Morgunblaðið - 29.09.1991, Síða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 29. SEPTEMBER 1991
á sjúkrahús í stað þess að gera
rannsóknir og sinna fólkinu á
göngudeildum eða utan sjúkrahúss-
ins, sem er miklu ódýrara. En þrátt
fyrir að sjúkrahúslegan sé margfalt
dýrari, var algert bannorð að taka
einhveija peninga fyrir hana. Þetta
sýnir bara á hvers konar villigötum
umræðurnar eru.
Það skiptir gífurlega miklu máli
að ná jafnvægi í ríkisbúskapnum.
Það verður að vera skilningur á því
að ríkið er nákvæmlega eins og
heimili og fyrirtæki. Það er ekki
hægt að reka það endalaust með
tapi; það verður að stilla útgjöldin
eftir tekjunum. í þessu ætlum við
að ná árangri á næstu tveimur
árum.
Þarf aðgerðir strax til að
forðast atvinnubrest
Mig langar til að minna á að
fyrir um tuttugu árum stóðu Danir
í þessum sporum, sem við erum í
núna. Þeir börðu höfðinu við stein-
inn, héldu áfram að safna skuldum
erlendis og reka ríkissjóð með halla
í um það bil áratug. Þá loksins
sneru þeir af þeirri braut og byrj-
uðu að takast á við vandamálin.
Það gerðu þeir meðal annars með
því að ná verðbólgunni mjög mikið
niður, jafnvel niður fyrir verðbólgu-
stigið í nágrannalöndunum. Nú er
svo komið að það er afgangur á
viðskiptum Dana við útlönd. Allir
íslendingar þekkja hugtakið við-
skiptahalli, en ég man ekki eftir
að orðið viðskiptaafgangur sé til í
íslenzkri orðabók. Við afsökuðum
okkur lengi vel með því að benda
á Dani og Ira sem stóra skuldara
erlendis, en nú gengur það ekki
lengur. Ég held að því fyrr, sem
við áttum okkur á að auðlindir okk-
ar í hafinu eru takmarkaðar, og
lántökum erlendis eru takmörk sett,
þeim mun betra sé það fyrir okkur.
Danir voru of seinir að átta sig.
Það kostaði þá mikið atvinnuleysi,
og ef við hefjumst ekki handa strax
um að snúa þessari þróun við, gilda
nákvæmlega sömu lögmál hér. Ef
ekki á að verða verulegur atvinnu-
brestur á íslandi er mjög mikilvægt
að tekið sé á þessum málum strax.
íslendingar hafa verið vanir því að
geta alltaf aukið vinnuframlag sitt.
Nú er því ekki lengur að heilsa, því
að auðlindimar eru takmarkaðar.“
Skattlagning kemur ekki
í stað niðurskurðar
- Sumir hafa gagnrýnt ríkis-
stjómina fyrir að ganga ekki nógu
hart fram í að skera niður stærstu
útgjaldaliði ríkisins, heilbrigðis-,
mennta- og félagsmálin. Annars
konar gagnrýni er sú að á meðan
níðzt sé á sjúklingum og náms-
fólki, sleppi fjármagnseigendur.
Með þessu er væntanlega átt við
að leggja eigi skatt á fjármagns-
tekjur. Hveiju svararðu þessari
gagnrýni?
„Við munum í vetur leggja fram
frumvarp um skattlagningu eigna-
tekna, þar á meðal fjármagnstekna.
Ríkisstjórnin hefur lýst yfir að hún
telji að það eigi að samræma skatt-
lagningu eignatekna og vinnu-
tekna. Við komumst ekki hjá því
að aðlaga okkur því, sem gerist í
helztu nágranna- og viðskiptalönd-
um, en þar eru fjármagnstekjur
skattlagðar eins og aðrar tekjur.
Menn verða hins vegar að hafa í
huga að fijáls sparnaður er tiltölu-
lega nýtt fyrirbæri á íslandi og við
megum ekki ganga svo langt í þess-
um efnum að fólk hætti að spara.
Ráðdeild og sparnaður eru grund-
völlur þess að okkur takist að kom-
ast út úr vandamálunum. Ef enginn
fæst til að spara er hvorki hægt
að reka hið opinbera né atvinnulífið
á lánum. Við erum ekki komnir að
landi í þessari vinnu, en við munum
væntanlega draga verulega úr
eignaskattinum, sem er í mörgum
tilfellum tvísköttun. í staðinn mun-
um við skattleggja raunverulegar
tekjur af eignum og fjármagni. Það
er ekki ætlunin að ríkið græði á
þessari breytingu, en hún er nauð-
synleg af einni ástæðu til viðbótar.
í mörgum tilvikum eru framlög rík-
isins til einstaklinga tekjutengd.
Það er auðvitað ósanngjarnt að þá
sé eingöngu miðað við launatekjur
eða lífeyrissjóðsgjöld, en ekki tekj-
ur, sem margir hafa af eignum sín-
um. En þessi skattlagning mun
aldrei koma í stað niðurskurðar á
stærstu útgjaldaliðum ríkisins. Það
er gjörsamlega út í bláinn. Ríkis-
stjórnin ætlar sér ekki að hækka
skatta. Við höfum margfalda
reynslu fyrir því að þegar skattar
hækka, hækka útgjöldin í kjölfarið
og yfirleitt meira en skattamir.
Þessa þróun viljum við stöðva. Við
beinum sjónum okkar frekar að því
að notendur þjónustunnar greiði
meira fyrir þjónustuna en hingað
til, afla þannig tekna og draga úr
útgjöldunum."
- Sumir kalla þetta skatta líka.
Hugmyndir um skólagjöld og þjón-
ustugjöld á sjúkrahúsum eru til
dæmis kallaðar sjúklingaskattur og
námsmannaskattur.
„Almennir skattar eru lagðir á
eignir, tekjur og viðskipti, og sá,
sem greiðir skattinn, hefur engin
áhrif á það, í hvað skattpeningarn-
ir hans fara. Þjónustugjöldin eru
hins vegar tekin af notendum tiltek-
innar þjónustu og andvirðið rennur
að sjálfsögðu til að halda uppi þeirri
þjónustu. Á þessu er grundvallar-
munur.“
Þekkingarskortur gósenland
sérhagsmunahópanna
- Þú leggur mikla áherzlu á að
efla verðskyn almennings. Þarft þú
sem fjármálaráðherra ekki líka að
gera átak í að efla verðskyn stjóm-
málamanna? Undanfarið hafa oft
heyrzt þau orð af vömm ýmissa
þingmanna að þeir taki ekki þátt í
að skera niður hinn eða þennan
útgjaldaliðinn eða skerða hlunnindi
„k meðan enginn
veit hvað hlutirnir
kosta, fá stjórnmála-
mennirnir hvorki það
aðhald né þann
stuðning, sem þeir
þurfa til að takast á
við þessi vanda-
mál"
✓
„I þessum frum-
skógi, sem við lifum
í, þar sem allt verð-
skyn er falið, fá ein-
stakir sérhagsmuna-
hópar bezt notið sín.
Þá er stutt í að
stjórnmálamennirnir
kjósi að standa við
hliðina á sérhags-
munahópunum, gegn
almenningsheill."
##Menn verða að
átta sig á því að
breytt fiskvinnsla,
sem hefur flutzt í
stórum stíl út á sjó,
getur ekki haft í för
með sér annað en
breyfingar á byggð
í landinu."
ýmissa hópa, án þess að þeir ræði
um kostnaðinn, sem um ræðir, og
hvernig eigi að finna peninga til
að halda áfram að borga.
„í þessum frumskógi, sem við
lifum í, þar sem allt verðskyn er
falið, fá einstakir sérhagsmunahóp-
ar bezt notið sín. Þá er stutt í að
stjórnmálamennirnir kjósi að
standa við hliðina á sérhagsmuna-
hópunum, gegn almenningsheill.
Það að menn skilji hvað hlutirnir
kosta og fólk átti sig á því á hvers
kostnað sérhagsmunirnir eru
greiddir, er bezta leiðin til að fá
stjórnmálamenn til að breyta um
stefnu. Stjórnmálamenn fylgja oft
því, sem er kallað almenningsálit.
Slíkt álit er ekki til hvað ríkisfjár-
málin snertir, á meðan fólk veit
ekki hvað hlutirnir kosta. Þekking-
arskorturinn er auðvitað gósenland
og gróðrarstía sérhagsmunahóp-
anna.“
- Einn sérhagsmunahópurinn er
stjórnmálamenn og embættismenn
ríkisins. Ætlar ríkisstjórnin að sýna
gott fordæmi og skera niður sín
eigin hlunnindi?
„Við hljótum að taka á ýmsum
stærri og smærri liðum, sem snúa
að ráðuneytunum sjálfum — bíla-
kostnaði, risnukostnaði, ferða-
kostnaði og þess háttar. Núna er
unnið að því að gera tiliögur um
þetta, og í fjárlagatillögunum er
sérstaklega hugað að því að minnka
þennan kostnað. Þetta eru ekki
stórar upphæðir, en hafa auðvitað
sálrænt gildi og okkur ber að sjálf-
sögðu að koma í veg fyrir bruðl.“
Ekkert til skiptanna
á næsta ári
- Nú standa fyrir dyrum almenn-
ir kjarasamningar. I grein, sem þú
skrifaðir í sumar, sagðir þú að ekki
væri raunhæft við þessar efnahags-
aðstæður að ætlast til þess að nokk-
ur kjarabati gæti orðið. Um hvað
verður hægt að semja í næstu samn-
ingum að þínu mati?
„Við gerð kjarasamninganna
verða menn að hafa í huga að það
liggur fyrir — og því verður því
miður ekki breytt — að kaupmáttur
dregst saman á næsta ári vegna
minni afla og minni framleiðslu.
Þess vegna er ekkert til skiptanna
á næsta ári. Við slíkar aðstæður,
þar sem menn þurfa í raun að skipta
byrðunum á milli sín, tel ég eðlilegt
að kjarasamningarnir taki fullt tillit
til þess og séu gerðir til tveggja eða
þriggja ára með það að markmiði
að ná verðbólgunni niður í það, sem
gengur og gerist í nágrannalöndun-
um, og helzt niður fyrir það. Með
þeim hætti þarf að freista þess að
ná fram raunverulegum kjarabótum
á síðari hluta samningstímabilsins.
Það er alveg ljóst að ef menn ætla
að reyna að skipta á milli sín meiru
en því, sem til skiptanna er. tendr-
um við verðbólgubálið aftur. íslend-
ingar þekkja það af langri viðkynn-
ingu við verðbójguna að hún sóar
verðmætum og kemur alltaf verst
við þá, sem lakast eru settir. Ég
sé því fyrir mér að kjarasamning-
arnir geti ekki snúizt um almennar
launahækkanir á næsta ári, heldur
bætt lífskjör og meiri kaupmátt
þegar til lengri tíma er litið. í því
sambandi er það auðvitað von okk-
ar að við fáum erlenda samstarfsað-
ila í stóriðju, sem myndi að sjálf-
sögðu hjálpa okkur í þessum þreng-
ingum.
Byggðaeiningar hljóta
að stækka
Ég held að verst af öllu í þeirri
stöðu, sem við stöndum frammi
fyrir, væri að fella gengið og hækka
þannig innflutningsverðlagið. Það
myndi hleypa verðbólgunni af stað
með þeim afleiðingum sem við
þekkjum. Auk þess hefur gengis-
felling lítið upp á sig þegar erlend-
ar skuldir nema 50% af landsfram-
leiðslu, því að ekki lækka skuldirnar
við gengisfellingu. Þess vegna verð-
um við að takast á við vandamál
útflutningsgreinanna með öðrum
hætti. Menn verða að átta sig á því
að breytt fiskvinnsla, sem hefur
flutzt í stórum stíl út á sjó, getur
ekki haft í för með sér annað en
breytingar á byggð í landinu."
- Meinarðu að fleira fólk flytji
til Reykjavíkur og hraðar?
„Það er óhætt að segja að
byggðaeiningarnar hljóti að stækka
til að njóta hagkvæmni af samruna
fyrirtækja í fiskvinnslu vegna sam-
dráttar í veiðum og vinnslu. Menn
mega ekki fela þessa staðreynd,
heldur ber okkur að ræða hana
hreinskilið og opinskátt. Ef við ætl-
um að halda uppi lífskjörum í land-
inu, gerist það ekki með því að
ekkert tillit sé tekið til þess, sem
hefur gerzt í atvinnulífinu, en þess
sé krafizt að byggðin sé nákvæm-
lega eins og hún var áður. Þegar
við ákveðum að dregið sé úr fisk-
veiðum um 30% og leyfum að físk-
urinn sé unninn úti á sjó, þegar við
segjum að fyrirtæki verði að sam-
einast til að njóta hagkvæmni og
að fiskiskipaflotinn þurfí að minnka
til að draga úr sóknargetunni, getur
það ekki gerzt nema með einhverj-
um breytingum á byggð í landinu."
- Sérðu þá fyrir þér að enn fækki
í minni plássunum eða þau Ieggist
jafnvel af?
„Það er að minnsta kosti hætt
við að mjög erfítt verði í vissum
byggðum, þar sem kvótinn er lítill
og skuldirnar miklar. Auðvitað þarf
ríkið að koma til aðstoðar að ein-
hveiju marki, en verst af öllu er
að stinga höfðinu í sandinn og þykj-
ast ekki sjá neitt. Það er alls ekki
svo að skilja að allt sé kolsvart
framundan. Ég er sannfærður um
að ef gott og víðtækt samstarf tekst
milli ríkisstjórnarinnar, aðila vinnu-
markaðarins og annarra ábyrgra
afla í þjóðfélaginu um að vinna að
þeim markmiðum, sem stjómin hef-
ur sett sér, eigum við bjarta fram-
tíð í vændum."
FURUNO
SlGLINGA- OG
nSKILElTARTÆKI
RADARTÆKI, S & X BAND.
DÝPTAR- OG HÖFUÐLÍNUMÆLAR.
SÓNARTÆKI OG PLOTTERAR.
GPS- OG LORAN STAÐSETNINGARTÆKI.
NAVTEX OG VERÐURKORTAMÓTTAKARAR.
VHF OG SSB TALSTÖÐVAR.
MÓTTÖKUTÆKI OG HITAMÆLAR.
DOPPLER LOGG OG MIÐUNARSTÖÐVAR.
GÝRÓKOMPÁSAR OG SJÁLFSTÝRINGAR.
í ALLAR GERÐIR BÁTA OG SKIPA.
Skiparadió hf.
Fiskislóð 94,101 Reykjavík
pósthólf 146, sími 620233, fax: 620230.
Umhverfisvæn
efni
leggðu þitt af mörkum
til umhvei'fisvemdar !

ínrpwt
MðMft
í Kaupmannahöfn
FÆST
í BLAÐASÖLUNNI
ÁJÁRNBRAUTA-
STÖÐINNI,
KASTRUPFLUGVELLI
OG Á RÁOHÚSTORGI