Morgunblaðið - 29.06.1991, Síða 26

+
26
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 29. JÚNÍ 1991

,MORGUNBiAÐIÐ LAUGARDAGUR 29. JÚNÍ 199A,
27

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Árvakur h.f., Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Björn Vignir Sigurpálsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar: Aðal-
stræti 6, sími 691111. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 691122. Áskriftar-
gjald 1100 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 100 kr. eintakið.
Átökin í Slóveníu
Bræður munu beijast og að
bonum verðast. Þessi fornu
vísdómsorð Völuspár rifjast upp
við tíðindin um hernaðarátökin
i Slóveníu. Allt bendir til, að
þarna geti orðið mikið blóðbað
nema öfl utan Júgóslavíu geti
borið klæði á vopnin. Það verður
erfitt og flókið verk, því frá
fornu fari er margt sem aðskilur
lýðveldin sex sem mynda sam-
bandsríkið — jafnt í menningu,
trúarbrögðum og sögu.
Sambandsríkið Júgóslavía var
myndað árið 1918 í lok fyrri
heimsstyrjaldar, en aldrei var
fundin lausn á fornri þjóðernis-
legri úlfúð, sem aðskildi þjóðir
eða þjóðarbrot þessa nýja ríkis.
Þar bárust menn á banaspjót
sem fyrr og það var ekki fyrr
en undir kúgunarstjórn komm-
únista, undir forystu Títós, sem
tókst að koma á nokkrum friði
milli þjóðarbrotanna. Það lýsir
úlfúðinni bezt, að á dögum
heimsstyrjaldarinnar síðari,
þegar landsmenn börðust gegn
innrásarheijum nazista, létust
fleiri í innbyrðis átökum þjóðar-
brotanna, einkum Serba óg Kró-
ata, en í bardögum við þá. Um
ein milljón beið bana í þessum
þjóðaslag, en alls féllu 1,7 millj-
ónir manna á dögum heimsstyij-
aldarinnar. Júgóslavíu var í nær
hálfa öld haldið saman með kúg-
unarkerfi kommúnismans og
það var ekki fyrr en eftir lát
Títós árið 1980 að losna tók um
tökin.
Innan Júgóslavíu hafa and-
stæðurnar verið mestar milli
Serba og Króata. Þeir tala svip-
uð tungumál, en trúarbrögð og
menning er önnur. Króatar eru
rómversk-kaþólskir og nota lat-
ínuletur. Serbar tilheyra grísk-
kaþólsku rétttrúnaðarkirkjunni
og nota kyrillískt letur. Klofn-
ingur hins forna Rómarríkis í
austur- og vesturhlutann hefur
alla tíð einkennt sambúð Serba
og Króata. Serbar hafa litið á
sig sem útvörð austursins, um
fjórar aldir undir Tyrkjum, en
Króatar líta á sig sem útvörð
vestursins og voru í átta aldir
undir væng Austurríska keis-
aradæmisins. Fjandskapurinn er
því forn og sagan blóðug.
Serbar hafa ráðið mestu um
stjórn Júgóslavíu og Kommún-
istaflokksins. Þegan losna tók
um áhrif kommúnista sáu hin
lýðveldin tækifæri til að slá tvær
flugur í einu höggi — komast
undan stjórn kommúnista og
Serba. Enda hefur þróunin orðið
sú, að í Króatíu og Slóveníu
hefur kommúnistaflokkurinn
misst völdin og þar er ijölflokka-
kerfi. Siglt er hraðbyri til fijáls
markaðsbúskapar. í Serbíu eru
kommúnistar við völd, þótt þeir
hafi skipt um nafn og kalli sig
sósíalista. í sambandsstjórn
Júgóslavíu í Belgrad hafa gaml-
ir kommúnistar töglin og hagld-
irnar og harðlínumenn stjórna
hernum. Margir óttast að hann
muni taka völdin í landinu öllu.
Bæði Króatar og Slóvenar
hafa samþykkt með yfirgnæf-
andi meirihluta í þjóðarat-
kvæðagreiðslu að stofna sjálf-
stæð lýðveldi. Þeir vilja fá að
ráða sínum málum sjálfir, en
hafa ekki stefnt að upplausn
sambandsríkisins næstu árin
a,m.k. Þeir vilja hins vegar
breyta Júgóslavíu í ríkjasam-
band sjálfstæðra lýðvelda. Þetta
má marka af orðum fjármála-
ráðherra Slóveníu, Dusans Sas-
oks, sem sagði, að Slóvenar vilji
fá löggjafarvaldið í sínar hend-
ur, en raunverulegt sjálfstæði
verði að koma í áföngum síðar.
Viðbrögð sambandsstjórnar-
innar við sjálfstæðisyfirlýsing-
um Króata og Slóvena 25. júní
sl. eru illskiljanleg. Það er aug-
ljóst, að samningaleiðin hefur
ekki verið fullreynd og beiting
hervalds fráleit. Stjórnin í
Belgrad telur sig hugsanlega
geta skotið sér á bak við að
Bandaríkin, Sovétríkin, Evrópu-
bandalagsríkin og flest önnur
Evrópuríki hafa ekki viljað við-
urkenna sjálfstæði Króatíu og
Slóveníu.
Það er eðlilegt, að menn vilji
ekki sjá Júgóslavíu leyoast upp
í blóðugri borgarastyijöld. Það
er engin leið að sjá fyrir afleið-
ingarnar, t.d. í Austur-Evrópu,
þar sem blóðug átök þjóðarbrota
hafa ítrekað blossað upp síðustu
misserin.
Margir hafa litið til Samein-
uðu þjóðanna sem hins rétta
aðila til að stöðva vopnavið-
skipti í deilurn ríkja í millum.
Þær geta þó ekki beitt afli sínu
í landi eins og Júgóslavíu, því
stofnsáttmálinn leyfir ekki af-
skipti af innanlandsátökum.
Sameinuðu þjóðirnar geta þó að
sjálfsögðu reynt að bera sáttar-
orð á milli deiluaðila og það ber
þeim að gera í Júgóslavíu. Lík-
legast er þó að það verði stór-
veldin og Evrópubandalagsríkin
sem geta haft mest áhrif í þá
átt að stöðva átökin 1 Slóveníu
og reynt að hindra að Króatar
grípi til vopna gegn Belgrad-
stjórninni. Til þess þarf að beita
viðskiptaþvingunum og öðrum
tiltækum ráðum.
En það á ekki að vera hlut-
verk vestrænna ríkja að hjálpa
kommúnistastjórn til að koma í
veg fyrir fijálsan markaðsbú-
skap. Ekki heldur að svipta þjóð-
ir sjálfsákvörðunarrétti sínum.
Vestrænar þjóðir eiga að beita
mætti sínum til þess að fólk
hafi fullan sjálfsákvörðunarrétt
í eigin málum og miðia málum
til að svo geti orðið.
Morgunblaðið/Ámi Sæberg
Willy Brandt skoðaði í gær styttuna af Berlínarbirninum, tákni höfuðborgar Þýskalands, á horni Skothúsvegar og Sóleyjargötu gegnt Hljóm-
skálanum. Brandt var borgarstjóri Berlínar 1957-1966. Honum á vinstri hönd eru Þorvarður Alfonsson, formaður Germaníu, og eiginkona
hans, Almút Alfonsson. Brandt á hægri hönd er Gottfried Pagenstert, sendiherra Þýskalands á íslandi.
Opna verður Evrópubanda-
lagið fyrir ríki Austur-Evrópu
WILLY Brandt sagði í samtali við islenska blaðamenn í gær að hann
teldi ekki rétt að segja við þau ríki Fríverslunarbandalags Evrópu
(EFTA), sem hefðu hug á að gerast aðilar að Evrópubandalaginu
(EB), að þau yrðu að bíða þangað til fram yfir aldamót. Þá sagði
hann það vera sina skoðun að eftir 10-12 ár ætti að veita þremur
fyrrum austantjaldsríkjum, Póllandi, Tékkóslóvakíu og Ungveija-
landi, aðgang að bandalaginu. Síðan yrði að finna hagstæða leið fyr-
ir önnur ríki til að tengjast EB.
Morgunblaðið/KGA
Steingrímur Hermannsson, formaður Framsóknarflokksins, gagnrýndi störf núverandi ríkissljórnar harð-
lega á fundi Framsóknarfélags Reykjavíkur á Hótel Lind í gær.
Fundur Framsóknarfélags Reykjavíkur:
Afskiptaleysi ríkis-
ins nánast dauðadóm-
ur yfir atvinnulífinu
- segir Steingrímur Hermannsson
STEINGRÍMUR Hermannsson, formaður Framsóknarflokksins, sagði
í gær á fundi Framsóknarfélags Reykjavíkur á Hótel Lind, að sú stefna
núverandi ríkisstjórnar, að skipta sér ekki af atvinnurekstri í landinu,
væri nánast dauðadómur yfir atvinnulífinu. Rikinu bæri skylda til að
draga úr sveiflum í efnahagslífinu og búa til grunn, sem einstaklingar
gætu byggt á. Steingrímur lýsti því meðal annars yfir, að hann teldi
að stöðvun vinnslu hjá Alafossi yrði til meira tjóns fyrir þjóðfélagið en
ef fyrirtækinu yrði Veitt meiri aðstoð og jafnframt lýsti hann sig and-
vígan hugmyndum núverandi ríkisstjórnar um einkavæðingu ríkis-
banka. Fundurinn á Hótel Lind var haldinn undir yfirskriftinni „Er
verið að leggja íslenskt atvinnulif í rúst?“ Auk atvinnumála var þar
rætt nokkuð um samninga uin evrópskt efnahagssvæði. Sagðist Stein-
grímur fylgjandi því að Islendingar ættu aðild að slíkum samningum,
en lagði mikla áherslu á að haldið yrði fast við fyrirvara, sem lúta
að takmörkunum á fjárfestingu erlendra aðila hér á Iandi.
Aðspurður um hveija hann teldi
vera möguleika smáríkja á borð við
Island í stóru bandalagi á borð við
EB sem teldi nú á fjórða hundrað
milljón íbúa og færi stækkandi, sagði
Brandt að íslendingar gætu einir
gert sér grein fyrir hvað helst sam-
lýmdist íslenskum hagsmunum. Við
hefðum hins vegar fyrir framan okk-
ur skýr dæmi um að í ríkjahópi á
borð við EB gætu fámenn ríki ekki
bara varðveitt sjálfstæði sitt heldur
einnig gegnt mikilvægu hlutverki.
Þannig væri nú til dæmis að ljúka
tímabili þar sem Lúxemborg hefði
farið með forystuna innan ráðherrar-
áðs EB. „Ég held að einnig í framtíð-
inni geti smáríki gætt hagsmuna
sinna innan EB,“ sagði Brandt. „En
hvernig íslendingar vilja tengjast
bandalaginu í framtíðinni geta ein-
ungis íslendingar og ríkisstjórn ís-
'lands ákveðið. Við hin verðum síðan
að skoða málið þegar tillögur liggja
fyrir."
Þá var Brandt spurður hvort að
hann teldi að það yrði óhjákvæmilegt
fyrir íslendinga og Norðmenn að
sækja um aðild eftir að Austurríkis-
menn og Svíar væru komnir inn í
bandalagið. Brandt sagði það hafa
komið nokkuð á óvart hversu fljótir
Svíar hefðu verið að ákveða að sækja
um aðild. Þeir hefðu uppgötvað rétt
eins og Austurríkismenn að þeir
kæmust ekki mjög langt með hlut-
leysisstefnu sína. Þeir hefðu spurt
sig: Hveijum eigum við eiginlega að
vera hlutlausir gegn?
Þeir teldu líka að ef hernaðarhlið
Evrópustarfsins yrði færð yfir til
Vestur-Evrópusambandsins, eins og
reyndar hefði nýlega verið ákveðið
af utanríkisráðherrunum, þá gætu
þeir sætt sig við fulla aðild.
Það sem Norðmenn settu helst
fyrir sig væri fiskur og að hluta til
einnig landbúnaðarmál. „Sumir nor-
skir vinir mínir halda hins vegar enn
þá að það að gerast aðili að EB þýði
að páfinn taki yfir stjórnina í Róm.
Sem auðvitað er misskilningur. Sum-
Brandt sagðist í upphafi fyrirlestr-
arins fagna því að fá aftur tækifæri
til að heimsækja ísland. Oftar en einu
sinni hefðu ferðir í átt til nýrra vídda
hafist í Reykjavík. Leiðtogafundurinn
1986 hefði þannig tvímælalaust
hjálpað til við að undirbúa jarðveginn
fyrir hina sögulegu atburði í Varsjá,
Berlín, Búdapest og Prag árið 1989.
Nú hefði Varsjárbandalagið verið
leyst upp og kommúnistar horfið frá
völdum í flestum ríkjum Austur-Evr-
ópu. Fagnaðarlætin frá 1989 væru
hins vegar nánast alls staðar þögnuð.
Það mikilvægasta sem eftir stæði
væri að kalda stríðinu væri lokið.
Menn stæðu hins vegar frammi lýrir
hinum harða raunveruleika að Aust-
ur-Evrópa stæði mjög aftarlega efna-
hagslega. Ekki væri hægt á einni
nóttu að breiða yfir marga áratugi
af röngum fjárfestingum jafnvel þó
að gífurlegt fjármagn væri fyrir hendi
eins og dæmi Þýskalands sannaði.
Hvað Þýskalánd varðaði sagðist
Brandt vera viss um að í síðasta lagi
á næsta ári myndu hinar miklu fjár-
festingar í austurhlutanum leiða til
þess að menn færu að sjá fyrstu tákn
ir norskir vinir mínir halda líka að
þeir yrðu skyldaðir til að innbyrða
ákveðið magn af víni árlega gerist
Norðmenn aðilar að EB. Auðvitað
er það misskilningur líka. En í alvöru
talað þá er líka ótti í mörgum Norð-
mönnum vegna hinnar slæmu
reynslu í heimsstyijöldinni síðari.
Núna eru margir sem óttast að með
sameiningu Þýskalands þá muni
áhrif Þýskalands í Evrópubandalag-
inu aukast og menn spyija sig hvaða
tryggingar þeir hafi fyrir því að
Þýskaland taki ekki enn einu sinni
efnahagsbata. Taldi hann að í lok
þessa áratugar myndi það bil sem
nú væri milli austur- og vesturhluta
landsins vera úr sögunni.
Það sem þyrfti í fyrsta lagi að
gera af hálfu EB væri að gefa út
bindandi yfirlýsingu um að í kringum
aldamót yrði Tékkóslóvakíu, Póllandi
og Ungveijalandi boðin aðild að band-
alaginu. Ríkjunum á Balkanskaga
yrði hins vegar boðið að tengjast EB
nánar. Svipað mætti hugsa sér varð-
andi Eystrasaltsríkin en það ylti þeg-
ar upp væri staðið á framtíðarstefnu
Rússlands og þvl sem eftir kynni að
verða af Sovétríkjunum. Ef sú stefna
yrði í átt til vesturs myndi það flýta
fyrir mörgu í Evrópu. Hann sagðist
þó ekki vera að gefa í skyn að EB
myndi dag einn teygja sig í átt til
Úralfjalla eða jafnvel Síberíu þar sem *
slíkt hefði ýmis vandkvæði í för með
sér. Persónulega hefði hann t.d. efa-
semdir um að Viadivostok væri evr-
ópsk borg.
í öðru lagi taldi hann að taka yrði
Ráðstefnuna um öryggi og samvinnu
í Evrópu (RÖSE)_til skoðunar. í Suð-
austur-Evrópu væri víða hætta á
upp stefnu sem ekki samræmist
hagsmunum samstarfsþjóðanna.“
Brandt sagði að hin sálfræðilega
hlið málsins væri því gjörólík í Nor-
egi og Svíþjóð. Hann sagði það vera
skoðun sína að ekki yrði um neina
sjálfvirkni að ræða ef Austurríkis-
menn og Svíar gerðust aðilar. Með
samningum væri hægt að leysa öll
mál sem snertu efnahagshliðina.
Hann hefði nýlega rætt þessi mál
við Gro Harlem Brundtland, forsæt-
isráðherra Noregs, og þá sagt henni
að ef hann væri forsætisráðherra
borgarastyijöldum. Það væri mjög
klaufaleg staða ef Öryggisráð Sam-
einuðu þjóðanna myndi þurfa að hafa
afskipti af svæðisbundnum deilum í
Evrópu. Þess vegna yrðu ríkisstjórnir
í Evrópu að sjá til þess, sem þátt í
RÖSE-ferlinu, að þær gætu sameig-
inlega tekið þátt I að miðla málum
og koma í veg fyrir átök. Annað
væri mjög vandræðalegt og myndi
valda vonbrigðum hjá þjóðum í öðrum
heimsálfum sem hefðu hug á að taka
upp svipað samstarf sín á milli og
Evrópuþjóðirnar hefðu gert innan EB
og RÖSE.
í þriðja lagi sagði Brandt að ekki
mætti valda þróunarlöndum von-
brigðum. Aðstoð við Austur-Evrópu
mætti ekki verða á kostnað aðstoðar
við þau. Eftir „Saddam-sjokkið“ ætti
ekki að þurfa að vara frekar við
hættunum af því að sökkva sér niður
í evrópska naflaskoðun. Evrópa yrði
að sætta sig við skyldur sínar jafnt
svæðisbundnar sem um allan heim.
í samræmi við það yrði að efla RÖSE-
ferlið og endurlífga stofnsáttmála
Sameinuðu þjóðanna.
Hann minntist næst á hið sk. „Stokk-
hólms-frumkvæði" sem var sett fram
fyrir tveimur mánuðum af hóp undir
forystu forsætisráðherra Svíþjóðar
og meðlima úr Brandt-, Palme-,
Noregs myndi hann spyija sig hvort
bæri að stefna á að setjast við það
borð þar sem ákvarðanir væru tekn-
ar. Á ákveðnum tímapunkti myndi
maður spyija sig hvort maður væri
einungis að sækjast eftir sæmilega
sanngjörnum kjörum í viðskiptum
sínum við Evrópu eða hvort maður
vildi takaþátt í ákvarðanatöku. Þetta
væru spurningar sem myndu koma
upp, kannski ekki á næstu 2-3 árum
en örugglega á næsta áratug.
En telur Brandt að sameining
ÞýskalandS geri það að verkum að
fólk verði að búast við „breyttu"
Þýskalandi? Hann ságði að auðvitáð
verði menn að búast við því. Samein-
að Þýskaland sé ekki eínungis stækk-
að Vestur-Þýskaland. Hins vegar sé
ekki um að ræða afturhvarf til fortíð-
arinnar. Samningur sá sem gerður
hefði verið við Pólland þýddi að ný
landamæri hefðu verið viðurkennd.
Á meðan á skiptingu Þýskalands stóð
hefði Vestur-Þýskaland verið útvörð-
ur hins vestræna heims í austri. I
ljósi þess að ríki úr Austur-Evrópu
myndu að öllum líkindum gerast
aðilar að EB myndi hið stækkaða
Þýskaland færast inn í miðju Evrópu.
Brandt var að lokum spurður
hvernig hann teldi að aðild Austur-
Evrópuríkja ætti eftir að breyta EB.
Hann benti til að byija með á þá
hliðstæðu sem ætti sér nú stað í
Norður-Ameríku. Þar væri að hefjast
sameiningarferli sem fæli það í sér
að Bandaríkin yrði miðja heildar með
Kanada í norðri og Mexíkó í suðri.
Þetta myndi breyta hiutum. Styrkja
spænsku áhrifin í Ameríku og draga
úr þeim engilsaxnesku. Fyrir Evrópu
myndi frekari sameining þýða að
gömul menningartengsl yrðu endur-
lífguð, t.d. hin forna menningarbrú
milli Varsjár og Parísar. Það væri
gömul hefð fyrir menningarsamstarfi
Frakka og Pólveija. Nú fengju Þjóð-
veijar vonandi einnig að vera með.
Til dæmis væri verið að setja á lag-
girnar háskóla í Frankfurt an der
Oder í samvinnu við Pólveija og
væri verið að reyna að fá Frakka til
að taka þátt í því samstarfi. „En
hvernig mun þetta breyta Evrópu?
Þetta mun bæta einhveiju við en
ekki breyta því að Evrópa byggist á
frelsi einstaklingsins og lýðræðisleg-
um leikreglum,“ sagði Brandt.
Hann sagði þessa stækkun EB
verða tiltölulega auðvelda vegna
þeirra mikla breytinga sem átt hefðu
sér stað í þessum löndum. Þess vegna
teldi hann að einbeita ætti sér að
hinum fijálsu ríkjum Austur-Evrópu
en bíða með hin fram á næstu öld.
„Ég veit t.d. ekki hver verður útkom-
an úr þeirri kreppu sem Rússland
er nú í,“ sagði Brandt að lokum.
Bi-undtland- og Nyere-nefndunum.
Brandt sagði aðstandendur Stokk-
hólms-frumkvæðisins telja það vera
einföldun að skilgreina öryggi ein-
vörðungu í hernaðarlegum skilningi.
Víðari skilgreining öryggishugtaks-
ins tengdist líka þrengri skilgreiningu
sjálfstæðis-hugtaksins, þ.e. auknum
vilja til að láta af hendi vald til stofn-
ana á borð við Sameinuðu þjóðirnar
eða svæðisbundinna stofnanna, s.s.
EB.
Framkvæmdastjóri Sameinuðu
þjóðanna þyrfti að fá aukin völd og
aukna möguleika á að taka frum-
kvæði. Hann hefði til dæmis í dag
mjög takmarkaðan aðgang að mörg-
um stofnunum. Ef vilji væri fyrir
hendi væri hægt að bæta úr ýmsu
við kjör nýs framkvæmdastjóra í lok
þessa árs. Ætti hann þar fyrst og
fremst við vilja af hálfu þeirra fimm
ríkja sem ættu fast sæti í Óiyggisráð-
inu. Brandt sagði að breytingar á
stofnsáttmálanum og skipan Örygg-
isráðsins ættu ekki að vera feimnis-
mál. Taldi hann að í síðasta Iagi árið
1995, þegar 50 ár væru liðin frá
stofnun SÞ, ætti að leggja endurbætt-
an stofnsáttmála fyrir heimsráð-
stefnu. Vonaðist hann til að Evróp-
uríki yrðu þá betur í stakk búin en
nú til að tala emni röddu.
í upphafi máls síns sagði Stein-
grímur, að þegar ný ríkisstjórn hefði
tekið við völdum í vor hefði hann
talið rétt að hún fengi frið fram á
haustið til að vinna að stefnumótun.
Ástandið í atvinnumálum væri hins
vegar orðið svo alvarlegt að það
væri óhjákvæmilegt að ræða það.
Hann sagði að áður en lengra
væri haldið í umræðum um þessi
mál yrðu menn að átta sig á því,
að útilokað væri að yfirfæra þau
lögmál, sem giltu í iðnvæddum ríkj-
um á Vesturlöndum yfir á hagkerfið
hér á landi án þess að laga þau að
aðstæðum í íslensku atvinnulífi, sem
um margt væru sérstakar. Þjóðin
byggði afkomu sína aðallega á einum
atvinnuvegi, sjávarútvegi, og þar af
leiðandi yrðu hér meiri sveiflur en í
nágrannalöndunum.
Ríkinu ber að draga úr sveiflum
Hann sagði að þrátt fyrir að menn
viðurkenndu mikilvægi einstaklings-
framtaksins í nútímaþjóðfélagi bæri
ríkinu skylda til að draga úr sveiflun-
um í hagkerfinu. Þannig gæti ríkið
skapað einstaklingunum aðstæður
til að njóta sín. í þessum anda hafi
síðasta ríkisstjórn unnið og það hafi
tekist að miklu leyti þótt ekki hafi
tekist að leysa vanda allra þeirra
fyrirtækja, sem í yanda hefðu verið.
„Núverandi ríkisstjórn hefur hins
vegar tekið upp þá stefnu,“ sagði
Steingrímur, „að ríkið eigi ekki að
hafa nein afskipti af atvinnurekstri
og það er nánast dauðadómur yfír
atvinnulífínu miðað við núverandi
aðstæður. Ég vil vara við þeirri
stefnu, að ríkið geri ekki sitt til að
draga úr sveiflum í efnahagslífinu
og því, að ekki sé haldið áfram á
þeirri braut sem síðasta ríkisstjórn
markaði."
Skuldbreyting undir miklu
eftirliti
Hann íjallaði um aðgerðir síðustu
ríkisstjórnar og sagði að aldrei fyrr
hefði skuldbreyting hjá fyrirtækjum
verið framkvæmd undir eins ná-
kvæmu eftirliti og sú, sem staðið
hefði verið að á vegum Atvinnu-
tryggingarsjóðs útflutningsgreina og
Hlutafjársjóðs ■ Byggðastofnunar.
Aðstoðin hefði alltaf verið miðuð við,
að fyrirtækin gætu spjarað sig að
skuldbreytingu lokinni. Hann benti
á, að sú þróun, sem nú ætti sér stað
með hagræðingu og sameiningu fýr-
irtækja á Árborgasvæðinu hefði byrj-
að með aðgerðum á vegum síðustu
ríkisstjórnar. Sagðist hann styðja
þessa þróun ef sýnt væri að hún
leiddi til raunverulegrar hagræðing-
ar. Hins vegar bæri hinu opinbera
skylda til að finna ný atvinnutæki-
færi fyrir þá sem misstu vinnuna
vegna breytinga af þessum tagi.
Steingrímur vék jafnframt að
málefnum Álafoss hf. og sagði, að
vel gæti verið að ekki hefði verið
nóg að gert þegar rekstur fyrirtæk-
isins var endurskipulagður með sam-
einingu fyrirtækja og niðurfellingu
skulda. Einnig hefðu vonir um aukin
viðskipti á Vesturlöndum brugðist.
Hann væri sannfærður um, að það
yrði til meira tjóns fyrir þjóðarbúið
að vinnsla á vegum fyrirtækisins
stöðvaðist en ef veitt yrði meiri að-
stoð af hálfu hins opinbera. Það
væri auðvitað ekki markmiðið að
opinberir sjóðir ættu atvinnufyrir-
tæki, en þeir þjónuðu mikilvægu
hlutverki til að styðja þau og búa
til grunn, sem einstaklingar gætu
síðan byggt á.
Viljum framhald þjóðarsáttar
Hann lýsti áhyggjum sínum af því
að verðbólga færi nú vaxandi og
sagði að þar hefði hækkun vaxta
valdið mestu. í þessu sambandi yrði
fróðlegt að sjá hvernig samningar á
vinnumarkaði í haust gengju. „Við
framsóknarmenn munum á engan
hátt reyna að hindra, að það náist
góðir samningar í haust þótt við
séum nú í stjórnarandstöðu. Við
munum á næstunni eiga viðræður
við verkalýðshreyfinguna og kynna
sjónarmið okkar, en það sem við vilj-
urn er framhald þjóðarsáttar.“
Þá fjallaði Steingrímur um samn-
inga um evrópskt efnahagssvæði og
sagði hann Framsóknarflokkinn
fylgjandi þeim með ákveðnum fyrir-
vörum. Þeir iytu að því, að erlendir
aðilar ættu ekki aðild að fiskveiðum,
að fjárfestingar erlendra aðila hér á
landi yrðu takmarkaðar, til dæmis
varðandi kaup þeiiTa á íslensku
landi, að íslendingar fengju lengri
aðlögunartíma varðandi breytingar á
peningamarkaði og að íslendingar
gætu gripið í taumana varðandi inn-
flutning vinnuafls. Sagðist Stein-
grímur óttast, að þessir fyrirvarar
væru að mestu horfnir út úr samn-
ingsdrögunum. Ilann sagði einnig
varðandi evrópska efnahagssvæðið,
að það væri í lagi að samþykkja ein-
hver minni háttar skipti á veiðiheim-
ildum, en ekki kæmi til greina að
skipta á veiðiheimildum og tollafríð-
indum.
Athuga þarf sameiningu
Landsbanka og Búnaðarbanka
Hann ræddi nokkuð hugmyndir
um að breyta ríkisbönkunum í hluta-
félög og selja þá einkaaðilum. Sagði
hann að það að breyta bönkunum í
hlutafélög skipti ekki miklu máli ef
ríkið ætti allt hlutaféð en hins vegar
væri ekki góð reynsla af því að selja
einkaaðilum ríkisbanka. Við sölu
Útvegsbankans hefði bankinn verið
færður ákveðnum aðilum á allt of
lágu verði og verkalýðshreyfingin
hefði verið misnotuð til að réttlæta
það. Það væru ekki margir aðilar í
landinu sem hefðu styrk til þess að
kaupa banka og ef farið væri út 1
sölu annars ríkisbanka nú væri hætta
á að hann lenti í höndum sömu fjár-
sterku aðila og Útvegsbankinn. í
raun væri nauðsynlegt að setja ein-
okunarlög hér til að koma í veg fyr-
ir að fáir aðilar næðu yfirburðastöðu
í atvinnulífinu. Sagði hann, að mikil-
vægt væri að hafa í landinu sterkan
íslenskan banka og athugandi væri,
að sameina Landsbanka og Búnað-
arbanka í því skyni.
I máli Steingríms kom líka fram,
að hann teldi að í samningum við
Atlantsálfyrirtækin hefðu orðið viss
mistök. Raforkuverðið væri tengt
álverði á heimsmarkaði og gert ráð
fyrir að álverðið færi hækkandi.
Vonir um hækkandi álverð hefðu
hins vegar brugðist og hann hfefði
nú nýverið á ferð sinni erlendis hitt
mann, kunnugan álmarkaðnum, sem
spáð hefði því að verðið lækkaði
enn, meðal annars vegna aukins
framboðs á áli frá Sovétríkjunum og
Austur-Evrópu. Nauðsynlegt væri í
álsamningunum að tryggja, að álve-
rið kaupi raforku hvort sem það
noti hana eða ekki.
Willy Brandt um framtíð Sameinuðu þjóðanna:
Nýjan sáttmála í síðasta lagi 1995
FULLT var út úr dyrum er Willy Brandt hélt fyrirlestur á vegum
Háskóla Islands í Háskólabíói síðdegis í gær. Brandt ræddi þar þær
breytingar sem orðið hafa í Evrópu og heimsmálum almennt og hvern-
ig hann teldi að Evrópuríki ættu að bregðast við hinum nýju aðstæðum.