngþveiti á stríðssvæðinu
sjálfu. Oft tókst með naumindum
að afstýra árekstrum á árásarsvæð-
inu.
„Þar sem þúsundir árásarferða
vora farnar daglega var undravert
að engin óhöpp urðu í lofti," sagði
Clark Speicher hershöfðingi, yfír-
maður Awacs-aðgerða, við New
York Times. í hverri Awacs-vél voru
allt að 45 menn, sem voru 12 tíma
á vakt. Níu ratsjárskjáir voru í hverri
vél og 35 orrustuflugvélum var
stjórnað frá hvetjum skjá.
Á hveijum degi vora farnar
2-3.000 árásarferðir að meðaltali og
stuðzt var við flóknar, tölvuunnar
flugáætlanir. Floti tankflugvéla var
sifellt á sveimi. Stundum lá við að
skortur yrði á skotfærum.
Níu brezkir hermenn og tveir
bandarískir féllu fyrir skothríð
bandarískra samheija, Þó voru gerð-
ar flóknar ráðstafanir til að koma í
veg fyrir að skotið væri í misgripum
frá flugvélum bandamanna á liðs-
sveitir vinaþjóða í eyðimörkinni.
Flugliðsforingjar vora í fylgd með
nokkrum landhersveitum banda-
manna til þess að samræma loftárás-
ir og OV-10- og OA-10-könnunar-
vélar aðstoðuðu árásarþotur við að
fínna skotmörk sín.
Landhersvéitir auðvelduðu flug-
vélum að greina þær frá óvinum
með merkingum og ljósum á öku-
tækjum. Awacs-flugvélar bægðu
flugvélum frá svæðum, þar sem
bandamenn sóttu fram.
Réttu flugfvélamar
Bandaríkjamenn flugu um 80%
allra árásarferða, en rúmlega 1.200
flugvélar frá 11 löndum tóku þátt í
lofthernaðinum. Skipuleggjendur
loftárásanna notuðu þá aðferð að
velja rétta tegund flugvéla til að
ráðast á það skotmark, sem hæfði
henni bezt.
Flestar flugvélar stóðu sig vel, en
torséða F-117A-þotan bar af. Hún
hafði aðeins einu sinni áður verið
reynd í orrustu: í innrás Bandaríkja-
manna í Panama i desember 1989.
Þá fóru F-117-flugmenn tvær árás-
arferðir án þess að hæfa skotmörk
sín. í Persaflóastríðinu hæfðu F-
117-þoturnar hins vegar um 96%
skotmarka sinna og köstuðu 2.000
punda leysisprengjum sínum af mik-
illi nákvæmni.
Einungis F-117-þotum var flogið
innan borgarmarka Bagdad og það
kann að vera skýringin á handahófs-
kenndri skothríð frá íröskum loft-
varnaskyttum, sem sást í sjónvarpi