Morgunblaðið - 14.09.1991, Blaðsíða 16

16____________MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 14. SEPTEMBER 1991_
Landlæknir, kraft-
lyftingar, vaxtarrækt
eftir Ólaf
Sigurgeirsson
Eitt af því sem kraftamenn hér-
lendis eiga sameiginlegt með stjórn-
málamönnum eru stöðugar ádeilur
og árásir, sem þeir verða fyrir.
Sjaldnast njóta - þeir sannmælis
frekar en stjórnmálamennirnir en
gagnstætt þeim bera þessir íþrótta-
menn sjaldnast hönd fyrir höfuð
sér. I nokkur skipti hefur mönnum
ofboðið og hefur stundum orðið
mitt hlutskipti að sjá um varnir.
I aprílmánuði í vetur ofbauð
mörgum munnsöfnuður læknis
norður á Akureyri um kraftlyft-
inga- og vaxtarræktarmenn. Eink-
anlega þó þau ummæli hans um
vaxtarræktarmenn, að það heyri til
undantekninga, að þeir karlmenn
séu ekki á sprautum og, að eistun
á þessum_ ræflum rýrni og verði
ræfilsleg. í þessu tvennu felst mik-
il lítillækkun. Lyíja er hægt að
neyta annaðhvort _með sprautum
eða í töfluformi. Áburður um að
maður sé á sprautum er lítillækk-
andi. Minnir á eiturlyf og kynsjúk-
dóma. Niðrandi ummæli um kyn-
færi er svo aftur það sem særir
karlmann mest, aðför að sjálfri
karlmannsímyndinni.
Það sem mönnum blöskraði þó
mest var, að ummælin voru frá
lækni komin, sem notaði stöðu sína,
menntún og embættisheiti svo mark
væri tekið á orðum hans. Málflutn-
ing hans mátti skilja svo, að hann
hefði vitneskju sína úr starfi sínu.
Framkoma læknisins kallaði á
þrennar aðgerðir. Meiðyrðamál,
kvörtun til siðanefndar iæknafé-
lagsins vegna ætlaðra brota á siða-
reglum lækna og síðast en ekki síst
kvörtun til embættis landlæknis,
sem skv. 1. nr. 56/1973 er skylt
að sinna kvörtunum er varða sam-
skipti almennings og heilbrigðis-
stétta.
Aðgerðir þessar vök'tu athygli
fjölmiðla og meðan málinu var sinnt
þar hitti ég menn, sem spurðu mig,
hvort ég væri að leggja til atlögu
við „læknamafíuna“. Þarna var orð-
ið mafía notað eins og oft í daglegu
tali um hóp manna, sem talinn er
standa saman, ef á einn er ráðist.
Ég mótmælti þessu mafíutali og
sagðist ekki eiga von á öðru en
réttlæti frá dómstólum og svo væri
einnig um þau tvö erindi, sem snéru
að læknum sjálfum.
Nú er ég fullur efasemda. Kæra
mín til siðanefndar fór 18. apríl sl.
og henni hefur ekki verið sinnt.
Kvörtun mín til landlæknis fór 15.
maí sl. og vil ég nú rekja gang
hennar.
Meðferð landlæknis á kærunni
Hjá embætti landlæknis var er-
indi mitt hjá Matthíasi Halldórs-
syni, aðstoðarlandlækni. Þegar ég
fyrst grennslaðist fyrir um kvörtun
mina hjá honum fann ég strax, að
hjá honum fengi ég ekki hlutlausa
málsmeðferð. Hann var haldinn
miklum fordómum gagnvart notkun
hormónalyfja og þegar fordómar
blandast við vanþekkingu verður
mottóið gjarnan, illt skal með illu
út reka.
Kvörtun mín var sameinuð at-
hugun embættisins vegna ábend-
ingar um verulega lyíjamisnotkun
ákveðinna hópa íþróttamanna og
henni var ekki sinnt meðan athugun
þessi var í gangi. Liður í þessu var
að senda dreifibréf til lækna, þar
sem landlæknir óskaði eftir öllum
upplýsingum, sem læknar kynnu
að búa yfir um misnotkun hormóna-
lyfja hér á landi t.d. ef sjúklingur
hefði leitað læknis vegna aukaverk-
ana eða haft á orði að hafa notað
slík lyf. Frá þessu dreifibréfi var
sagt í fjölmiðlum í sumar og eftir
nokkurn tíma kom í sömu fjölmiðl-
um sú frétt, að athugun hefði leitt
í ljós töluverða notkun hjá ungu
fólki. Unga fólkið var ekki flokkað
eftir áhugamálum og þótti mér það
framför.
Það gerðist svo, að mér er til-
kynnt um afgreiðslu kvörtunar
minnar með bréfi dagsettu 4. sept-
ember sl. Þar er greint frá þessu
dreifibréfi og sagt að borist hafi
upplýsingar frá 30 læknum og að
af svörum læknanna megi draga
þá ályktun, að steranotkun kraft-
lyftingamanna og vaxtarræktar-
manna sé útbreidd. Orð læknisins
á Akureyri um lyfjanotkun ákveð-
inna hópa íþróttamanna hafi því
miður við rök að styðjast eins og
athugun landlæknisembættisins
staðfesti.
Svarafár aðstoðarlandlæknir
Við bréf þetta fannst mér tvennt
athyglisvert. Annarsvegar dagsetn-
ing þess 4. september, en 5. sept-
ember átti læknirinn á Akureyri að
skila vöm sinni í meiðyrðamálinu í
greinargerðarformi, enda hittist
líka svo einkennilega á, að bréfið
til mín barst íjölmiðlum samdægurs
og var lagt fram af hálfu læknisins
með greinargerðinni í bæjarþinginu
á Akureyri. Hins vegar þótti mér
athyglisvert, að í bréfinu var talað
um upplýsingar um kraftlyftinga-
og vaxtarræktarmenn þ.e. lyíjamis-
notkun þeirra. Ég þurfti að fá svör
við nokkrum spurningum frá land-
læknisembættinu og hringdi því í
Matthías Halldórsson. Samtal hans
við mig veitti honum enga gleði og
heldur tregt var um svör. Ég vildi
vita, hvort hann hefði látið embætt-
ið afla gagna til að styðja lækninn
á Akureyri í málferlunum. Hann
sagði svo ekki vera. Tilviljun hefði
ráðið dagsetningu bréfsins. Þessu
trúði ég ekki þá og þessu trúi ég
ekki enn. Þá vildi ég vita um hvað
læknarnir hefðu verið spurðir, en
áður hafði ég árangurslaust reynt
að fá afrit af dreifibréfinu. Við
þessu fékk dræm svör, en mér skild-
ist þó, að einungis hefði verið beðið
um upplýsingar um allt sem læknar
vissu um frá sjúklingum sínum um
misnotkun hormónalyfja hér á
landi.
Þá vildi ég vita hvernig kraftlyft-
inga- og vaxtarræktarmenn blönd-
uðust inn í þetta úr því einungis
væri spurt um sjúklinga. Við þessu
fékk ég engin svör og engin svör
hef ég fengið. Hefði ég fengið svör
hefði ég næst spurt, hvemig lækn-
arnir skilgreindu kraftlyftinga- og
vaxtarræktarmenn. Þar sem að-
stoðarlandlæknir var nýbúinn að
láta hafa eftir sér í Morgunblaðinu,
að sterar væru útbreiddir í þessum
íþróttum, þótti mér liggja beinast
við að spyrja hann um hans skil-
greiningu. Þá fékk ég merkilegt
svar. Kraftlyftinga- og vaxtarrækt-
armenn voru sem sagt allir þeir,
sem stunda líkamsrækt með tækj-
um eða lóðum, hver svo sem til-
gangurinn með æfingunni er. Við-
skiptavinir líkamsræktarstöðvanna
eru m.ö.o. kraftlyftingamenn, hvort
sem það eru húsmæður að ná af
sér aukakílóum, sjúklingar að
byggja sig upp að læknisráði,
starfsmenn fyrirtækja að halda sér
í formi, íþróttamenn hvers konar
og svo þeir sem með réttu kallast
kraftlyftinga- og vaxtarræktar-
menn. Þeir sem slíkt kallast með
réttu eru þeir sem æfa og keppa í
kraftlyftingum eða vaxtarrækt og
eru félagar í viðkomandi landsam-
böndum.
Aðstoðarlandlæknir sagði mér
ekki koma við hverja hann kallaði
þessum nöfnum og sagði ég honum
þá, að samkvæmt hans skilgrein-
ingu væri t.d. í Bandaríkjunum ekki
til aðrir íþróttamenn, en kraftlyft-
inga- og vaxtarræktarmenn. Þar
byggðust allar vinsælustu íþróttirn-
ar að miklu leyti á líkamlegu at-
gervi og stór hluti þjálfunarinnar
færi fram með tækjum og lóðum.
Ég benti honum á svipað vanda-
mál, sem Lyftingasamband Svíþjóð-
Ólafur Sigurgeirsson
„Þá fékk ég merkilegt
svar. Kraftlyftinga- og
vaxtarræktarmenn
voru sem sagt allir þeir,
sem stunda líkamsrækt
með tækjum eða lóðum,
hver svo sem tilgangur-
inn með æfingunni er.“
ar glímdi við eftir að lyijapróf fóru
að viðgangast á æfingatíma fyrir-
varalaust. Eftirlitsmenn fara inn í
tækjasalina og velja úr. Sumir gefa
sýni, aðrir neita. Þeir fara í bann,
sem neita og þeir, sem ekki standa
prófið. Á ári hveijú eru um 40-50
manns í slíku banni og eru kallaðir
lyftingamenn. Lyftingasambandið
sænska segir þetta ekki lyftinga-
menn, þeir séu hvergi á skrá hjá
þeim sem keppnismenn. Um sé að
ræða einstaklinga sem stunda al-
menna líkamsrækt og þá skipti
engu máli, hvort þeir séu í banni í
lyftingum eða ekki.
Ekki urðu viðræður okkar lengri,
en fyrir utan furðu mína á notkun
aðstoðarlandlæknis á íslensku máli
var spurningum ósvarað. Gat verið
að læknar væru að reyna að vernda
félaga sinn. Ljóst var, að það gerði
Matthías Halldórsson, en hvað um
læknana 30. Hvað skyldu þeir hafa
sagt í bréfunum sínum, skyldu þeir
hafa nefnt annað en sjúklinga og
þá komum við að þagnarskyldunni.
Um þagnarskyldu
Opinberir starfsmenn hafa ríka
þagnarskyldu og varðar við almenn
hegningarlög að upplýsa aðra um
það sem þeir komast að í starfi sínu
og leynt á að fara (greinar 136 og
230). í siðareglum (Codex ethieus)
Læknafélags Islands eru strangari
reglur um þagnarskylduna. í II.
kafla 3. tölulið segir, að lækni sé
skylt að forðast af fremsta megni
að hafast nokkuð að, er veikt gæti
trúnaðarsamband hans við sjúkl-
inga. Honum er óheimilt að ljóstra
upp einkamálefnum, sem sjúklingar
hafa skýrt honum frá eða hann
hefur fengið vitneskju um í starfi
sínu, nema með samþykki sjúkl-
ingsins, eftir úrskurði eða sam-
kvæmt lagaboði. Meginreglan er
því sú, að engum öðrum en lækni
kemur við hvað sjúklingur segir
honum. Hvorki landlæknisembætt-
inu, ijölmiðlum eða öðrum. Það er
trúnaðarsambandið, sem ber að
varðveita. Það er mikilvægast.
Skylda læknis er að sinna öllum
sjúklingum og tryggja að allir þori
að leita sér lækninga, jafnvel þótt
eitthvað sé að fela. Sjúklingur verð-
ur að geta sagt allt til að rétt sjúk-
dómsgreining takist og í tíma sé
brugðist rétt við. Sjúklingur á að
vera fyrir lækninum sjúklingur og
bara sjúklingur, ekki alþingismað-
ur, vaxtarræktarmaður eða neitt
annað, sem afmarkar hann til
ákveðinnar stéttar eða áhugasviðs.
Læknar geta ekki skotið sér undan
þessu með því að telja menn, sem
hafa tiltekið áhugasvið til áhættu-
hóps og ætla að sniðganga þagnar-
skylduna með því. Læknar hafa
ekki sjálfdæmi um, hvenær þagnar-
skylda er rofin, nema varðandi brot
á siðareglum. Um þagnarskylduna
fjalla dómstólar, ef opinber starfs-
maður fær á sig kæru vegna ætlaðs
brots. Mér sýnist eftir afgreiðslu
aðstoðarlandlæknis á kvörtun
minni, að nauðsynlegt sé að fá úr
því skorið í Sakadómi, hvort hann
hafi brotið reglur hegningarlaga um
þagnarskylduna með því að fá 30
lækna til að ijúfa trúnað við sjúkl-
inga sína og bera þau trúnaðarmál
á torg fjölmiðla.
Valdþurrð landlækn-
isembættisins
En það er meiri maðkur í mys-
unni, þegar afskiþti aðstoðarland-
læknis eru skoðuð og nú skulum
við víkja að því. Embætti landlækn-
is heyrir undir heilbrigðisráðuneytið
og um embættið gilda tvenn lög.
Önnur eru læknaskipunarlög nr.
43/1965 og hin eru lög um heil-
brigðisþjónustu nr. 56/1973. Sam-
kvæmt fyrrnefndu lögunum er emb-
ætti landlæknis til ráðuneytis ráð-
herra um allt, sem varðar heilbrigð-
ismál og annast framkvæmdir
þeirra fyrir hönd ráðherra sam-
kvæmt lögum reglum og venjum
er þar um gilda (10. gr.). Þar koma
til síðargreindu lögin frá 1973. í
II. kafla þeirra eru ákvæði um
starfssvið landlæknis og í 3. gr.
laganna er ákvæði um að ráðherra
skuli með reglugerð ákveða verk-
efni landlæknis þe. ákveða starf og
stöðu. Slíkt hefur verið gert og er-
indisbréf landlæknis er að finna í
reglugerð nr. 41 frá 1973. Ég hef
kynnt mér reglugerðina og hvergi
sé ég staf fyrir því í erindisbréfinu,
að afskipti af lyijaneyslu almenn-
ings heyri undir embættið, hvergi
sé ég staf fyrir því, að embættið
geti krafið lækna um skýrslur um
einkamál sjúklinga þeirra. í IV.
kafla 6. gr. 3. tölulið segir, að telji
landlæknir ástæðu til að fram-
kvæma eftirlit eða athugun á lyfja-
málum, þá beinir hann þeim tilmæl-
um til Lyfjaeftirlits ríkisins um
framkvæmd eftirlits eða athugunar.
Nú er það svo, að ef íþróttamenn
eða aðrir nota hormónalyf, þá eru
þau ekki frá íslenskum læknum
komin að minnsta kosti ekki, ef um
anaboliska stera er að ræða, þar
sem þau lyf hafa fyrir löngu verið
tekin af lyfjaskrá. Lyfin eru þó
ekki bönnuð, nema notkun íþrótta-
manna af íþróttahreyfingum þeirra,
innlendum samböndum sem al-
þjóðasamböndunum. Með öðrum
orðum er notkun ekki brot á lands-
lögum. Lyf fengin erlendis með lyf-
seðli er öllum heimilt að hafa með
sér til landsins, nema magnið sp
greinilega meira, en svo að eðlilegt
teljist. Annar innflutningur er