Morgunblaðið - 29.06.1991, Side 20

20
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 29. JÚNÍ 1991
Basar Thorvaldsens-
kvenna í níutíu ár
NÝ ÖLD var gengin í garð og konur í Thorvaldsensfélaginu ósk-
uðu eftir uppástungum um hvernig væri hægt að minnast aldar-
fjórðungsafmælis félagsins. Uppástungurnar voru margar því
víða blöstu við aðkallandi þarfir. Hugmyndir um að koma á fót
elliheimili fyrir fátæklinga og styrktarsjóði fyrir sjúka fengu
góðan hljómgrunn en staðnæmst var við hugmynd um að setja á
stofn verslun með íslenskar heimilisiðnaðarvörur og listaverk.
Með versluninni væri fátækum konum hjálpað að koma heimaunn-
um munum á framfæri en listfengnu fólki lagt til húsnæði til
þess að sýna og selja afrakstur vinnu sinnar. Sölulaununum yrði
varið til hjálpar bágstöddum í bænum. Konumar sátu ekki við
orðin tóm og i júnímánuði 1901 tók Thorvaldsensbasarinn til
starfa í húseign Eyjólfs Þorkelssonar, úrsmiðs, Aðalstræti 6. Fimm
áram siðar festu konurnar kaup á Austurstræti 4 þar sem basar-
inn hefur verið til húsa í 85 ár. Verslunin er elsta minjagripa-
verslun í Reykjavík og sennilega elsta verslunin í höfuðstaðnum.
Syóm félagsins. Efri röð f.v.: Kristín Róbertsdóttir, Anna Georgs-
dóttir, Þóra Karítas Árnadóttir og Þorbjörg Árnadóttir. Neðri
röð: Lára M. Gísladóttir, Ingibjörg Magnúsdóttir og Þóra Þorleifs-
dóttir.
Sögu þessa elsta kvenfélags í
Reykjavík má rekja til ársins 1874
þegar borgarstjórnin í Kaup-
mannahöfn ákvað að gefa Islend-
ingum bronsstyttu af hinum
kunna myndhöggvara Bertel
Thorvaldsen í tilefni af 1000 ára
afmæli íslandsbyggðar. Styttan
kom til landsins ári síðar og var
hún afhjúpuð á Austurvelli á af-
mælisdegi listamannsins, 19. nóv-
ember. Allt var gert til að vígslan
yrði sem eftirminnilegust. Fánar
blöktu við hún, blómsveigar
prýddu fótstall líkneskisins en
lyngi var vafið um ræðustólinn,
grindurnar umhverfis völlinn og
sumar fánastengurnar. Skreyt-
ingin var handverk ungrar og
glæsilegrar sjálfboðaliðasveitar
24 kvenna sem um kvöldið ákváðu
að mynda félag er ynni að mann-
úðarmálum og kenna við Thor-
valdsen.
í fyrstu grein elstu laga félags-
ins sem varðveist hafa er talað
um að tilgangur félagsins sé að
kenna fátækum stúlkum handa-
vinnu með því að halda handa-
vinnuskóla nokkum tíma á hveiju
ári. Skóla þessum var komið á fót
í júnímánuði árið 1877. Hann ráku
konurnar í tæp 30 ár, 3 mánuði
á ári, í 3 klukkustundir í senn og
nutu þar 32 til 96 stúlkur á aldrin-
um 7-14 ára kennslu árlega.
Handavinnuskólinn var lagður
niður árið 1905 þegar handa-
vinnukennsla var tekin upp í
bamaskólum. Lögðu Thorvalds-
enskonumar til efni og kenndu
stúlkunum í sjálfboðavinnu.
Samfara skólanum héldu konum-
ar árlega frá árinu 1886 basar á
ýmsum heimaunnum vörum eftir
þær sjálfar. Hugmyndin um að
gera basarinn að verslun þar sem
heimaunnir munir væm teknir í
umboðssölu fæddist á ársfjórð-
ungsafmæli félagsins árið 1901
og varð að veruleika sama ár.
Viðskiptin blómstmðu og árið
1920 varð metsöluár fyrsta aldar-
fjórðungsins. Seldi félagið fyrir
53.534,68 krónur á árinu. Á
fímmtugsafmæli félagsins en tutt-
ugu og fímm ára afmæli basarsins
var búið að selja fyrir 505.242,00
krónur. Þess má geta að auk þess
að þjóna Islendingum hefur versl-
unin þjónað erlendum ferðamönn-
um sem sótt hafa íslendinga heim.
Þar hafa þeir fest kaup á minja-
gripum sem minnt hafa á land
og þjóð I fjarlægum löndum.
Óhætt er að segja að verslunin
sé elsta minjagripaverslunin í
Reykjavík og er þar oft á tíðum
yfírfullt er skemmtiferðaskip
liggja við höfnina. Hefur basarinn
verið rekinn í Austurstræti í 90
ár og skiptast Thorvaldsenskon-
urnar á um að afgreiða í verslun-
inni. Hún er nú rekin með nýtísku-
legum hætti en Thorvaldsenskon-
umar taka enn hannyrðir í um-
boðssölu.
Segja má að viss stefnubreyt-
ing hafi orðið í félaginu árið 1907
þegar ákveðið var að koma á fót
Bamauppeldissjóði og þar með að
helga stóran hluta af starfsemi
félagsins í þágu barna. Fljótlega
kom upp hugmynd um að byggja
bamaheimili sem brýn þörf var
fyrir á þessum ámm. Stofnaður
var byggingarsjóður og var hann
afhentur Reykjavíkurborg árið
1925 sem framlag Thorvaldsens-
félagsins til byggingar bama-
heimilis. Ýmislegt varð til að tefja
framkvæmdir við bygginu heimil-
isins og ákváðu konurnar að ráð-
ast sjálfar í verkið. Framkvæmd-
um við Vöggustofu Thorvaldsens-
félagsins lauk árið 1963, 30 árum
eftir að bæjarstjóm Reykjavíkur
tók við 50.000 króna byggingar-
sjóði frá félaginu. Síðar var byggt
við húsið og var sá hluti afhentur
Reykjavíkurborg fullbúinn árið
1968.
Ótalið er framlag Thorvalds-
ensfélagsins til bamadeildar
Landakotsspítala. Hefur félagið
gefíð stóra og smáa hluti til spítal-
ans frá því samstarf við hann
hófst fyrir nokkram árum. Einnig
má nefna aðstoð félagsins við for-
eldra sem missa úr vinnu vegna
veikinda barna sinna eða þurfa
að fylgja sjúkum bömum sínum
til lækninga á erlendri grund.
Nefna má framlag félagsins til
réttindabaráttu kvenna og sam-
stöðu með konum úr verkalýðs-
stétt á upphafsáram félagsins um
síðustu aldamót. Þessu til stuðn-
ings má nefna byggingu skýlis
fyrir þvottalaugarnar árið 1887
en þar máttu verkakonur þvo
þvotta utanhúss allan ársins
hring. Skilyrði kvennanna fyrir
byggingunni var að hætt yrði að
binda þunga bagga á vinnukon-
urnar en notaðar hjólbörar eða
hestvagnar í staðinn.
Nú era Thorvaldsenskonur 80
talsins og leggja þær fram krafta
sína í verslun félagsins og við
sölu jólamerkj a fyrir jólahátíðina.
AGÓ
Morgunblaðið/KGA
Thorvaldsenskonur buðu gestum og gangandi upp á veitingar í
búðinni I tilefni afmælisins á fimmtudaginn. Um veitingarnar og
afgreiðslu I búðinni sáu þessar konur: (f.v.) Halldóra, Sigrid, Ingi-
björg, Guðríður, Sigríður og Bryndís.
Thorvaldsensbazar:
Fyrsta tækifæri
reykvískra kvenna
til að afla sér tekna
„Eitt af því sem mér finnst merkilegast við stofnun- verslunar-
innar er að konurnar skyldu átta sig á því að ekki var síður
mikilvægt að markaðselja heimaunnar vörur kvenna en að kenna
þeim hannyrðirnar í handavinnuskólanum. Þær veittu reykvískum
konum fyrsta tækifærið til að koma vörum á framfæri og afla
sér tekna án þess að þær færu á reikning eiginmanna þeirra,“
segir Ingibjörg Magnúsdóttir, sem gegnt hefur formennsku í
Thorvaldsensfélaginu síðastliðin 3 ár. „I framhaldi af þessu vek-
ur eftirtekt að markaðssetning er einmitt vandamál sem íslensk-
ar konur eiga við að glíma enn þann dag í dag því víða úti á landi
er hugvit og vinna kvenna vannnýtt. Hægt væri að koma á fót
smáiðnaði á mörgum smærri stöðum úti á landi en markaðsetn-
ingu og skipulagningu skortir til að koma smáiðnaði á stokkana."
„Stundum hafa borist að eyrum orðið framkvöðlar almannatrygg-
mínum raddir sem telja félagið
snobbfélag en ég svara því til að
auðvelt hefði verið fyrir upphafs-
konur félagsins að stinga höfðinu
í sandinn og láta sem þær sæju
ekki eymdina í kringum sig. Flest-
ar voru þær komnar af embættis-
mönnum og kaupmönnum í bæn-
um og áttu eftir að gefast mektar-
mönnum í bæjarlífinu. Engu að
síður ákváðu þessar ungu konur
sem flestar voru komnar á gifting-
araldur að horfast í augu við vera-
leikann og nýta menntun sína til
þess að aðstoða fátæka, vinna að
kvennréttindum og fræða alm-
úgakonur. Konurnar helguðu
krafta sína ýmsu góðgerðarstarfi
og á vissan hátt má segja að með
framlagi sínu og hugsun hafí þær
inga á íslandi. Nú era komnar
almannatryggingar á íslandi en á
þeim eru göt sem félög sem þessi
reyna að fylla í með því að veita
einstaklingum og stofnunum að-
stoð.
Nauðsynjar eða auka
skildingur
Thorvaldsensbazar var stofnað-
ur á 25 ára afmæli félagsins.
Þangað komu fátækar konur með
handunna muni sem duga áttu
fyrir nauðsynjum og heldri konur
sem vildu vinna sér inn auka skild-
inga. Einnig var töluvert um að
listamenn, karlar og konur, kæmu
með handgerða gripi í umboðs-
sölu. Þeirra á meðal var Ríkharð-
ur Jónsson sem seldi útskurð í
Morgunblaðið/KGA
Ingibjörg Magnúsdóttir, formaður Thorvaldsensfélagsins, fyrir
framan bazarinn.
umboðssölu í búðinni. Hann kom
þakklæti sínu við félagið á fram-
færi með styttu af bókelskri ungri
stúlku í peysufötum sem hann
færði félaginu að gjöf árið 1960.
Á upphafsáram verslunarinnar
kenndi þar ýmissa grasa. Ekki var
fátítt að fólk fengi þar selda fyrir
sig ýmsa forna og sjaldséða muni,
allt frá skrautbúnum söðlum, silf-
urkönnum og brekánum niður í
stokkabelti, koffur, millur og men.
Útskurðarmeistarar hafa átt á
bazamum fagurlega gerða hluti.
Meðal þeirra eru rammar, askar,
hillur, reglustikur og pennastikur.
Gull- og silfursmiðir hafa átt þar
beltispör, víravirkisnálar, steypt
hálsbönd og hnappa en alla tíð
hefur handverk kvenþjóðarinnar
verið í yfirgnæfandi meirihluta á
Bazarnum,“ segir Ingibjörg.
Framtíð í gróandi miðbæ
Geysileg sala var á bazarnum
fyrstu árin en eftir stríð fór að
halla undan fæti. „Ég er eiginlega
alveg hissa á því að konurnar
skyldu geta haldið búðinni því hún
stóð varla undir sér enda vildi
fólk sem minnst af íslenskum
heimilisiðnaði vita. Annars hefur
þetta gengið svolítið í bylgjum.
Til dæmis fóru lopapeysur úr tísku
fyrir um tveimur árum en era
aftur komnar í tísku núna,“ segir
Ingibjörg. „Ég hef mikla trú á
búðinni og veit að hún á eftir að
vaxa og dafna í gróandi miðbæ.“
„Félagið hefur aldrei verið fjöl-
mennt þrátt fyrir mikil afköst.
Núna eram við 80 og við skipt-
umst á um að afgreiða í búðinni
part úr degi á nokkra vikna fresti.
Fyrir margar konurnar, sem hætt-
ar eru að vinna, er þetta skemmti-
leg tilbreyting. Þær dubba sig upp
og koma í búðina þar sem þær
hitta aðrar félagskonur og halda
við tungumálakunnáttu sinni.
Aðrar konur vinna úti á daginn
og aðstoða í búðinni um helgar
eða selja jólamerki. Ég held að
vinnuskyldan eigi stóran þátt í
að halda félaginu saman en auð-
vitað eram við með fundi bæði
alvarlega og skemmtifundi þar
sem við komum saman, konur úr
öllum stéttum þjóðfélagins og öll-
um stjórnmálaflokkum, og ræðum
málin,“ segir Ingibjörg og bendir
á að skiptar skoðanir séu um gildi
félaga sem þessara í nútímanum.
„Ég held að félagsskapur sem
þessi falli aldrei úr gildi. Alltaf
eru einhveijar glufur í þjóðfélag-
inu þar sem aðstoðar er þörf frá
aðilum eins og þessu félagi og
öðrum viðlíka."