Morgunblaðið - 26.05.1991, Page 14

I
u

Ahætta,
tækifæri
og skylda
eftir Henry Kissinger
Þar eð ég hef verið staðfastur stuðningsmaður stefnu þeirrar, er Bush Bandaríkjaforseti hefur fylgt í
Persaflóamálunum, — næstum frá upphafi, — tel ég mig eiga rétt á því að láta í yós nokkurn kvíða
vegna atburðarásarinnar í norðurhluta íraks. Sérhver, sem fylgist með hinum hjartanístandi hörmungum
kúrdískra flóttamanna við landamæri írans og Tyrklands, hlýtur að fagna hverri athöfn, sem gæti linað
þjáningar þeirra. Fyrstu viðbrögðin hjá Bush mega kallast næstum eðlislæg og ósjálfráð, þ.e. að forðast
að dragast inn í frekari hernaðarátök. Þessi fyrstu viðbrögð endurspegla nákvæmlega raunverulegt
langtímaástand í þessum hluta heims, sem er okkur fjarlægur og lítt aðgengilegur. A þessu svæði skar-
ast lífshagsmunir allra valdstöðva þar um slóðir, og ekki er hægt að segja, að sjálfu þjóðaröryggi Banda-
ríkjanna sé ógnað þarna með beinum hætti. Fleira kemur til, sem gerir mál þetta flókið og örðugt úr-
lausnar: Bandarikin hafa tekið ábyrgð á herðar sér, með því að senda herlið á svæðið. Þess vegna verða
þau að gæta þess vel, að hin yfirlýsta áætlun um að geyma flóttamenn í búðum, sem léttvopnaður liðs-
afli hinna Sameinuðu þjóða á að veija, verði ekki til þess, að hörmungaferill Kúrda hefjist að nýju og
endurtaki sig, jafnskjótt og írak hefur öðlazt nokkurn mátt og endurheimt hernaðarþrótt sinn.
Þyegar við lítum til hinna
I víðáttumikluogaf-
I skekktujandflæmaí
I Norður-írak og virðum
' fyrirokkuratburðiog
ástand þar, erum við í
raun að horfa á sönnun-
argögnin fyrir því, að ný heimsregla
skapast ekki með sömu siðmenning-
armýkt og sléttmælgi, sem einkennt
hefur hinar háleitu hugsjónaræður
um nauðsyn hennar. Heimurinn og
raunveruleikinn eru grófari en svo.
Það, sem er nýtt fyrir sjónum okkar
þarna eystra, er sérkennileg skörun
hins forna og hins spánnýja, hins
innflutta og hins staðbundna, hins
óvenjulega og hins arfbundna. Þessi
nýjasti af þúsund harmleikjum
mannkynssögunnar felur einnig í
sér tilraun til þess að tengja
átjándu-aldar-hugmyndina um
óskorað fullveldi ríkja (en sam-
kvæmt henni mátti ríki ekki hafa
afskipti af innanlandsmálum annars
ríkis) við hugmynd Woodrows Wil-
sons (Bandaríkjaforseta 1913-1921)
um sjálfsákvörðunarrétt þjóða, en
kenning Wilsons er eitt helzta kenni-
leitið á feriinum til nýrrar heims-
skipunar á síðustu áratugum. Hér
er um að ræða óstikað svæði í al-
þjóðamálum. Vörðurnar eru fáar,
og um það verður að ganga með
varúð, — mikilli varúð —, svo að
hin nýja kenning verði ekki að lok-
um í kattarlíki og heimili stöðug
afskipti ríkja af öðrum ríkjum, því
að slík kenning eða kenningartúlkun
myndi á endanum helzt gagnast
árásargjörnum yfirgangsþjóðum.
Samt verðum við að hraða för okk-
ar inn á þetta ókortlagða svæði í
alþjóðastjórnmálum, því að harm-
kvæli Kúrda eru líklega aðeins for-
smekkurinn af því, sem bíður á
Balkanskaga, í Sovétríkjunum og
víðar. Bandaríkjamenn munu ekki
komast óskaddaðir um þetta völund-
arhús ólíkra hagsmuna og skoðana,
nema þeir geri sér nú þegar ein-
hvem mælikvarða, til þess að geta
lagt mat á og skilgreint réttilega
áhættu, tækifæri og.skyldur sínar.
Opinberar umræður í Bandaríkjun-
um hafa ekki reynzt heppileg löð
til þess að móta og smíða slíkan
kjörgrip í, þ.e. einfalda mælistiku
til að meta helztu grundvallarþætti
í utanríkis- og alþjóðamálum al-
mennt. í þessum umræðum hafa
bæði stuðningsmenn ríkisstjórnar-
innar og andstæðingar hennar verið
hikandi og eins og feimnir við að
nota orðið „þjóðarhagsmuni" í rök-
semdafærslu sinni. Stundum er
engu líkara en hugtakið „þjóðar-
hagsmunir" sé eitthvað til að
skammast sín fyrir. Bæði stjórn og
stjórnarandstaða fálma leitandi eftir
ófrávíkjanlegum reglum, sem eiga^
að vera jafngildar alls staðar og
eiga alls staðar jafnvel við. Með því
móti verður þetta samtal milli
heymarlausra manna, þar sem ann-
ar hópurinn virðist jafnan klifa á
alhæfri kenningu um íhlutun, en
hinn hópurinn staglast sífellt á jafn-
alhæfri kenningu um afskiptaleysi.
Málin flækjast enn meira af því að
hóparnir tveir skipta oft um mál-
stað, svo að hvor hópur heldur fram
hvorri skoðun til skiptis. Haldi þessu
áfram, eiga Bandaríkjamenn á
hættu að þurfa að velja á milli of-
þenslu í heimsmálum og einangr-
unar.
Upphaf allrar vizku í þessum efn-
um er að viðurkenna klárt og kvitt,
að til að létta á farginu, sem á
Kúrdum hvílir, þurfa Bandaríkja-
menn alls ekki að fullvissa sjálfa
sig og aðra, hátt og í heyranda
hljóði, um að þeim beri einhver sér-
stök skylda til þess að hnekkja öllu
óréttlæti í heiminum með hervaldi
og að þeir hafi kraft og getu til að
gera það. Atburðirnir í Norður-írak
eru sérstakt tilfelli, af því að mann-
réttindabrotin vom framin lyrir
augum okkar, meðan á vopnahléi
stóð, þar sem við höfðum sett skil-
málana; þau voru fyrirskipuð af ein-
ræðisherra, sem við höfðum líkt við
Adolf Hitler, og þau voru framin
af heijum, sem við höfðum á valdi
okkar að brjóta á bak aftur. En til
þess að unnt sé að skilgreina skyld-
ur okkar í sértæku tilfelli, eykur
einmitt mikilvægi þess, en dregur
ekki úr því, að athafnir okkar eða
athafnaleysi séu tengdar einhverj-
um hugmyndum um þjóðarhags-
muni okkar Bandaríkjamanna.
Sagan hefur leikið Kúrdaþjóð grátt
á umliðnum öldum. Saladín, sá,
sem sigraðist á krossfömm, var
Kúrdi, en hann fór fyrir mörgum
heijum, sem múhameðstrú gat sam-
einað í þá daga. Frá því að þjóðríki
tóku að myndast, hafa hinar tuttugu
milljónir Kúrda tvístrast milli írans,
íraks, Tyrklands, Sýrlands og Sov-
étríkjanna. Þjóðlegar kröfur þeirra
eru skiljanlegar, en þær ógna lífs-
hagsmunum fimm ríkja á svæði,
sem Bandaríkin hafa ekki aðgang
að, nema þá um vinveittar ríkis-
stjórnir í ríkjum, þar sem Kúrdar
búa, eins og í Tyrklandi (og áður
líka í íran). Ástæður ríkissstjórna,
sem veita Bandaríkjamönnum að-
gang að Kúrdum, hljóta alltaf að
vera tvíbentar vegna allra að-
stæðna. Stundum getur tilgangur-
inn verið sá að draga úr þrýstingi
innanlands frá þjóðernissinnuðum
Kúrdum, eða ósk Kúrda um sjálfs-
stjóm er notuð til þessað veikja rík-
isstjóm í næsta landi. Bandarísk
markmið í þessum efnum em óhjá-
kvæmilega jafnvei enn takmarkaðri
en markmið Kúrda.
Bandaríkjamenn gerðu sér þessa
takmörkun ljósa árið 1975, þegar
greinarhöfundur var utanríkisráð-
herra. Nokkrum árum áður höfðu
þeir veitt Kúrdum lítils háttar að-
stoð með leynilegum hætti og með
þátttöku írana. Aðgerðirnar þá áttu
að stuðla að einhverri sjálfsstjóm
Kúrda og takmörkun á hernaðar-
uppbyggingu íraka með sovézkum
vopnum og annarri hjálp frá Sov-
étríkjunum. Ríkisstjórnirnar í
Bagdad og Moskvu brugðust þannig
við, að gífurlegu magni sovézkra
hergagna var dembt inn í írak, og
írakar gerðu harða hríð að Kúrdum;
gerðu innrás í hérað þeirra. Það var
síðan mat sérfræðinga á stöðunni,
að Kúrdum yrði ekki komið til neinn-
ar hjálpar, sem vit væri í, nema til
þess yrði varið nokkrum hundruðum
milljóna Bandaríkjadala, og auk
þess yrðu tvær herdeildir úr íranska
fastahernum að vera til orrastu
búnar við landamærin. Ríkisstjórn
Fords Bandaríkjaforseta taldi úti-
lokað, að fulltrúadeild bandaríska
þingsins myndi samþykkja slík fjár-
útlát, því að um sama leyti voru
þingmennirnir að fella niður alla
aðstoð við Indókína. Iranir voru fyr-
ir sitt leyti ófúsir til þess að halda
aðgerðunum áfram á eigin spýtur,
því að þeir urðu að hafa í huga hin
löngu landamæri við Sovétríkin, sem
þá voru í bandalagi við írak. Fyrir
okkur, sem þá áttum sæti í ríkis-
stjórn Bandaríkjanna, varþetta
ákaflega erfið og sársaukafuli
ákvörðun, sem gekk okkur öllum
hjarta nær. Lærdómurinn, sem af
þessum sorglegu málalyktum má
draga, snertir samt aðeins upphaf-
legar skuldbindingar og fyrstu af-
skipti, en ekki endanlega niður-
stöðu. Bandaríkin hefðu átt að
ákveða með skýrum hætti allt frá
upphafi, hve langt skynsemin leyfði
þeim að ganga til hjálpar Kúrdum,
og þau hefðu átt að gera öllum þær
takmarkanir ljósar á greinilegan og
ótvíræðan hátt, áður en nokkur að-
stoð var boðin.
Við verðum að taka okkur vara
fyrir því að endurtaka söguna.
Allt of mikið af þeim umræðum, sem
nú heyrast um þessi mál, er ekkert
annað en óskapleg og yfirþyrmandi
hræsni. Margir hinna sömu manna,
sem máttu ekki heyra nefnt, að
valdi yrði beitt til þess að binda
enda á ógnarstjórn íraka í Kúveit,
eru nú manna hávaðasamastir í
málflutningi fyrir því, að Bandaríkj-
amenn hefðu átt að halda stríðinu
áfram til þess að hjálpa Kúrdum.
Þessir sömu menh voru ekki einu
sinni farnir að minnast á þetta einu
i