Morgunblaðið - 29.09.1991, Side 11

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 29. SEPTEMBER 1991
nll
fortíðina? Það er mikið talað um
fortíðai-vanda og viðskilnað síðustu
stjórnar. Er ekki stór hluti af vanda
ríkissjóðs eldri en vinstristjórn
Steingríms Hermannssonar? Það er
ekki langt síðan bæði formaður
Sjálfstæðisflokksins og formaður
Alþýðuflokksins sátu í fjármála-
ráðuneytinu og þingflokkar beggja
hafa samþykkt mál, sem fólu sjálf-
krafa í sér útgjaldaaukningu ríkis-
ins.
„Þetta er miklu eldra vandamál
en frá valdatíma síðustu ríkisstjórn-
ar, en hjá henni kastaði fyrst tólfun-
um. Hún setti nýtt met í þessum
efnum. Eitt af því, sem við erum
að fást við núna, er að breyta starfs-
háttum okkar þannig að á sama
tíma og ákvarðanir eru teknar um
útgjöld, sé gert ráð fyrir að greiða
skuldbindingar, sem útgjöldunum
fylgja. Þannig er ekki sífellt verið
að skuldbinda skattgreiðendur
framtíðarinnar."
- Ein hugmynd í þessu efni er
að á Alþingi verði þingmenn skyld-
aðir til að gera grein fyrir tekjuöfl-
unarmöguleikum í hvert sinn sem
þeir leggja fram mál, sem hefur
aukinn kostnað í för með sér, og
að þetta eigi við bæði um stjórnar-
og þingmannafrumvörp. Gæti þetta
komið til greina?
„Ef löggjafarvaldið vill binda
hendur þingmanna með þessum
hætti verður að ræða það á Al-
þingi, en það er lágmark að ríkis-
stjórnin og meirihlutinn á þingi fari
að lögum. í lögum segir að skylt
sé að reikna út hvað stjórnarfrum-
vörp kosti ríkissjóð, og að útreikn-
ingar frá fjármálaráðuneytinu eigi
að fylgja hveiju slíku frumvarpi.
Núverandi ríkisstjórn áréttaði þetta
á fundi sínum í sumar og það verð-
ur eftir því gengið að slíkir útreikn-
ingar liggi fyrir þegar frumvörpin
verða lögð fram.
En ég átti eftir að koma að þeim
ytri aðstæðum, sem við búum við.
Til viðbótar þessum vanda erum við
að sigla inn í enn meiri efnahags-
samdrátt á næsta ári. Við höfum
staðið í þeirri meiningu að við höf-
um náð botninum á þeirri efnahags-
legu lægð, sem þjóðin hefur verið
í, en nú er ljóst að því miður er
hægt að komast enn dýpra. Það
liggur fyrir að á næsta ári verður
samdráttur í sjávarútvegi og Þjóð-
hagsstofnun gerir ráð fyrir lakari
viðskiptakjörum. Því er spáð að á
næsta ári verði viðskiptahallinn 17
milljarðar, eða 4,596 af landsfram-
leiðslunni. Þetta er upphæð, sem
jafngildir öllum opinberum útgjöld-
um til mennta- og menningarmála
á Islandi og sýnir auðvitað hversu
risavaxinn efnahagsvandinn er hér
á landi.“
Brýnast að bæta verð-
skyn almennings
- Hvernig á að bregðast við þess-
um vanda að þínu mati? Hvaða ráð
sér ríkisstjórnin til að snúa af þess-
ari braut, sem þú hefur verið að
lýsa?
„Þegar þú spyrð svona dettur
mér í hug að í gær kom til mín
sendjherra Perú hér á landi. Við
áttum tal saman og ég spurði hann
frétta úr heimalandi hans. Hann
lýsti fyrir mér þeim ógnarlegu efna-
hagserfiðleikum, sem Perúmenn
standa frammi fyrir. Hann sagði,
kannski meira í gamni en alvöru,
að þeir hefðu verið svo heppnir að
fyrir nokkrum áratugum hefðu flutt
til landsins japönsk hjón og eignazt
þar son, Alberto Fujimori, sem nú
er orðinn forseti landsins. Sendi-
herrann taldi að það hefði verið
verk Fujimoris að snúa óheillaþró-
uninni við. Það væri fyrst og fremst
vegna þess að hann væri alinn upp
við allt annan hugsunarhátt en
landar hans, sem eru af öðru bergi
brotnir og aldir upp við annan hugs-
unarhátt. Þannig hefði honum tek-
izt að ijúfa vítahringinn og bijótast
úr viðjum vanans. Eitt allra stærsta
vandamál Perú hefur verið erlendar
skuldir þjóðarinnar og svo var kom-
ið að engin alþjóðleg peningastofn-
un vildi koma nálægt Perú. Nú
hefur þessu verið snúið við, að sögn
sendiherrans með því að innleiða
japanskan hugsunarhátt; þann nýja
þankagang að láta ekki reka á reið-
anum heldur sýna ráðdeild og spar-
semi.
Það má draga lærdóm af þessari
sögu. Ég er ekki að segja að við
eigum að koma okkur upp einhveij-
um japönskum hugsunarhætti, né
heldur að sækjast eftir valdamönn-
um af öðru bergi en okkar, heldur
segir þetta okkur að það skiptir
afar miklu máli að breyta hugsunar-
hættinum. Það fyrsta, sem þarf að
gerast, er að koma því þannig fyrir
að þjóðin skilji vandamálin, sem við
stöndum frammi fyrir. Eitt af því
allra brýnasta er að bæta verðskyn
almennings. Þegar um er að ræða
vöru og þjónustu heldur verðskyn
almennings vöruverði niðri, af því
að fólk neitar að borga fyrir of
dýra vöru. En þegar kemur að þeirri
þjónustu, sem hið opinbera býður
upp á, hefur þess verið vandlega
gætt að koma í veg fyrir að verð-
skyn og verðvitund almennings fái
„\ stað þess að tak-
ast á við vandann
var allt skrifað á
framtíðina, og nú er
svo komið að árlegir
vextir og afborganir
þjóðarinnar eru um
35 milljarðar. Það
jafngildir nánast öll-
um virðisaukaskatt-
tekjum ríkissjóðs."
notið sín. Á meðan enginn veit hvað
hlutirnir kosta, fá stjórnmálamenn-
irnir hvorki það aðhald né þann
stuðning, sem þeir þurfa til að tak-
ast á við þessi vandamál. Vandinn
er sá að það er ekki lengur hægt
í þessu landi að gera allt fyrir alla,
burtséð frá því hvað hlutirnir kosta
og hver þörfin fyrir þá er. Tæknileg-
ir möguleikar eru nánast óþijót-
andi. Opinber þjónusta getur auð-
veldlega kostað miklu meira en öll
þau verðmæti, sem þjóðin skapar.
Þess vegna skiptir svo miklu máli
að almenningur, og þeir sem fara
með opinbert fé, viti nákvæmlega
hvað hlutirnir kosta. Þetta erum við
að reyna að gera núna með því að
auka kostnaðarþátttöku almenn-
ings í opinberri þjónustu, skapa
þannig umræður um þessi mál, en
jafnframt að fá nýja fjármuni til
að viðhalda þjónustunni og koma í
veg fyrir að hún leggist af, en slíkt
myndi bitna verst á þeim, sem lak-
ast eru settir.
Ég er hér að tala um velferðar-
kerfið í heild; mennta-, heilbrigðis-
og félagsmál, sem eru jangstærstu
útgjaldaliðir ríkisins. Ég efast um
að foreldrar og skólafólk hafi hug-
mynd um hvað kostar að halda úti
skólakerfinu, og því miður vita
kennararnir það ekki heldur. Skóla-
ganga barns frá sex til fimmtán
ára aldurs kostar um 1,2 milljónir.
Að mennta framhaldsskólanema í
fjögur ár kostar átta til níu hundruð
þúsund. Hjartaaðgerð á spítala
kostar nærri 700 þúsund krónur.
Legudagur á spítala kostar 20-40
þúsund krónur. Hugmynd um að
láta fólk, sem er á fullum launum
eða tryggingum, greiða 5.000 krón-
ur á ári fyrir að leggjast á spítala
var hent út af borðinu í fjárlaga-
vinnunni, að mínu mati af hreinum
misgáningi. Þetta var eingöngu
hugsað til að koma í veg fyrir þá
freistingu lækna að leggja fólk inn
in Skotmagai
.........
■
■ .
Tveirdagar, flug og gisting,
íEdinborg
fyrir aðeins 14.900 kr. d mann.
Úrval - Útsýn býður tveggja daga skotveislu
í Edinborg á hreint ótríílegu verði. Flogið er með nýjum Boeing
þotum Flugleiða í beinu leiguflugi til Edinborgar.
26 -27. nóvember l4.9it kr.*
FLUGLEIÐIR í
■2MFARKC3RT FIF
Tryggðu þér strax sœti d veisluveréi!
# ÚRVAL-ÚTSÝN
í Mjódd: simi 60-30 60; vid Auslurvöll: simi 2 69 OO;
i Ilafnarftröi: simi 65 23 66; vid Rádhúslorg á Akureyii: simi 2 50 (X)
- oghjá umbodsmönnum um land alU.
*m. v. gisfingu 12ja manna herbergi ogstaðgrridslu
ferdakostnaðar, fluguerð oggengisstrdningu 20.9.1991.
b'luguallarskattur ogforfa//atrygging ekki innifa/in.

—
.............."ri..■ ■
■ : AtS|,f«*%HIIIii4ífH
1