Morgunblaðið - 21.04.1991, Síða 22

MORGUlilfe'lÍAétó MENNIIUGARSTRAUMÁR súmnudagur 2Í. apríl íggi

TXIÁJS/Hvar liggja rœtur
jassins?
Vestur-
bæjarblús
SEINT á sjötta áratugnum fóru bandarískir
tónlistaráhugamenn og -fræðingar að gera sér
grein fyrir því að blúsinn ætti rétt á sér sem
sjálfstæð tónlistarstefna, en væri ekki bara
afbrigði af jass eða þjóðlagatónlist. Sumir
gengu það langt að segja blúsinn upprunalegri
en jassinn; blúsinn væri rætur jassins. Einn
þeirra var Bob Koester.
Bob Koester hóf snemma að taka upp tónlist
blússöngvara, þó hann hafi í upphafi haft
mestan áhuga á jassinum. Hann stofnaði fyrirtæki
til að gefa út jass fyrst og fremst og blús meðfram
í St. Louis 1953. Fyrirtækið nefndi hann Delmar
og hóf utgáfuna á að gefa út
„trad“jass og nútímajass, en blús-
inn gaf hann út í seríunni „Roots
of Jazz“. 1958 flutti Koester sig
um set til Chicago og breytti nafni
fyrirtækisins í Delmark. I Chicago
varð blúsinn æ snarari þáttur í
útgáfunni og þegar fram leið
sleppti hann „Roots of Jass“-
merkimiðanum.
Blúsinn sem Koester gaf út var fjölbreyttur, en
snemma varð Delmark þó samnefnari fyrir þá blús-
gerð sem þróaðist í blökkumannabyggðinni í Vest-
urbæ Chicago. Sá blús var taktfastari og allar til-
finningar sárari og um leið „nútímalegri", með
jass-, soul- og fönkáhrifum. Fremstu spámenn
þessa nýja blús voru menn eins og Buddy Guy,
„Magic“ Sam Maghett, Otis Rush, Jimmy Dawk-
ins, Jimmy Johnson, Fenton Robinson o.fl., þótt
ólíkir séu sem listamenn. Meðal þeirra var stöðug
nýsköpun og þeir voru óhræddir við að reyna fyr-
ir sér með fönkfrösum og soul, t.a.m. Magic Sam
og Jimmy Johnson.
Vesturbæjarblúsinn þróaðist í tvær megináttir;
mýkri soul- og fönkblendinn blús annarsvegar og
svo hrárri keyrslublús. Samstarfsmaður Koesters
hjá Delmark, Bruce Iglauer, hreifst af hrárri blúsn-
um og vildi gefa út, t.a.m. Hound Dog Taylor og
hans villimannasveit, en Koester, sem sá sveitina
á tónleikum, aftók það. Svo fór að Iglauer stofn-
aði sitt eigið fyrirtæki, Alligator, en það er önnur
saga.
Á sjöunda áratugnum hjaðnaði blúsáhuginn og
Delmark dró saman seglin, og til skamms tíma
Gítarhetja „Magic“ Sam Maghett.
hefur verið mikið mál að fínna blússkífur frá Del-
mark. Fyrir stuttu var svo sem Bob Koester hefði
vaknað til lífsins á ný, því hann fór að senda frá
sér nokkrar af helstu perlum blússögunnar á disk-
um skreyttar með aukalögum, auk þess sem plöt-
ur sem ekki höfðu sést árum saman voru endur-
pressaðar.
Af Delmark-diskum sem verulegur fengur er í
eru diskar eins og tónleikaplatan frábæra Magic
Sam Live, þar sem Magic Sam fer á kostum á
sviði skömmu fyrir ótímabært andlát hans, ogtíma-
mótaplatan West Side Soul, einnig með honum,
Slidewinder með hinum bráðskemmtilega slideleik-
ara J.B. Hutto, All for Business með Jimmy Daw-
kins, sem lék hér í lok síðustu viku, og Hoodoo
Man Blues, með Junior Wells og Buddy Guy, sem
er talin með bestu skífum blússögunnar. Utan við
vesturbæjarblúsinn, en ekki síður merkilegir, eru
diskarnir The Legend of Sleepy John Estes með
Estes og Nine String Guitar Blues með „Big“ Joe
Williams, sem eru fyrirtaks heimildir um þessa tvo
risa í sveitablúsnum.
Ekki má svo gleyma því sem Delmark hefur
gefíð út á vínyl og enn á eftir að setja í stafrænt
form, því þar er um auðugan garð að gresja og
fjölmargar breiðskífur sem eru ekki síður eiguleg-
ar en þær sem hafa verið nefndar. Sérstaklega
má mæla með Black Magic með Magic Sam, Fást
Fingers með Jimmy Dawkins, Southside Blues Jam
með Junior Wells, sem er engu síðri en Hoodoo
Man Blues að mínu mati, Cold Day in Hell með
Otis Rush, The Magic Sam Legacy, nýleg plata
með áður óútgefnu efni með Magic Sam og I
Want a Little Girl með T-Bone Walker.
eftir Árna
Matthíosson
MYNDBÖND//hverju eru
sölumyndbönd alltofdýr?
Verð háir viðskiptum
ÞAU athyglisverðu umskipti urðu á myndbandamarkaðnum í Banda-
ríkjunum á síðasta ári að það varð það fyrsta sem velti meiru í
beinni sölu á myndböndum en leigu.
Þessi þróun hefur verið jöfn og
sígandi undanfarin ár en þó
voru þeir fáir sem reiknuðu með
að þessi sögulegu tímamót yrðu svo
fljótt sem raun ber vitni. Á meðan
höfum við verið að
fá nasaþefínn af
þessari nýju mark-
aðsvöru en tæpast
var hægt að tala
um eitthvað fram-
boð af sölumynd-
böndum hér fyrr
en á síðasta ári er
Steinar hf. hófu
eftir Sæbjörn
Valdimarsson
innflutning á ótextuðum mynd-
böndum og þeir og örfáir aðrir aðil-
ar reyndu beina sölu á nokkrum,
gömlum, sígildum myndum, textuð-
um og útgefnum með sölumarkað-
inn í huga.
í dag eru nokkrir aðilar til viðbót-
ar famir að flytja inn ótextað efni
og framboðið er óneitanlega girni-
legt. Meirihlutinn er gömul klassík
og inn á milli bregður fyrir ólíkleg-
ustu titlum eins og Hollywoodmynd
blámyndasjólans Russ Meyer, Bey-
ond the Valley of the Dolls. Hann •
gerði þessa sögufrægu og sjaldséðu
mynd í kvikmyndaborginni eftir að
hafa komið róti á dómgreind fjár-
málaspekúlanta 20th Century Fox
eftir velgengni Vixen. Og þessi
nýja staða býður uppá stórkostlega
möguleika — jafnt fyrir lærða sem
leika. Á borði eins innflutningsfyrir-
tækja myndbanda lá stafli af mynd-
um sem viðskiptavinur utan af
landi hafði
pantað. Þarna
gat m.a. að
líta titlana
Bloody Mama, Mean Streets, Hi
Mom og Greetings.
Hvað skyldu þeir eiga sameigin-
legt? Jú, þarna voru samankomnar
flestar ef ekki allar af hinum lítt
þekktari myndum Roberts De Niro
og voru nú að heija lokasprettinn
heim í tækið hjá aðdáanda norður
á hjara veraldar. Þá varð ég vitni
að því að hugguleg, eldri kona kom
geislandi inn í verslunina og sagðist
hafa frétt að þar fengjust gamlar,
sígildar myndir. Hún fór sporlétt
og andstutt út með fangið fullt af
Gable, Grant, Cooper og Cagney.
Sautján þúsundum krónum fátæk-
ari að vísu. En það er Ijón í vegin-
um, gráðugt og harðbrjósta og
nefnist álagning. Eins og verðinu
er háttað í dag eru engar líkur á
að myndbandið verði sú kærkomna
almenningseign sem það á skilið.
Við erum alls ekki tilbúin að snara
fram bókarverði fyrir ótextað
myndband.
Það eru einkum tvö fyrirtæki,
Steinar og Videóhöllin, sem staðið
hafa að innflutningi sölumynd-
banda til þessa. Því má reyndar
bæta við í framhjáhlaupi að ástand-
ið á myndbandamarkaðnum minnir
á stöðuna fyrir lögreglurassíuna
frægu. Nú fer hver myndbanda-
leigueigandinn um annan þveran til
London á útgáfudögum stórmynda
til að versla, afleiðingin ótextuð
myndbönd á boðstólum um allan
bæ og svo að sjá að ekkert sé við
það að athuga í augum yfirvalda.
Það heyrir til undantekninga að
ónotuð eintök kosti undir tvö þús-
und krónum hjá öðrum þessara
aðila en hinn býður obbann af vöru
sinni heldur ódýrari. Og þess skal
getið að í allflestum tilfellum er hér
um að ræða titla sem fást á hag-
stæðasta verði erlendis, eða innan
við tíu pund og tuttugu dollara —
smásölu.
Það gefur augaleið að áhættu-
þátturinn er stór í þessum inn-
kaupum, álagningin frjáls og
sjálfsagt nokkuð langt í það
að umtalsverður hagnaður
verði af þessum innflutningi.
Engu að síður háir þetta háa
verð viðskiptunum og for-
vitnilegt væri að fá að vita
1 hvernig það er til komið.
MYNDLIST/G^r myndlist hagnast á markabsátaki?
Útflutningsráð menningarínnar
FYRIR nokkru var greint frá því í fjölmiðlum, að stofnuð hefði verið
nefnd á vegum menntamálaráðuneytisins, sem er ætlað að stuðla að
auknum útflutningi íslenskrar menningar. Nefndin mun eiga að starfa
sem einskonar útflutningsráð frá skrifstofu í ráðuneytinu, og er ætlað
nokkurt fé til að vinna að sínum málum. Allt er þetta djarft og fram-
sýnt á yfirborðinu, en þó hafa orðið nokkrar deilur um þetta hugar-
fóstur ráðuneytisins, og margir dregið í efa að það verði nokkuð
meira en dulbúin niðurgreiðsla til handa þeim sem eru í náðinni
hverju sinni.
Fyrstu deilumar urðu um hver
hefði talað við hvem við undir
búning málsins, og virðist ljóst að
það hefur ekki farið út fyrir frekar
þröngan hring. í nefndinni sitja einn
poppari og síðan
starfsmenn ráðu-
neytisins; engir
fulltrúar myndlist-
arinnar eru þar
með. Þetta vekur
auðvitað ekki
traust meðal
myndlistarfólks,
sem hefur ekki sem
besta reynslu af því að aðrir séu að
skipuleggja þeirra mál, ofan frá;
slíkt hefur oftar en ekki farið í vask-
inn, enda ber allt slíkt keim af því
að verið sé að hafa vit fyrir börnum,
sem eru ófær um að sjá um sig sjálf.
Hitt er svo meginatriðið hvort
svona miðstýrt átak á nokkurn rétt
á sér yfírleitt. Markaðurinn er hag-
fræðilegt hugtak, og allar tilraunir
til að auka hlut einhverrar vöru eða
þjónustu á þeim markaði beinist
venjulega að afmörkuðum þáttum:
Að kanna hveijar óskir markaðarins
eru, að aðlaga viðkomandi vöm eða
þjónustu að þeim óskum,' og koma
síðan hinni endurbættu vöru eða
þjónustu á framfæri á markaðinum.
Þetta virkar ágætlega fyrir þ'á vöru-
flokka, sem hægt er að staðla og
breyta, og þar sem markmiðið er
að koma sem mestu magni á markað
á sem hæstu verði; þvi getur þetta
haft mikið að segja fyrir fískafurðir
og ullarvörur, en um menninguna
gegnir allt öðru máli.
Þessi einfalda lýsing ætti að vera
næg til að lesendur sannfærist um
að markaðsstarf og menningarstarf
eiga litla samleið. Þó svo einhverjum
dytti það í hug, þá væri tilgangslítið
að kanna hvernig myndlist fólk í
einhveiju ákveðnu landi vill sjá; svið-
ið yrði líkast til of breitt til að nokk-
uð af viti kæmi út úr því. í öðru
lagi væri út í hött að ætla myndlist-
arfólki að laga sína list að óskum
annarra, því slíkt stríðir einfaldlega
gegn öllum grunnatriðum í fijálsri
listsköpun; þá er ekki verið að fram-
leiða list, heldur skammlífa
markaðsvöru.
Það er því augljóst, að lifandi ís-
lensk myndlist getur tæpast hagnast
á miðstýrðu markaðs- og útflutn-
ingsátaki, eins og hér virðist stefnt
að. Þeir sem eru á öndverðum meiði
vitna gjama til þess að forseti ís-
lands hafí flaggað íslenskri menn-
ingu og markaðsvörum á ferðum
sínum erlendis. Því er til að svara
að það er skylda forsetans að vera
hreykinn af því sem íslenskt er. Það
kann einnig að vera að slíkt hafí
haft einhveija þýðingu fyrir þær
markaðsvörur sem voru með í ferð-
inni, en enn hefur ekki frést af nein-
um íslenskum myndlistarmanni, sem
telur sig eiga nokkuð slíkum tilburð-
um að þakka.
Sannleikurinn er sá, að ýmsir ís-
lenskir myndlistarmenn hafa komist
þokkalega áfram á erlendum vett-
vangi án beinnar opinberrar íhlutun-
ar, þó lítið fari fyrir því í fjölmiðlum
hér. Fjöldi þeirra hafa stundað nám
erlendis um lengri eða skemmri tíma,
og skapað sér sambönd þá eða síð-
ar, sem hafa opnað þeim ýmsar dyr.
Einnig hafa margir fengið boð um
að taka þátt í sýningum erlendis,
og það síðan leitt til meira sam-
starfs. Sumt af þessu gerist fyrir
milligöngu þeirra eigin samtaka,
annað fyrir milligöngu samþjóðlegra
stofnana, en flest fyrir framtak ein-
staklinganna sjálfra.
Myndlistarmenn (og væntanlega
flestir aðrir listamenn) þurfa því
ekki opinbera stjórnun af því tagi
sem hér er verið að skipuleggja; hún
yrði ávallt umdeild og skilaði því
takmörkuðum árangri. Þeir gætu
hins vegar þegið opinbera aðstoð við
að hrinda eigin frama á erlendum
vettvangi úr vör. Þetta gæti verið
einfalt í framkvæmd, ef stjórnarráð-
ið fengist til að afhenda öðrum
ákvörðunarvaldið í þessum málum.
Nýlega var sett á laggimar nefnd
til að setja saman tillögur um stuðn-
ing við afreksíþróttafólk. Allir
nefndarmenn eru á kafí í íþrótta-
hreyfingunni og því líklegir til að
vilja veg hennar sem mestan; hvers
vegna er ekki hægt að nota sömu
vinnuaðferðir við stuðning við menn-
inguna? Því fé, sem ætlað er að svo-
kallað útflutningsráð menningarinn-
ar hafí til umráða, má skipta niður
á listgreinamar (í einhveiju hlut-
falli, sem alltaf verður umdeilt; hver
vill hlut sinnar listgreinar sem mest-
an). Þar væru það svo samtök lista-
fólksins sjálf, sem sæju um að deila
fénu út til þeirra, sem em að hasla
sér völl á erlendum vettvangi. - Það
mun örugglega skila meiri árangri
- skapa minni deilur - ef listamenn-
irnir sjálfír, en ekki pólitískir erind-
rekar, bera ábyrgð á hvernig til
tekst.
eftir Eirík
Þorlóbson