Morgunblaðið - 03.05.1991, Blaðsíða 24

reer íam .g. huoaj3UT80'i uiöAjaHuoaoM
MORGUNBLAÐIÐ FOSTUDAGUR 3. MAI 1991
2ÍS
A Islandi alast fjölmörg
börn upp við heimilisofbeldi
eftir Hólmfríði
Jónsdóttur
í umræðunni um ofbeldi í þjóð-
félaginu virðist það alveg hafa
farið framhjá fólki að mörg böm
fá beinlínis kennslu í því á heimil-
um sínum hvernig fara má með
þá sem ekki haga sér „rétt“.
Mikið hefur verið rætt og ritað
um ofbeldi á liðnu ári og enn er
umræðan í fullum gangi. Talað er
um aukið ofbeldi í skólum og á
götum úti og er orsakanna t.d. leit-
að í of miklu sjónvarpsglápi barna,
því foreldrar hafa ekki tíma til að
sinna þeim vegna of mikils vinnu-
álags, börnin ganga sjálfala, skólinn
fullnægir ekki uppeldishlutverki
sínu o.s.frv. Allt eru þetta góðar
og gildar ástæður, en því miður er
hvorki til ein skýring á vanda þess
né ein lausn.
Einn er sá þáttur ofbeldis sem
lítið hefur verið rætt um í íjölmiðl-
um og er það heimilisofbeldi. Heim-
ilisofbeldi, þ.e. þegar karlmaður
beitir konu sína ofbeldi, er yfirleitt
framið á „bak við byrgða glugga",
og viðgengst því miður oft í skjóli
friðhelgi heimilisins. Fjölskyldu-
meðlimir í hlutverki þolenda eiga
sinn þátt í að fela tilvist þess, því
skömmin sem fylgir því er mikil.
Sú goðsögn er áberandi í þjóðfélag-
inu að heimilisfeður þessir beiti of-
beldi I stundarbijálæði, eða í áfeng-
isvímu. Samkvæmt könnunum okk-
ar í Kvennathvarfínu þá er áfengis-
vandamál með í tæplega helmingi
tilvika. Þá benda og erlendar rann-
sóknir á að valdbeiting þessi eigi
sér ekki stað í augnabliksæði, held-
ur hafa gerendur fullkomna stjórn
á hegðun sinni. Því til sönnunar
má benda á að ofbeldi beinist alltaf
að sömu manneskjunni og gerendur
geta haft stjóm á sér t.d. í sam-
kvæmum. Þegar síðasta gestinum
hefur verið fylgt úr hlaði fellur
sprengjan. Þá hugsanlega vegna
e.s. atviks, sem átti sér stað í byrj-
un samkvæmisins. Það skiptir ekki
öllu máli hvað það er sem hrindir
ofbeldinu af stað, gerendur eiga
allavega ekki í neinum erfíðleikum
með að finna sér ástæðu til að beita
því. Sökinni er oft komið yfír á
konuna, sem hefur orðið sér út um
þessa „refsingu" vegna þess að hún
átti hana „skilið" einhverra hluta
vegna.
Mðrg hundruð börn hafa dval-
ið með mæðrum sínum í Kvenna-
athvarfinu frá því það tók til
starfa.
Frá opnun kvennaathvarfs og til
áramóta 90-91 hafa meira en 2.000
komuskýrslur verið skráðar í
Kvennaathvarfinu, þar af eru 828
komuskýrslur barna. Frá áramótum
Litbrigði jarðar-
innar gefin út í kilju
ÚT ER komin hjá Máli og menn-
ingu bókin Litbrigði jarðarinnar
eftir Ólaf Jóhann Sigurðsson.
Hún kom fyrst út árið 1947 og
hefur komið út þrisvar síðan og auk
þess verið þýdd á mörg tungumál. Á
yfirborðinu er þetta sveitasaga frá
krepputímanum, en hún fjallar um
sígilt efni; fyrstu ástina. Hún Iýsir
því hvemig ástin og vonin gerbreyta
Iífsviðhorfi sextán ára drengs, ljá
smáatriðum þýðingu og litlum at-
burðum mikla merkingu.
Eftir Litbrigðum jarðarinnar gerði
Ágúst Guðmundsson sjónvarpskvik-
mynd sem frumsýnd var fyrir
skömmu.
Bókin er gefín út í kilju. Hún er
70 bls., prentuð í Englandi. Auglýs-
ingastofan Næst hannaði kápu.
(Fréttatilkynning)
Ólafur Jóhann Sigurðsson
hafa þegar dvalið þar 65 konur og
45 börn. Mörg þúsund símaskýrslur
háfa verið skráðar frá upphafi, en
meirihluti þeirra eru stuðningsviðtöl
við þolendur heimilisofbeldis.
Allflest þeirra bama sem koma
með mæðrum sínum f Kvennaat-
hvarfið hafa búið við andlegt of-
beldi. Þau hafa óbeint orðið þolend-
ur heimilisofbeldis með því að búa
við slíkar aðstæður. Sum barnanna
hafa orðið vitni að líkamlegri vald-
beitingu föðurs/sambýlismanns á
móður sinni og jafnvél gengið á
milli þeirra þó þau séu ekki eldri
en t.d. 7 ára. Þessi líkamlega vald-
beiting getur birst í kynferðislegu
ofbeldi t.d. nauðgun eða barsmíð-
um, hrindingum o.s.frv. Afleiðingar
lfkamlegs ofbeldis geta birtst börn-
unum í sýnilegum beinbrotum, mar-
blettum, glóðarauga o.fl. Ekki eru
áverkar þó alltaf sýnilegir, t.d. get-
ur hljóðhimnan sprungið í kjölfar
slæmra höfuðhögga.
Börnin eru ekki alltaf sjónarvott-
ar að því sem gerist, stundum eru
þau inni í nærliggjandi herbergi og
heyra. Þau reyna jafnvel að útiloka
hávaðann t.d. með því að „breiða
sængina upp fyrir haus og spila á
spiladósina og reyna að heyra ekki,
en heyra samt...“ (Frásögn barns
sem dvalið hefur í Kvennaathvarf-
inu.)
Börnin verða og fyrir beinu and-
legu ofbeldi í formi t.d. höfnunar,
innilokunar og/eða hótana. Sum
hafa bæði orðið fyrir andlegu og
líkamlegu ofbeldi. Líkamlegt ofbeldi
getur í þessum tilfellum verið bar-
smíðar og/eða kynferðislegt of-
beldi. Þó virðist líkamlegs ofbeldis
í formi barsmíða gæta í mun minna
mæli á börnum, þess ber þá að
gæta að líkamleg valdbeiting eins
og t.d. rassskellingar, löðrungar og
tukt eru enn réttlætanleg uppeldis-
aðferð í hugum margra.
Else Christensen er danskur sál-
fræðingur sem starfað hefur í
kvennaathvörfum í Danmörku. Hún
hefur skrifað bækur um áhrif og
eðli ofbeldis og gert rannsóknir á
börnum sem dvalið hafa í dönskum
kvennaathvörfum. Hún telur að
börn þessi hafa nokkum sameigin-
elg einkenni, sem eru afleiðingar
þess ofbeldis sem þau hafa búið
við. Ekki er ástæða til að ætla að
íslensk böm séu frábrugðin þeim
dönsku hvað þessi einkenni varða.
Fyrst ber að nefna, að þau hafa
langflest upplifað ofbeldi og afleið-
ingar þess á fjölskylduna og heimil-
Hólmfríður Jónsdóttir
„Ef við ætlum að kom-
ast fyrir ofbeldi innan
þjóðfélagsins verðum
við að byrja þar sem
uppeldi barnanna á sér
stað og fyrirmyndir
þess eru líklegar til að
mótast.“
ið. Eins og að ofan greinir þá eru
þau f langflestum tilfella meðvituð
um hvað er að gerast, þó svo að
ofbeldið eigi sér stað að næturlagi
og foreldrar telji börnin í fasta-
svefni. Þau sjá og heyra og fara
ekki varhluta af þeirri spennu sem
ríkir á heimilinu. Þau skynja ótta
og niðurlægingu móður sinnar og
ógnarvald föður síns. í öðru lagi
nefnir Else hræðslu og óvissu sem
ríkjandi þætti í lífí þessara bama.
Hræðslu um KVað framtíðin ber í
skauti.sér fyrir bamið og aðra fjöl-
skyldumeðlimi og hræðslu um að
verða yfírgefin. Þá em börnin mjög
blendin í tilfinningum sínum gagn-
vart foreldrum sínum, sem þau
bæði elska og hata. Þau vantreysta
þeim sem eiga að gæta þeirra and-
lega og líkamlega öryggis og neyð-
ast til að taka ábyrgðina á sínar
eigin herðar. Fjölskyldumeðlimir
tala sjaldnast um ofbeldið heima
við og barnið fær þannig ekki tæki-
færi til að tala um tilfinningar sínar
og áhyggjur heldur einangrast í
angist sinni. Þá er þessum börnum
og sameiginlegt að fyrirverða sig
fyrir það ofbeldi sem framið er á
heimilunum og þögnin ásamt
skömminni eiga stóran þátt í að
einangra fjölskylduna.
Else Christensen telur mjög mik-
ilvægt að börnin fái að tjá sig um
reynslu sfna af heimilisofbeldi. Þá
við einhvern fullorðinn sem hefur
þekkingu á afleiðingum þess og
getur stutt barnið í að tjá sig og
aðstoða það við að svara þeim
spurningum sem því liggur á hjarta.
í þessu sambandi beinir hún at-
hygli sinni að fræðslu fyrir fagfólk,
sem kemst í snertingu við börn í
starfi sínu, t.d. fóstrur, kennarar,
hjúkrunarfólk og læknar.
Barn sem elst upp við að of-
beldi í mannlegum samskiptum
sé algerlega hafnað — og að það
sé ekki undir neinum kringum-
stæðum réttlætanlegt, — sættir
sig ekki við ofbeldi þegar það
vex úr grasi.
Hvaða veganesti fær bam sem
upplifír svo mikið ójafnvægi í sam-
skiptum foreldra sinna þar sem
móðirin er beitt andlegu og/eða lík-
amlegu ofríki? Hvemig er það í
stakk búið til að takast á við félags-
legt umhverfi sitt? Er það lfklegra
til að beita ofbeldi eða verða fyrir
því? Hveijar eru fyrirmyndir þess,
faðirinn sem valdníðingur og móðir-
in sem niðurlægð og hjálparlaus
einstaklingur? Rannsóknir sýna að
í mörgum tilfella á félagslegi arfur-
inn stóran þátt f þessu samspili
foreldranna. Barn sem elst upp við
gagnkvæma virðingu foreldra sinna
þar sem rætt er um hlutina og of-
beldi í samskiptum er hafnað, hlýt-
ur að vera betur í stakk búið til að
afneita beitingu þess í samskiptum
sínum.
Til þess að geta tekið á vanda
þessum, verðum við þegnar þessa
þjóðfélags að opna augu okkar fyr-
ir því vandamáli sem heimilisofbeldi
er og viðurkenna tilvist þess. Því
heimilisofbeldi er ekki vandamál lít-
ils þjóðfélagshóps, heldur snertir
það okkur öll. Ef við ætlum að
komast fyrir ofbeldi innan þjóðfé-
lagsins verðum við að byija þar sem
uppeldi barnanna á sér stað og fyr-
irmyndir þess eru líklegar til að
mótast. Á svipaðan hátt og gripið
hefur verið til aðgerða gegn ein-
elti, væri hægt að sameinast í átaki
gegn heimilisofbeldi.
Að lokum langar mig til að nefna
að Else Christensen er væntanleg
hingað til lands í boði Samtaka um
kvennaathvarf og mun hún halda
fyrirlestur í Norræna húsinu þann
6. maí nk.
Höfundur er barnastarfskona í
Kvennaathvarfinu.