Morgunblaðið - 31.08.1991, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 31. ÁGÚST 1991
Störf og staða ungs
íslenskukennara
eftir Ólaf
Oddsson
Innan skamms hefja skólarnir
starfsemi sína. Nemendur koma úr
sumarvinnu sinni eða leyfi, og
kennslan hefst. Menn eru alloft að
fjalla á opinberum vettvangi um
íslenskukennslu, en stundum virðist
svo sem sumir þeirra þekki fremur
lítið þau störf, sem þeir eru þó að
ræða um. Það er ætlunin að fjalla
um þessi efni hér. Verður gerð
nokkur grein fyrir störfum og stöðu
ungs íslenskukennara, sem væri að
hefja störf í framhaldsskóla einum
hér á landi. — Sá sem þetta ritar
hefur alllengi verið íslenskukennari
við framhaldsskóia og auk þess
hefur hann setið ailmarga fundi,
þar sem saman hafa komið deildar-
stjórar í íslensku í flestum fram-
haldsskólum hér á landi. Hann telur
sig því hafa nokkra yfirsýn í þessum
efnum. Skólamir eru um sumt ólík-
ir, en annað er þeim sameiginlegt.
Rétt er að taka hér fram, að
menntamálaráðuneytið gefur út
námskrá í einstökum greinum, og
er hún meginviðmiðun framhalds-
skólanna við skipulagningu náms
og kennslu. Innan þeirra marka
hafa skólamir þó nokkurí sjálf-
stæði, t.a.m. hafa deildarstjórar í
einstökum greinum m.a. umsjón
með kennsluáætlunum, kennslu,
vali á námsefni, námsmati og sam-
vinnu kennara. (Sbr. reglugerð um
framhaldsskóla, 5. og 26. gr.)
Málfræði og setningafræði
íslenskukennarinn ungi kennir
ýmislegt í almennri málfræði og
setningafræði til þess að skerpa tök
á máli og auka skilning á því. Hann
kennir helstu reglur í stafsetningu,
og hann þarf að fara yfír margar
æfingar frá hverjum nemanda, en
það er afar tímafrekt verk. Hann á
einnig að kenna og æfa reglur um
greinarmerki.
Þá fjallar kennarinn um hljóð-
fræði, hljóðkerfísfræði, forsendur
stafsetningar, uppruna íslensks
máls, sögu þess og þróun, tökuorð
og nýyrðasmíð. Hann tekur fyrir
erlend máláhrif og málrækt. Þá
fjallar hann um merkingarbreyting-
ar, myndhverf orðtök (líkingar),
uppruna þeirra og merkingu.
Kennarinn þjálfar nemendur í
framsögn, munnlegri tjáningu og
erindaflutningi og reynir að láta
þekkingu í hljóðfræði auðvelda
nemendum að temja sér skýran og
áheyrilegan málflutning og lagfæra
hnökra, er kunna að hindra eðlilega
framsögn. Mikilvægt er, að hver
nemandi fái tilsögn og verkefni við
sitt hæfí.
Bókmenntir og saga þeirra
Kennarinn fjallar um Eddu-
kvæði, uppruna þeirra og einkenni,
margs konar gildi og mikil áhrif
þeirra á skáld og listamenn á síðari
öldum. Hann fer yfir ýmis goða:
kvæði og hetjukvæði og reynir að
vekja áhuga nemenda á þeim.
Kennarinn fjallar um ýmis önnur
mikilvæg efni í íslenskri bókmennt-
asögu fyrri alda. Viðfangsefni eru
þar m.a. dróttkvæði, kveðskapur
Egils einkum Sonatorrek, fræði Ara
Þorgilssonar, Snorra-Edda, sagna-
ritunin, upphaf hennar og einkenni.
Áhersla er lögð á konungasögur,
sérstaklega Heimskringlu, safnritið
Sturlungu, en einkum þó á íslend-
ingasögur.
Kennarinn les með nemendum
nokkrar íslendingasögur. Hann á
að skýra þessar sögur og vekja
áhuga nemenda á þessari mikil-
vægu grein, en íslendingasögur
geta höfðað sterkt til margra ung-
menna. — Nemendur fjalla um efni
sagnanna og einkenni í erindum og
ritgerðum. Þeir fá leiðbeiningar um
meðferð máls í ræðu og riti, og
þeir fá einnig þjálfun í því að greina
að aðalatriði og aukaatriði.
Þá er einnig viðfangsefni kennar-
ans unga ýmislegt í bókmennta-
fræði, m.a. einkenni bundins máls
og ljóða. Kennarinn á að fjalla um
margvíslegt mynd- og líkingamál,
svo og stílbrögð ýmiss konar, sem
skýra þaf með dæmum.
Kennarinn fjallar allítarlega um
skáldsögur og smásögur, þ.e. marg-
víslegar tegundir þeirra og bygg-
ingu og ólík vinnubrögð einstakra
höfunda. Kennarinn les með nem-
endum sínum ýmsar ólíkar smásög-
ur frá síðari tímum, og hann tekur
til umræðu verk eftir frægt skáld.
Nemendur fjalla um verkið í erind-
um og ritgerðum, þ.e. efni þess og
ýmis listræn einkenni.
í bókmenntasögu á kennarinn
að taka fyrir einkenni og áhrif er-
lendra stefna í bókmenntum frá
miðöldum til samtímans. Hann á
að skýra bókmenntaverk, sem
tengjast þessum stefnum.
Þá á kennarinn að ljalla um ís-
lenskar þjóðsögur, einkenni þeirra
og margvislegt gildi, m.a. listrænt,
þjóðfræðilegt og mállegt gildi, svo
og að þær eru oft uppistaða í verk-
um skálda og listamanna. — Kenn-
arinn fjallar um leikrit, einkenni
þeirra og þróun í íslenskri menning-
arsögu, og hann les með nemendum
frægt leikrit. Þeir kynnast því og í
flutningi mikilhæfra leikara.
Ritgerðir og tilsögn
í meðferð máls
Kennarinn á að fjalla rækilega
um ritgerðir og samningu ólíkra
tegunda þeirra, en það er mikið og
erfitt verk að fara yfír þær. Mat á
þeim er afar viðkvæmt og Vanda-
samt í framkvæmd. Kennarinn veit-
ir og í ritgerðakennslunni margvís-
lega tilsögn í meðferð íslensks máls.
Hér er nauðsynlegt að huga að
því, að nemendur eru mjög ólíkir
og þarf því að huga sérstaklega að
hveijum þeirra. Nemendum eru
kynntar ýmsar orðabækur og hjálp-
argögn, er að gagni mega koma.
Nemendur velja sér nýútkomið,
frumsamið, íslenskt skáldverk og
fjalla um það í sérstakri bókmennt-
aritgerð í samráði við kennarann.
Hann leiðbeinir um samningu slíkra
ritgerða, meðferð heimilda og fræð-
ilega framsetningu.
Markmið ritgerða, erinda og ann-
arrar umfjöllunar nemenda er það
að auka hæfni þeirra á þessu sviði,
skerpa tök á máli og gera yfirleitt
mál þeirra í ræðu og riti markviss-
ara, skipulegra og áhrifameira.
Ýmislegt fleira
Ekki er víst, að kennarinn taki
fyrir öll fyrrgreind svið, og fer það
eftir skiptingu kennslu í einstökum
bekkjum eða áföngum. En hann
verður að vera reiðubúinn að kenna
flest af því, sem hér hefur verið
nefnt, og sitthvað fleira. Kennarinn
ungi verður að semja og fara yfir
allmargar skriflegar æfingar, því
að hann þarf að fylgjast með hveij-
um nemanda. Hann þarf og að taka
þátt í ýmsum fundum og námskeið-
um, sem geta verið býsna tímafrek.
Hann á fundi með nemendum og
foreldrum þeirra. Þá á kennarinn
að vera nemendum hjálplegur við
blaðaútgáfu, ræðukeppni, bók-
menntakynningu o.fl. Hann þarf og
á prófatímum að taka þátt í próf-
samningu, sitja yfir í prófum og
meta verkefnin. Þá á hann í lokin
að semja ásamt samtfennurum
skýrslu um liðinn vetur og taka
þátt í skipulagningu hins næsta.
Um stöðu kennarans
Fyrrgreind störf hins unga kenn-
ara eru að minni hyggju afar mikil-
væg, en því miður hefur mjög skort
á skilning á því í samfélaginu. Sum-
ir menn hafa talað á tyllidögum á
liðnum árum um mikilvægi móður-
máls og móðurmálskennslu, en það
Ólafur Oddsson
„Tal sumra manna á
hátíðarstundum um
mikilvæg’i íslensku og
íslenskukennslu er því
miður heldur léttvægt
í raun, sé miðað við mat
á störfum hins unga
kennara. Staða ungra
háskólamenntaðra
kennara hefur í seinni
tíð verið með þeim
hætti, að hún hefur
fælt frá ýmsa mikil-
hæfa og vel menntaða
menn.“
er afstaðan í raun sem máli skiptir.
Kjör ungra vel menntaðra kenn-
ara hafa því miður verið léleg og
lítt til þess fallin að laða hæfíleika-
menn að þessum störfum. Aðbúnað-
ur, kennsluskylda og aðstaða öll
her'hefur einnig verið töluvert ólík
því sem er annars staðar á Norður-
löndum. Sums staðar erlendis tíðk-
ast það, að móðurmálskennarar fá
sérstakan kennsluafslátt til þess að
geta sinnt hveijum nemenda betur,
en það hefur ekki verið svo hér.
Þá hafa heldur undarlegir „siðir“
sumra valdsmanna á liðnum misser-
um (ef siði skal kalla) gert störf í
skólunum erfiðari viðfangs. Hér er
ekki einungis átt við þá háttsemi
að una ekki dómsúrskurði og
ómerkja eigin orð, heldur einnig þá
tilhneigingu sumra manna að stilla
kennurum upp sem andstæðingum
alþýðu. Þetta eru heldur ómerkileg-
ir hættir, sem leiða ekki til farsæld-
ar. Nær væri að reyna að auka
samstöðu þjóðarinnar.
Ef hinn ungi íslenskufræðingur
hefði verið ráðinn til kennslu í fyrra-
vor, hefðu afar lág mánaðarlaun
hans fyrir fulla kennslu átt að
hækka fljótlega um tæp þrjú þús-
und krónur samkvæmt ráðher-
raundirskrift og dómsúrskuði. En
þeir hlutir hafa stundum reynst
marklausir hér á landi á liðnum
misserum. Tal sumra manna á há-
tíðarstundum um mikilvægi ís-
lensku og íslenskukennslu er því
miður heldur léttvægt í raun, sé
miðað við mat á störfum hins unga
kennara. — Staða ungra háskóla-
menntaðra kennara hefur í seinni
tíð verið með þeim hætti, að hún
hefur fælt frá ýmsa mikilhæfa og
vel menntaða menn.
Þá hefur og staða þeirra, sem
eldri eru og gegna umsjónarstörfum
með móðurmálskennslu í Ijölmenn-
um skólum, verið þannig, að sú
umsjón virðist harla lítils virði og
litlu máli skipta. Ef þetta væri
umsjón með veraldlegum hlutum
eða peningum gegndi hér líklega
allt öðru máli.
Er íslenskukennslan mikilvæg?
Ég hef áður í blaðagrein lagt
áherslu á mikilvægi þess, að ung-
menni fái vandaða kennslu vel
menntaðra kennara, í móðurmálinu
og öðrum mikilvægum greinum.
Þetta er afar þýðingarmikið. Nem-
andi, sem hefur lært mikið af góð-
um íslenskukennara, stendur miklu
betur að vígi en sá sem hefur ekki
notið þessarar kennslu. Ungur mað-
ur, sem hefur náð góðum tökum á
íslensku máli, töluðu og rituðu og
numið ýmis meginatriði í íslenskri
bókmennta- og menningarsögu, er
hér allveg á vegi staddur. Ef hann
hyggur t.a.m. á nám í Háskóla ís-
lands, getur kunnátta á þessu sviði
haft úrslitaþýðingu í sumum grein-
um, eftir því sem kennararnir hafa
sagt.
Hið sama á við ummargvíslegt
annað nám og ýmis önnur störf í
samfélaginu. Þar má sem dæmi
nefna blaðamennsku og Ijölmiðla-
vinnu, auglýsingaþjónustu, störf í
prentsmiðjum og útgáfufyrirtækj-
um og margvísleg störf, þar sem
menn þurfa að semja ýmsar skýrsl-
ur og greinargerðir. Hagnýtt gildi
vandaðrar móðurmálskennslu ætti
því að vera augljóst.
Auk þess má hér nefna menning-
arlegt gildi kennslunnar, en hún
getur aukið mjög mannþekkingu
nemenda og menningarlegann
þroska. Menn eru stundum að ræða
um gildi íslenskrar tungu og menn-
ingar fyrir íslenska þjóðarvitund,
þ.e. vitundina um það, sem samein-
ar þessa þjóð. Um það efni þarf lík-
lega ekki að íjölyrða mikið. En
augljóst má vera, af því sem áður
hefur verið rakið, að störf ungra,
vel menntaðra og áhugasamra ís-
lenskukennara eru einnig að þessu
leyti afar mikilvæg.
Höfundur er íslenskufræðingur
og kennnri.
Um vangaveltur Braga Asgeirssonar
eftir Birgittu Ósk
Óskarsdóttur
Svokölluð „gagnrýni“ Braga
Ásgeirssonar í 192. tbl. Morgun-
blaðsins um sýningu mína
„Draumsýnir“ í Ásmundarsal er
vangaveltur og aðdróttanir sem
auðveldlega hefði mátt komast
hjá, hefði Bragi gefið sér tíma til
að ræða við mig á staðnum því
ég sit sjálf yfir sýningunni. Veit
ég ekki gjörla hvemig Bragi fer
að því að gagnrýna yfir 20 verk
á þeim 2 mínútum er hann staldr-
aði við. T.d. nefnir hann mynd nr.
9 „Konu í stól“ en er af konu sitj-
andi á glugga. Sjálf myndi ég
ekki treysta mér að fjalla um sýn-
ingu á verkum þar sem ég hefði
eytt að meðaltali 5-6 sek. á hveija
mynd.
Bragi fer einnig með rangfærsl-
ur. Hann segir m.a. að ég hafi
lokið BA-námi, en ég lauk BFA
(Bachelor of Fine Arts) sem krefst
fleiri eininga og er 4 ára stíft
nám, auk þess sem ég tók lista-
sögu sem aukanámsgrein. Og
BFA-gráða er alls ekki „ .. .að
sjálfsögðu ... áfangi að MA-
gráðu“. Sérstaklega í ljósmyndun
skiptir atvinnureynsla alveg jafn-
miklu máli og skólun.
Mér þykir leitt hafi Bragi tekið
persónulega nærri sér ummæli
mín í menningarblaði Morgun-
blaðsins laugardaginn 24. ágúst
um að ljósmyndun sé líka list-
grein. Þannig er nú mál með vexti
að núorðið eiga nær allir eigin
myndavélar af öllum stærðum og
gerðum og taka ógrynni mynda
sjálfír. Ljósmyndun er auk þess
ekki nema 151 árs gömul og hefur
mikið verið notuð til þess að skrá-
setja staðreyndir og staðfesta
raunveruleika. Því er hætt við að
fólk líti á ljósmyndun öðrum aug-
„Ég geri mér auðvitað
grein fyrir því að ég er
leitandi listamaður
enda væri erfitt að vera
annað vilji maður
þroskast og þróast.“
um en aðrar listgreinar. Fjölföld-
unarleiki ljósmyndarinnar hefur
einnig orðið henni til trafala sem
listgrein og hún verið verðlögð
samkvæmt því.
Pratt Institute er rótgróinn list-
askóli sem er byggður upp svipað
og Myndlista- og handíðaskóli ís-
lands. Allir taka sama grunninn
(málun, teiknun, skúlptúr o.fl.) en
velja sér svo deild. Á síðasta ári
velur hver nemandi sér þema sem
hann/hún síðan vinnur að einstakl-
ingsbundið og sjálfstætt en sýnir
kennurum og nemendum til að fá
uppbyggjandi gagnrýni og fagleg-
ar ráðleggingar á meðan á vinnslu
stendur. Tilgangurinn með því að
vinna með ákveðið þema er að fá
heildarsvip yfír verkin, sem Bragi
nefnir „ ... einhæft og mikið um
endurtekningar".
Ég geri mér auðvitað grein fyr-
ir því að ég er leitandi listamaður
enda væri erfitt að vera annað
vilji maður þroskast og þróast. Það
er alltaf mest spennandi að fást
við þau verkefni sem eru í uppsigl-
ingu. Picasso svaraði eitt sinn er
hann var spurður að því hvaða
verki sínu hann væri hrifnastur
af. Picasso svaraði stutt og lagg-
ott: „Því næsta.“ Stöðnun er
dauðadómur listarinnar.
Ég vil því biðja Braga Ásgeirs-
son um að koma aftur á sýninguna
mína (áður en henni lýkur), ræða
Birgitta Ósk Óskarsdóttir
við mig og líta á myndirnar án
fyrirfram ákveðinna skoðana og
fordóma.
Iíöfundur cr Ijósmyndnri.