Morgunblaðið - 29.09.1991, Side 14

reei HaawaTqae .ea írjðAay/./ue ŒGAja/uoHOM
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 29. SEPTEMBER 1991
Einu sinni í myrkrinu var...
Leiklist
Súsanna Svavarsdóttir
Þjóðleikhúsið
GLEÐISPILIÐ - eða Faðir
vorrar dramatisku listar
Höfundur og leikstjóri: Kjartan
Ragnarsson
Leikmynd: Grétar Reynisson
Búningar: Stefanía Adolfsdótt-
ir
Tónlist: Jóhann G. Jóhannsson
Lýsing: Páll Ragnarsson
Það er myrkur - nótt í Kaup-
mannahöfn þegar Gleðispilið -
leikritið um Sigurð Pétursson,
fyrsta leikskáld Islendinga, hefst.
Sigurður er í líkburði, ásamt fé-
laga sínum, Geir Vídalín. Þeir eru
stúdentar í Höfn. Sigurður er
æringi mikili, opinn fyrir lýðræðis-
stefnum og straumum sem berast
frá Frakklandi. Hann liggur ekki
á skoðunum sínum, þótt þær veki
litia lukku í konungsveldinu, er
frakkur, hreinskilinn og opinn í
tjáningu sinni. Geir, vinur hans,
er alger andstæða, kurteis á
mælikvarða samfélagsins, hefur
ekki óvinsælar skoðanir, reynir
allt hvað hann getur að breiða
yfir og afsaka sannleikssýki Sig-
urðar, sér það sem hann vill sjá
og heyrir það sem hann vill heyra.
Sigurður þekkir eymd landa
sinna og það óréttlæti sem þeir
búa við undir hinni dönsku krúnu
og fyrir honum eru lýðræðiskenn-
ingarnar sunnan úr álfu eina leið-
in til að endurreisa stoltið og
sjálfsvirðinguna sem íslendingar
höfðu, samkvæmt fornsögum,
þær þrjár fyrstu aldir sem landið
var byggt. Afstaða hans verður
enn harðari eftir að Jón Eiríksson
hefur falið honum og Geir að sjá
um flokk vefara sem koma til
Kaupmannahafnar. Þar hittir Sig-
urður alþýðukonuna Ragnheiði
Valdimarsdóttur, sem hefur misst
ailt, nema eina dóttur, í kjöifar
Skaftáreldanna. En dóttirin fór
um stundarsakir í fóstur til
danskra kaupmannshjóna, sem
tóku hana með sér til Danmerkur
og nú er Ragnheiður komin til að
endurheimta bam sitt. Sigurður
tekur að sér að aðstoða hana við
að láta reyna á það hvers ein lítil
alþýðukona ofan af íslandi má sín
á móti fjallstóru embættisbákni
kóngsins. Barátta hans fyrir sann-
leika, jafnrétti og bræðralagi er
hafín.
En eins og skáldið sagði: í
draumi sérhvers manns er fall
hans falið. Sigurður er listamaður
í embættisnámi og -starfí. Leik-
húsið er hans heimur, vettvangur
til að segja sannleikann, koma
upplýsingum á framfæri; hug-
myndum sem endurreisa skulu
sjálfsvirðingu og tungu íslenskrar
þjóðar - en til hvers? Af allri al-
þýðunni er aðeins ein kona sem
skilur hann - Ragnheiður, og
þeir sem meira mega sín, íslensk-
ir embættismenn, liggja flatir fyr-
ir sannleika konungsveldisins.
Þeir eru hórur íslands, lengstum
afskiptir á þessu myrka skeri, þó
ávallt saddir og uppdubbaðir, ef
ske kynni að einhver pótintáti
konungsins skyldi líta við.
Kjartan Ragnarsson er hér
vissulega að fást við merkiiegan
efnivið, bæði gamlan og nýjan:
Hinn sannleiksleitandi mann, sem
á undir högg að sækja. Sigurður
er boðberi nýrra tíma, þreyttur á
sorgum og volæði íslendinga, lífi
þeirra svo snauðu af gleði og von
um betri tíð. En það verður að
segjast eins og er að maður skilur
ekki hvaðan Sigurður fær hug-
myndir sínar um von og gleði. Þær
vantar hreinlega í verkið. And-
stæðurnar sem leikritið byggir á
eru örbirgð og allsnægtir. Þeim
er teflt fram aftur og aftur og
þrátt fyrir ýmsa góða spretti
verða þær eintóna til lengdar.
Veikleikar Gleðispilsins, sern leik-
húsverks, felast í því að kenning-
ar og hugmyndir eru ræddar fram
og aftur, keyra áhorfandann niður
sem áheyranda að kappræðum,
fremur en að gera hann að þátt-
takanda í því sköpunarverki sem
leikhúsið á að vera. Samræður
tveggja persóna eru of margar
og of langar. Áhorfandinn heyrir
um örbirgð, volæði, óréttlæti og
siðblindu, horfír á þetta allt
líkamnast í vefurum og föngum
annarsvegar, embættismönnum
hinsvegar - en finnur lítið til.
Textinn er svo þéttur og boð-
skapur verksins það rækilega end-
urtekinn og undirstrikaður að
sviðsetningin verður fremur stöð.
Menn standa iangtímum saman,
nánast kyrrir og ræða málin, lýs-
ingin er allar götur dauf, líklega
til að undirstrika j>að myrkur hug-
ans sem ríkti á Islandi á þessum
tíma (hin klassíska lýsing í verk-
um um íslenskar miðaldir), rétt
eins og hér, í landi sumarbjartra
nátta, hafi það lögmál náttúrunn-
ar gleymt hlutverki sínu í örfáar
aldir. Þessi yfírfærsla á innri veru-
leika til hins ytri er að verða að
klisju í íslenskum miðaldaverkum
og fremur lýjandi fyrir augað í
gegnum heila leiksýningu.
En þrátt fyrir heldur langar
samræður og bóklegan texta, sem
er vel skrifaður sem slíkur, er
undravert að sjá hversu vel tekst
til með persónusköpun. Sigurður
Siguijónsson er í hlutverki Sig-
urðar Péturssonar, hugsjóna-
mannsins sem er fullur af eldmóði
í Kaupmannahöfn og fyrst eftir
að til íslands kemur. Hann er
verðugur sonur eldalandsins
mikla, en kulnar smám saman
undir vemdarvæng og handleiðslu
vinar síns, Geirs Vídalíns, sonar
ísalandsins, sem Öm Ámason
leikur. Samleikur þeirra Sigurðar
og Arnar er frábær, allt frá því
að þeir em fremur ólíkar mann-
gerðir við sömu aðstæður sem
stúdentar í Kaupmannahöfn, til
þess að vera kúgaðir við ólíkar
aðstæður af embættissiðfræðinni
á íslandi. Sigurður fær að reyna
að ekkert er eins hættulegt og
vinir manns, umhyggja þeirra og
sú vissa að þeir kunni fótum
manns forráð. Leikur Sigurðar
Siguijónssonar verður sterkari og
áhrifameiri eftir því sem líður á
ævi Sigurðar Péturssonar. And-
stæðumar milli hans og Geirs
skerpast. Pétursson bognar, en
það tognar heldur úr Vídalín.
Hann verður biskup, í senn bijóst-
umkennanlegur og fyririitlegur
vinur vinar síns. Örn Ámason
leikur einstefnumanninn Geir af
mikilli nákvæmni, er lifandi ímynd
embættismannsins sem hugsar
mest um munn sinn og maga og
er algerlega sambandslaus við til-
fínningar sínar. Ég man ekki eft-
ir að hafa séð Örn í dramatísku
hlutverki áður, en hann sannar
hér að hann er á heimavelli í alvör-
unni, engu að síður en í glensinu.
Vonandi fáum við áhorfendur að
sjá meira af dramatískum hæfí-
leikum Arnar á fjölum Þjóðleik-
hússins í framtíðinni.
Ólafía Hrönn Jónsdóttir leikur
Ragnheiði Valdimarsdóttur. Því
miður hefst hlutverk hennar á
fremur langri ræðu um örlög
hennar á íslandi og er frásögnin
svo nákvæm og svo nærri sáttum
við hörmungarnar að það er frem-
ur erfítt að finna til með henni
til að byija með. Hún er of tilfinn-
ingalega dauð í frásögninni. En
eftir því sem líður á leikinn og
óréttlætið sem á henni dynur verð-
ur meira, nær Ólafía sér á strik
og kemur vel til skila þeirri innri
baráttu sem Ragnheiður á í, bar-
áttunni milli vonar og vonbrigða
sem leiðir á endanum til beiskju
og kaldlyndis.
Sigurður Skúiason leikur böðul-
inn Hollenstein, uppgjafa íslend-
ing sem einu sinni hét Jón Tuma-
son, með miklum ágætum. Jón
hafði stungið af frá konu og böm-
um á íslandi, farið með Hollend-
ingum um heiminn og ræktað hið
illa með sér á þeim ferðalögum.
Hann er maður skítverka og
myrkurs, sem allir hata og fyrir-
líta. Sigurður nær vel áð túlka
hrottaskap Hollensteins - og í lok
veikleika hans; frammi fyrir
Ragnheiði Valdimarsdóttur er
hann mannlegur.
Önnur hlutverk í sýningunni
eru smærri. Helgi Skúlason leikur
Jón Eiríksson og Erlingur Gísla-
son Skúla fógeta Magnússon. Lítil
hlutverk en vel unnin. Pálmi
Gestsson ieikur Torkelsen, upp-
haflega þjón Jóns Eiríkssonar,
síðar þjón íslenskra embættis-
manna sem hafa vetursetu í Höfn
og hreinlega stelur senunni. Þótt
hlutverkið sé smátt, skapar Pálmi
hér mann sem er fremur heimskur
og uppveðraður af þjónshlutverki
sínu í upphafi, en þróast yfir í
dapurt og vonsvikið gamalmenni,
sem á í innri baráttu vegna holl-
ustunnar sem honum hefur verið
kennd og möguleikanna um að
komast út úr hlutverkinu, verða
fijáls maður. Hann verður lifandi
ímynd manneskjunnar sem á sér
drauma, en kann ekki að láta þá
rætast - hindranimar innra með
honum eiga sér of langa sögu.
Önnur hlutverk eru fremur týp-
ur en persónur, einhliða fulltrúar
og persónugervingar aðstæðna.
Þau eru unnin sem slík og lítið
við þau að athuga, nema þar sem
fremur er ofleikið en van. Það á
sérstaklega við um atriðið þegar
eymdarlegir fangarnir ramba
fram og aftur í gryfju sinni
frammi fyrir háborði „íslenska
aðalsins", sem belgir sig út af
mat og drykk í allri sinni tilgerð.
Sviðsetningin var of tilgerðarleg
og texti Arnars Jónssonar í hlut-
verki Ólafs Stephensen eins og
biluð plata, svo tilgerð aðalsins
verður vandræðaleg og ótrúverð-
ug.
Leikmyndin er eiginlega hálf-
vandræðaleg. Það er stöðugt verið
að draga málmfleka fram og til
baka og upp og niður. Sviðið er
myrkvað of oft og með of stuttu
millibili, til að koma flekunum
fyrir. Hún vinnur því gegn því að
áhorfandinn lifí sig inn í textann
og leikinn, því það er stöðugt ver-
ið að loka á þann möguleika með
öllum tilfæringunum. Utlit sýn-
ingarinnar verður því hálf stirð-
busalegt. Búningamir eru aftur á
móti fremur raunsæislegir, alþýð-
an í sauðalitum, purpurinn tilheyr-
ir hinum svokallaða aðli. Þeir falla
ágætlega að verkinu, troða sér
hvorki fram fyrir það, né draga
úr því.
Tónlistin er ljúf og seiðandi og
mjög vei leikin af þeim Guðna
Franzsyni, Martiat Nardeau og
Pétri Grétarssyni - og lokaatriðið
fyrir hlé, þegar Sigurður Péturs-
son býður upp á sjónleik á skips-
fjöl, er mjög skemmtilegt, vel
unnið og vel leikið og líklega
væri sýningin mun skemmtilegri,
ef meira hefði verið gert af því
að semja skemmtun þá og gleði
sem Sigurður boðaði jnn í verkið
í stað þess að undirstrika aðstæð-
ur lands og lýðs. Fremur það sem
hann barðist fyrir, en það sem
hann barðist gegn.
Ungmennahreyfing Rauða krossins:
Sjálfboðaliðanámskeið Vinalínu
Ungmennahreyfing Rauða krossins gengst fyrir námskeiði fyrir sjálf-
boðaliða helgina 5. og 6. október n.k. Þar verður því fólki leiðbeint
sem hefur boðið sig fram til að starfa við símaþjónustu fyrir ungt
fólk. Vinalínan er þessi þjónusta nefnd.
„Reynslan í Rauða kross athvarfí
fyrir unglinga sýnir að þörf er á þjón-
ustu sem þessari," sögðu þau Gísli
Jökull Gíslason, Harpa Þórsdóttir og
Þór Gíslason í samtaii við blaða-
mann. „Vinanlínan byggir á erlendri
fyrirmynd. Hugmyndin er að fólk
sem vill láta gott af sér leiða fái
tækifæri til þess. Allir sjálfboðaliðar
verða að fara á námskeið áður en
þeir taka til starfa. Áhersia er þó
lögð á að hjá Vinalínunni er ekki um
vandamál sín við venjulegt fólk. I
Vinalínuna geta þeir hringt sem eru
einmana eða eiga í erfiðleikum.“
Rauða kross Húsið hefur starf-
rækt Bama og unglingasíma um
árabil. Vinalínunni er ætlað að starfa
samhliða þeirri símaþjónustu.
Áformað er að halda fundi fyrir sjálf-
boðaliðana hjá Vinalínunni a.m.k.
mánaðarlega, þar sem þeir geta talað
um, (án þess að nefna nein nöfn)
þau vandamál sem komið hafa upp
og einnig til þess að losa sig við þá
byrði sem slík símtöl geta verið.
Gert er ráð fyrir að Vinalínan svari
símtölum á hveiju kvöldi og að hver
sjálfboðaiiði verði tvö kvöld á vakt í
mánuði. Að minnsta kosti 20 nýrra
sjálboðaliða, 18 ára og eldri, er þörf
í viðbót við þá 20 sem fyrir eru ,
eigi þetta að reynast unnt. Hjá Ung-
mennahreyfíngu Rauða krossins
starfar einnig svonefndur Húshópur,
sem sinnir vettvangsþjónustu í mið-
bænum meðal barna og unglinga um
helgar í í tengslum við Rauða kross
Húsið, sem er athvarf fyrir unglinga.
Þriðja verkefni ungmennahreyfíng-
arinnar er starf Alþjóðahóps, sem
vinnur að því að koma sjálfboðaliðum
tii hjáiparstarfa í Gambíu og styðja
starfsemi þeirra þar.
sérfræðiþjónustu að ræða, heldur iær
'foTk'þar mogúTeiká'á áð'ræðá" urh
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Frá vinstri: Harpa Þórsdóttir, Gísli Jökull Gíslason, Runa Lindblom
og Þór Gíslason.