Morgunblaðið - 29.09.1991, Blaðsíða 19
M
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 29. SEPTEMBER 1991
n’.nnrí.mi'i'. iri', .ii'rc/'fi / u n / invn’nm)
Vilhelmína R. Ólafsson
Iiður ótrulega vel
- SEGIR VILHELMÍNA R. ÓLAFSSON FIMM
TÍMUM EFTIR GALLBLÖÐRUAÐGERÐINA
SÍÐARIHLUTA Þess dags sem ég fylgdist með gallblöðrubrott-
námi með kviðsjártækni arka ég uppá Landakotsspítala til að
hitta að máli sjúklinginn, Vilhelmínu R. Ólafsson, sem gefið
hefur góðfúslegt leyfi til viðtals og myndatöku. „Mér líður ótrú-
lega vel,“ segir hún, þar sem hún situr upp við dogg í rúmi sínu
á gjörgæsludeild. „Það tekur að vísu aðeins í naflann, þar sem
eitt gatið var gert, en það er ekkert sem heitir. Einnig er ég
með „vindverki“ í öxlunum, það kemur af loftinu sem blásið
var inn í kviðinn."
Vilhelmína kveðst hafa
vaknað vel. „Ég kveið
fyrir svæfingunni, en
maður finnur ekki neitt,
bara sofnar. Það er mikill léttir
að þetta er búið, Gallsteinaköstin
voru búin að ergja mig í mörg
ár. í sumar ágerðist þetta og
köstin urðu örari. Slík köst eru
sárari en allt sem sárt er, fæð-
ingarhríðar eru bamaleikur hjá
þeim.
Ég var ekki hrædd við þessa
nýju aðgerðartækni, henni var
vel lýst fyrir mér. Ólafur Gunn-
laugsson, læknirinn minn, spurði
mig hvort ég væri tilbúin að fara
í þess konar aðgerð, ég jánkaði
því en átti ekki von á að það
yrði svona fljótt. Ég var heima
í nótt sem leið og kom fastandi
og fæ að fara heim á morgun,
sjúkrahúsvistin er því í raun
rúmur sólarhringur. Ég neita því
ekki að ég fékk aðeins sting í
magann í gærkvöldi við að hugsa
um að fara í eitthvað sem ég
vissi ekki hvað væri, en sú hugs-
un hélt ekki fyrir mér vöku. Það
er mikill munur að vera laus við
kvalirnar. í síðasta kastinu lá ég
upp í sófa og gat engan veginn
verið, tárin trilluðu niður kinn-
arnar á mér, sársaukinn var svo
mikill. Núna líður mér bara vel,
það er meira að segja búið að
bjóða mér uppá kaffi og brauð
sem ég ætla að fara að gæða
mér á.
Starfsfólkið sem gerði aðgerðina, f.v.: Sigurgeir Kjartansson, Þóra Guðjónsdóttir, Tom McGill, Soffía
Níelsdóttir, Víðir Óskarsson, Þorvaldur Ingvarsson og Sjöfn Arnórsdóttir.
eðvitundarlausa
stúlkan á skurðar-
borðinu kemur
ekki til með að
sakna gallblöðr-
unnar sinnar. Hún
hefur verið henni
til stórra vand-
ræða að undanfömu, í henni eru
steinar sem hafa valdið henni
miklum kvölum. Þar við bætist að
gallblaðran virðist vera eins konar
forsögulegt líffæri sem ekki skipt-
ir lengur máli í lífi nútímafólks.
Hún var hins vegar nauðsynleg í
áx-daga mannkyns þegar fólk borð-
aði kannski ekki nema annan
hvern dag, og þá kannski mjög
mikla fítu. Þessar upplýsingar hef
ég frá Sigurgeir Kjartanssyni
lækni, sem ásamt starfsfólki sínu
býr sig nú undir að fjarlægja hina
dauðadæmdu gallblöðru sem ekki
uggir að sér í fylgsni sínu innan
kviðveggja stúlkunnar.
Nú dregur til tíðinda, Menn
hnappast í kringum skurðarborðið,
grænt klæði er dregið yfir neðri
hluta sjúklingsins og annað klæði
strengt fyrir framan höfuð hans
og handleggi. Slöngur og tæki eru
munduð, nál að grófleika lík stopp-
unál stungið inn í kviðinn og kol-
tvísýringi dælt í gegnum hana inn
í kviðinn, til þess að þenja hann
vel upp. Það liggur eftirvænting í
loftinu, verið er að fara með nýst-
árlega tækni sem hversdagurinn
hefur ekki enn lagt gráma sinn
yfir. Fjórir læknar eru við skurðar-
borðið, einn þeirra er læknir á
Keflavíkurflugvelli, Tom McGill.
Læknamir fjórir stjórna tækjunum
sem rennt er niður í kviðinn gegn-
um granna hólka sem komið hefur
verið fyrir í kvið stúlkunnar. í
gegnum eitt kviðgatið er búið að
þræða ljósleiðara og myndavél sem
nemur hvað eina sem fyrir ber og
varpar myndinni upp á sjónvarps-
skerm. Gott útsýni er yfír innihald
kviðarins vegna þess hve þaninn
hann er af koltvísýringnum.
Griparmar úr stáli
Víðir Óskarsson aðstoðarsvæf-
ingarlæknir býður mér að standa
við hlið sér. Þar er mjög gott út-
sýni yfir kvið sjúklingsins og á
sjónvarpsskjáinn, sem sýnir gang
aðgerðarinnar. Af og1 til meðan á
aðgerðinni stendur skoðar Víðir
augu sjúklingsins, sem liggur al-
gerlega hreyfingar- og svipbrigða-
laus bak við græna tjaldið. Auga-
steinarnir stækka ef sjúklingur
merkir eitthvað af því sem fram
fer. Engu slíku er hér til að dreifa.
Á fimm mínútna fresti mælir Víð-
ir blóðþrýsting og púls og hagar
lyfjagjöfinni eftir þeim upplýsing-
um.
Nú er búið að dæla fjórum lítr-
um af koltvísýringslofti inn í út-
þaninn kvið sjúklingsins, með han-
skaklæddri hendi er nálin dregin
út og örlítið blóðvætl þurrkað úr
litla gatinu eftir nálina. Allt er
með ró og spekt. Stálhólk er ýtt
inn í gegnum kviðvegginn og ljós
leitt inn í hólkinn, eftir það tekur
sjónvarpsskjárinn alla athygli
manna.
Furðulegt landslag kviðarins
blasir við á skerminum. Bak við
lifrarlappa sést í gallblöðruna sem
nú á ekki náðuga daga í vændum.
Griparmar úr stáli grípa í hana
og toga hana upp. Sífellt er verið
að stilla myndavélina betur og
skyndilega verður myndin í sjón-
varpinu blá í halógenljósinu. Gall-
blaðran er nú rifin með töng frá
nærliggjandi vefjum. Til að kom-
ast betur að er kroppað með töng-
inni í vefina í kring um gallblöðru-
ganginn. Fyrr en varir er hinn
rétti staður fundinn og settar eru
snarlega stálheftlklemmur til að
loka fráfærslugangi frá gallblöðr-
unni og slagæðinni til hennar.
Klemmt og klippt
Svæfingarlæknirinn fylgist
grannt með hjartslætti sjúklings-
ins. Koltvísýringurinn fer út í blóð-
ið úr kviðnum og þaðan til lungn-
anna svo hraðari öndun er nauð-
synleg til að hreinsa betur. Öndun-
arvélin andar fyrir stúlkuna því
allar öndunarstöðvar hennar eru
lamaðar með lyfjum meðan á að-
gei’ðinni stendur. Aðgerðin þokast
áfram. Myndin skýrist á skermin-
um svo líffæi’in sjást mjög greini-
lega. Fui’ðulegt að hugsa til þess
fjölbreytilega landslags sem er
innan í fólki, menn ei-u greinilega
ekki allir þar sem þeir eru séðir
hvei’sdagslega. Haldið er áfram
að klemma æðar sem er greinilega
mikil nákvæmnisvinna.
Nú er klukkan orðin 10.40, 30
mínútur liðnar af aðgerðinni. Mis-
kunnarlaus stálkló birtist á sjón-
varpsskjánum og grípur um gall-
blöði’uganginn, síðan koma skæi’in
til sögunnar, fita sem truflar er
klippt frá. Síðan er klippt á slagæð
og fráfærslugang gallblöðrunnar.
Allt gengur þetta mjög vel, það
er stórkostlegt að sjá þetta gert
gegnum fjögur göt á stærð við litl-
ar neglur með tækjunum sem
stjómað er eftir mynd á sjónvarps-
skjá. Enn eitt tækið kemur fram
á sjónarsviðið, brennari sem
brennir litlar æðar milli lifrarinnar
og gallblöði-unnar og losar þær
smám saman í sundur. Það blæðir
lítilsháttar úr gallblöðrubeðnum,
þar sem gallblaðran lá áður í
grandaleysi. Það tekur að að verða
reykmettað inni í kviðnum og
myndin í skerminum verður óljós-
ari. „Fáum við reykta gallblöðru,"
segir Óli Hjálmarsson svæfingar-
læknir um leið og hann lítur yfír
sjónarsviðið. En reykui’inn sogast
út og brátt blasir gallblaðran við
í stálklónum, fagui’blá í halógen-
ljósinu. Meðan þessu vindur fram
heyrist reglubundið hljóð frá önd-
unarvélinni og digur, svört, harm-
ónikkulöguð gúmmipumpa gengur
stöðugt upp og niður. Ég virði
fyrir mér granna hönd sjúklings-
ins, með mjóum gullhring á baug-
fingi’i. Það sneitir mig hve hún
liggur fullkomlega hreyfingarlaus.
Skrítið að það skuli vera hægt að
taka fólk svona algerlega „úr sam-
bandi“, fólk sem alla jafna talar
og hlær og hefur hinar ýmsu skoð-
anir á öllum fyi’irbærum hins dags-
lega lífs.
Gallblaðran dregin út
Þegar ég lít aftur á sjónvarps-
skerminn er gallblaðran laus. Stál-
töngin grípur með heljarklóm sín-
um í háls hennar og dregur hana
miskunnarlaust uppúr hólknum og
upp í dagsljósið. í bjöitu skurðstof-
uljósinu er hún dumbrauð en ekki
blá eins og á sjónvarpsskei’minum.
Linsan á myndavélinni er di-egin
út og hreinsuð og rennt inn á ný
til að kíkja eftir hvort nokkuð
blæði. Þar er ekkeit blóð að heita
má. „Þetta er allt mjög þurxt og
fínt,“ segir einn læknirinn. Það
reynist ekki einu sinni þörf á að
skola kviðai’holið.
Að lokum er sjúklingnum steypt
svo höfuðið vísar mun neðar en
fæturnir og linsu myndavélarinnar
beint niður í gi’indarholið til að
líta þar í leiðinni eftir ástandi
mála. Þar reynist allt vera í fín-
asta lagi svo tækin eru að því lo-
knu dregin út. Það heyrist hviss-
hljóð þegar loftinu er hleypt út
úr kviðnum með því að þrýsta
þétt á hann. Eitt litlu gatanna er
saumað, ekki reynist þörf á að
setja plástur á hin, þau lokast af
sjálfu sér. Ljósin eru kveikt og
menn anda léttar. Aðgerðin hefur
tekið 45 mínútur, sem er metr
Sjúklingnum er ekið fram í stofu
þar sem hann mun innan tíðar
vakna. Hjúkrunai’liðið vindur sér
úr aðgerðarsloppunum og slakar
á í skamma stund, en ekki lengi,
því næsti sjúklingur bíður tilbúinn
í aðgerð.
Sjúkraleyfi styttist um
allt að 4 vikur
í stuttu spjalli við Sigurgeir
Kjartansson lækni kemur fram að
aðgerð sem þessi fækkar legudög-
um sjúklings sem gallblaðra er
tekin úr um fimm daga að meðal-
tali. í stað ailt að 15 sm holskurð-
ar ei-u bara gerð 3 til 4 stungugöt
um 1 sm að lengd. Þetta minnkar
sársauka frá kviðvegg svo varla
er yfirleitt þörf á verkjalyfjum.
Þarmar verða síður fyrir hnjaski
og_ meltingarti-uflanir vei’ða því
minni. Skjúklingar fara að nærast
að kvöldi aðgerðai’dags, sem ekki
gerist fyrr en á þriðja degi ef um
holskurð er að ræða. Frá fjár-
hags- og þjóðfélagslegu sjónanniði
er hér um verulegan spamað að
ræða, þar sem sjúkraleyfí er yfir-
leitt um 15 dagar miðað við 4 til
6 vikur eins og annars tíðkast.
Tæki til kviðsjárrannsókna kosta
um 3 milljónir ki’óna, en tæki til
gallsteinbrots kosta 100 milljón
krónur. Sé gallblaðran tekin er það
endanleg lækning en þó steinar
séu brotnir þá vilja þeir koma aft-
ur. Auk þess sem aðeins er hægt
að gera slíka aðgerð í 15 pi’ósent
tilvika.
50 milljón króna sparnaður
Legudagur hvers gallblöðru-
sjúklings kostar 25 þúsund krón-
ur. Fimm daga sparnaður er þá
125 þúsund krónur á hvern sjúkl-
ing. Ef miðað er við að gei’ðar séu
um 400 slíkar aðgerðir á ári á
íslandi gæti spamaður orðið um
50 milljónir króna. Það er hins
vegar ekki hægt að taka allar
gallblöðmr úr sjúklingum með
þessum hætti. I stöku tilvika er
gamla aðferðin nauðsynleg. Sem
dæmi má nefna að á sjúkrahúsi
einu í Edinborg vora gerðar 11
hundruð slíkar aðgei’ðir frá því
snemma árið 1990. Af þeim voru
aðeins 43 gerðar á gamla mátann,
hinar voru kviðsjáraðgerðir. Einn-
ig má á þennan hátt fjarlægja
botnlanga, losa samvöxt vefja,
loka sprungum á skeifugarnarsár-
um. Auk þess nýtast tækin við
speglunaraðgerðir á þvagfærum
og liðholum.