Morgunblaðið - 29.09.1991, Blaðsíða 20

, íMQRGW'frBMfiJÐ .SUNNGDAGUR- 39. WTEMBER;0)991

eftir Pál Lúðvík Einarsson
EFTIR NÆSTU mánaðamót hefst reglulegt þinghald Alþingis í einni
málstofu en þingið hefur verið deildaskipt um 116 ára skeið. Hin
nýja skipan og starfshættir eru í samræmi við þær breytingar sem
samþykktar voru á stjórnarskrá og þingsköpum Alþingis á síðasta .
vorþingi og kváðu á um afnám deildaskiptingar Alþingis. Það voru
ekki allir fullkomlega sammála um ágæti þessa nýja siðar. Var síð-
ustu leifum danskrar nýlendustjórnar útrýmt eða aflagt það verklag
sem sjálfstæðishetjurnar vildu helst hafa á íslenskri lagasmíð?
Stjórnarskrá íslenska lýð-
veldisins sem gilt hefur
síðan 1944 er að verulegú
leyti byggð á stjórnarskrá
þeirri sem Kristján kon-
ungur níundi gaf islend-
ingum af fijálsu fullveldi sínu árið
1874. Með hliðsjón af því hve ís-
lendingum hefur löngum verið um-
hugað um stjórnskipan sína og
lagagerð gegnir nokkurri furðu hve
þessi stjórnarskrá hefur reynst end-
ingargóð. Eitt þeirra atriða sem hún
kvað á um laut að skiptingu Alþing-
is í deildir.
Breytingar á stjómskipuninni á
lýðveldistímanum hafa snert kjör-
dæmaskipan og kosningalög. En sú
breyting sem gerð var í vor er
grundvallarbreyting á stjórnskipan
landsins; skipulagi og starfsháttum
æðstu og virðingarmestu stofnunar
íslands.
Dr. Bjarni Benediktsson lagapró-
fessor og forsætisráðherra hefur
að öðrum ólöstuðum skrifað hvað
mest og ítarlegast um deildaskipt-
inguna í ritinu Deildir Alþingis sem
kom út árið 1939. Bjarni Benedikts-
son bendir m.a. á að, það skipulag
að skipta fulltrúum þegnanna í
þingdeildir byggi á margvíslegum
sögulegum hefðum og viðhorfum;
'stjórnskipan og aðstæðum í hveiju
landi, t.a.m. eftir því hvort um mið-
stýrt ríki er að ræða eða sambands-
ríki. Deildaskipting hefur líka —
einkum fyrr á tímum — verið byggð
á hugmyndum um mismunandi rétt
manna, s.s. að ekki sé við hæfí að
fulltrúar eðalborinna þjóðfélags-
hópa þurfi að sitja innan um kjörna
fulltrúa almúgans. Má e.t.v. nefna
lávarðadeild breska þingsins í þessu
sambandi.
Hugmyndir um skiptingu valds-
ins og jafnvægi í ákvarðanatöku
hafa einnig haft sín áhrif og stund-
um orðið til að styrkja deildaskipt-
ingu j sessi. Þeirri röksemd hefur
iðulega verið telft fram að deilda-
skipt þing tryggi ítarlegri og vand-
aðri málsmeðferð; að sú deild sem
fær málið síðar til meðferðar geti
oft leiðrétt mistök sem fyrri deildin
hafí samþykkt í bráðræði — eða
e.t.v. óæskilegri róttækni.
Það má færa fyrir því rök að
þessar hugmyndir um „bremsu- og
stöðvunarvald" annarrar þingdeild-
ar hafði átt stóran þátt í því að
þegar Alþingi öðlaðist löggjafarvald
árið 1874, skiptist þingið í efri og
neðri deild. Sú skoðun kom m.a.
fram þegar Ólafur G. Einarsson
núverandi menntamálaráðherra
mælti fyrir frumvarpinu um stjórn-
arskrárbreytingar í fyrravetur.
Dönsk yfírvöld hefðu tryggt sér
stöðvunarvald með deildaskipting-
unni, þar eð konungur valdi sex
þingmenn, þ.e.a.s._ helming þing-
manna í efri deild. Ólafur G. Einars-
son taldi enga hefð hafa verið fyrir
deildaskiptu þingi á íslandi og
landsmenn verið skiptingu heldur
andsnúnir. Framsögumaður gekk
svo langt að segja: „Með afnámi
deildaskiptingarinnar erum við að
má út síðustu leifar danskrar ný-
lendustjórnar á íslandi.“
Flokksbróðir Ólafs í Sjálfstæðis-
flokknum, Þorvaldur Garðar Krist-
jánsson, var algjörlega á önd-
verðri skoðun. Hann
fullyrti í umræð-
um á Al-
þingi
að íslendingar hafi viljað deilda-
skipt þing og taldi annað söguföls-
un. Danska stjórnin hefði hins veg-
ar lagt til að þingið yrði óskipt.
Þorvaldur Garðar kallaði frumvarp-
ið „upphlaup á móti deildaskiptingu
Alþingis". Þorvaldur Garðar sagði
margan manninn hafa mælt af mis-
skilningi um uppruna íslensku
stjórnarskrárinnar þegar þeir segðu
hana vera afsprengi danskrar
stjórnskipunar og stjómvisku. Þá
yfirsæist mönnum að bæði íslenska
og danska stjórn-
arskráin, eins og
stjómarskrár
annarra
lýðræðisríkja, ættu með einum eða
öðrum hætti rætur að rekja til
stjómarhátta sem viðgengust þegar
fyrir tveimur öldum í móðurlandi
þingræðisins Bretlandi. Misjafnar
sögur færu t.d. af ágæti þeirrar
„tiltektar“ hjá Dönum og Svíum að
sameina löggjafarþing sín í eina
málstofu. En með öllum öðrum
þjóðum sem væra sambæri-
legar okkur íslend-
ingum að stjórnskip-
an, þjóðháttum og