Morgunblaðið - 21.04.1991, Blaðsíða 12

pr
12 C
[*';(! t 1ÍHH/. .rr: H’JDAaUMVIJ? UI<JA,IMK'JUHOV.
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 21. APRÍL 1991
,AFTUR------
IAUSTURVEG
Eftir Pamelu Sanders
Það dimmir af nóttu og fyrir
neðan sést flatt og víðáttumikið
iandslag, sem er eins og svart
og hvítt óhlutstætt málverk.
Svartir skógar, hvítur snjór:
Rússland.
Hjartað slær hraðar, mig fiðr-
ar í magann. Það bregst ekki að
ég finn alltaf fyrir sama spenn-
ingnum og kvíðanum þegar ég
kem til Sovétríkjanna. „Mundu
að við lifum í hringiðu sögunn-
ar,“ var maðurinn minn vanur
að segja þegar mér þótti lífið í
Moskvu gerast heldur leiði-
gjarnt. Og ég finn því enn og
aftur fyrir þessum snarpa svima
sem því fylgir að koma til hjarta
heimsveldisins, þar sem atburð-
irnir virðast alltaf ramba á barmi
melódramans eins og rússneskt
Ieikrit.
Þegar vélin lendir horfum
við hjónin hvort á annað.
Þetta er mikilvæg stund
fyrir okkur. Við erum
hérna, saman, í fyrsta
skipti í fjórtán ár. Mað-
urinn minn, Marshall Brement,
starfaði í bandaríska sendiráðinu á
sjöunda áratugnum og var skipaður
stjórnmálaráðunautur þar árið
1974. Tveimur árum síðar fórum
við í frí til Bandaríkjanna og vorum
varla komin heim þegar okkur var
sagt að Sovétmenn myndu ekki
leyfa okkur að snúa aftur til
Moskvu. Þetta var svar þeirra við
því að sovéskum sendiráðsmanni í
Bandaríkjunum var vísað úr landi
og því varð að reka Bandaríkja-
mann úr Moskvu. Ekkert persónu-
legt. Marshall hafði ekki komið til
Moskvu síðan þá. Ég hafði hins
vegar heimsótt Sovétríkin tvisvar —
vorið 1980 þegar samskipti stór-
veldanna voru hvað verst vegna
innrásarinnar í Afganistan og aftur
sumarið 1987, í upphafi glasnost
og perestrojku.
Það bregst ekki að þegar ég kem
til Sovétríkjanna er það lyktin sem
orkar fyrst og fremst á mig. Um
leið og ég stíg inn í fiugstöðina á
Sheremetjevp-flugvelli gagntekur
lyktin mig. Ég anda að mér Rúss-
landi. Hvers konar lykt er þetta?
Ég hef reynt að skilgreina hana
árum saman og enn get ég aðeins
hætt mér út á þá braut að giska út
í bláinn á hugsanleg hráefni sem
notuð eru í hina stæku lyktblöndu
Jandsins - lauk, hvítlauk, hvítkál,
vodka, gamalt sælgæti, blauta ull,
andfylu, húðkrem, tangerínur, talk-
púður, heimabruggaðan bjór, sýru-
blöndu, væmið ilmvatn. Megnust
er þessi sætsúra lykt Rússlands á
háveturna inni í alltof heitum fata-
geymslum, tónleikasölum, söfnum,
veitingahúsum, lestastöðvum og
flugvöllum landsins.
Verðirnir í ,-,vegabréfsskoðun-
inni“ hafa breyst en eru þeir sömu.
Stálhlið, líkust þeim sem notuð eru
við nautgripasmölun í Bandaríkjun-
um, tryggja að enginn farþeganna
(meintur niðurrifsmaður) geti tekið
á rás fram hjá vörðunum inn í flug-
stöðina. Ég stend í röðinni með
Marshall og reyni að venju að sigr-
ast á innilokunarkenndinni þegar
svip og katólskir altarisdrengir að
læra tíðabókina.
Mafían alls staóar nólæg
Marshall er hér í boði menningar-
stofnunar Bandaríkjanna og
Kanada. Ég ruglast svolítið í ríminu
vegna tilhugsunarinnar um virðu-
lega Ameríkufræðinga toga í
skeggið og velta vöngum yfir því
hvað það er sem knýr Bandaríkja-
menn áfram, rétt eins og tugir Sov-
étfræðinga reyna að bijóta þjóðfé-
lag þeirra til mergjar. Hvað sem
því líður taka tveir Ameríkufræð-
ingar, Júrí og Sergej, á móti okk-
ur. Þeir eru ungir, geðfelldir, vel
máli farnir, í doktorsnámi og tala
báðir ensku reiprennandi. (Flestir
Rússar, nema námsmenn, tala hins
vegar aðeins eitt tungumál eins og
Bandaríkjamenn.) Strax á flugvell-
inum vara þeir okkur við „maf-
íunni“ í Moskvu.
„Mafían?" spyr Marshall undr-
andi. „Sú sikileyska?"
„Sovéska," segir Júrí. Við kom-
umst brátt að þvi að hér nota allir
orðið „mafía“; í Moskvu er það sam-
heiti yfir glæpamenn - og viðmæl-
endur okkar sannfæra okkur um
að þeir séu margir. Þegar við bíðum
eftir Sergej kemur maður askvað-
andi til okkar og spyr hvort við
viljum leigubíl. Júrí stuggar honum.
Hann segir að leigubílstjórarnir við
flugvöllinn lúti stjórn mafíunnar og
níðist á ferðamönnum. Hann tekur
sem dæmi: Leigubílstjórinn leggur
bílnum á mannlausum vegi skammt
frá flugvellinum. Önnur bifreið
nemur staðar fyrir framan hann.
Ferðamaðurinn er umkringdur og
mennirnir kúga fé út úr honum,
skilja hann eftir peninga- og hjálp-
arlausan. Næst heyrum við um
stúlku, sem var rænd og barin til
óbóta í símaklefa á Gorkíj-götu í
miðborginni. Þetta eru aðeins fyrstu
sögurnar af mörgum sem okkur eru
sagðar til að vara við fjölgandi
glæpum í Moskvu, sem var áður
vörður nálgast og segir mér að
fylgja sér. „Eto moi muzh,“ („mað-
urinn minn“) andmæli ég og vil
ekki að hann stíi okkur í sundur.
Vörðurinn gefur sig ekki og ég
neyðist til að fylgja honum. Hann
fer með mig að öðnim klefa þar
sem engin biðröð er. Ég verð felmtri
slegin. Svo átta ég mig skyndilega
á því að hann er aðeins að reyna
að minnka biðröðina, auka afköstin.
Perestrojka í framkvæmd, hvorki
meira né minna! Mér til mikillar
furðu skælbrosir hann meira að
segja til mín. Ég svara þessu með
því að brosa til varðanna í glerklef-
anum (þeir eru tveir því einum
manni er það ofviða að stimpla
vegabréf) og þeir glotta á móti.
Þetta eru sömu bamalegu strengja-
brúðurnar og þeir sem unnu þarna
fyrir þremur, tíu og sextán árum.
Þeir horfa með tómlegum augum á
myndina á vegabréfínu, síðan á
mig, aftur á myndina, og svo fram-
vegis, fram og til baka, til að ganga
úr skugga um hvort ég sé sú sem
ég segist vera, eða villi á mér heim-
ildir til að geta laumast til Sovétríkj-
anna. Síðan starblína þeir á vega-
bréfið, fletta því hægt og rólega,
virðast lesa það, jafn uppnumnir á