Morgunblaðið - 29.09.1991, Side 41

Ofc
41
MORGÚNBlÁðÍð SUNNÚDAGÚR 29. SEPTEMBEr"i991
n í
HÁLFA ÆVINA
í FANGELSI
eftir Sören Rasmussen
Tirana, ágúst-september 1991.
NAPOLEON Koleci var 25 ára gamall, þegar leynilögregluþjónar
sósíalistastjórnarinnar í Albaníu börðu að dyrum hjá honum snemma
að morgni dag einn í októbermánuði árið 1963. Þeir handtóku hann
og fluttu í fangelsi. Þar var hann látinn dúsa, þangað til hann var
orðinn 52 ára gamall. Honum var ekki sleppt fyrr en í marz á þessu
ári, eftir að lýðræðissinnar höfðu steypt stjórn landsins af stóli.
Hann segir: „Ég hafði ekki gert nokkurn skapaðan hlut, en ég hafði
talað óvarlega í þröngum hópi þeirra, sem ég hélt vera vini mína.
Ég tók engan þátt í stjórnmálum. I samtölum við vini og kunningja
hafði ég sagt frá skoðunum mínum á einangruninni frá umheimin-
um, sem land okkar og þjóð hafði verið sett í. Ég var á móti alræði
eins stjórnmálaflokks í landinu, sem Enver Hoxha, þáverandi for-
seti, hafði komið á. Ég áleit, að Albanía ætti að hafa eðlileg tengsl
við öll ríki í Evrópu og vera hluti hins vestræna heims. Ég dró enga
dul á þetta, þegar ég ræddi við vini mína eða þá, sem ég hélt vera-
vini mína.“
Mapoleon Koleci var leiddur fyrir
dómstól. Þar var hann ásakaður
um að reka ólöglegan áróður
fyrir íjölhyggju í menningarmál-
um, fjölflokkakerfi, andbylting-
arsinnaðar hugmyndir og fyrir
að skipuleggja aðgerðir, sem telj-
ast yrðu fjandsamlegar fiokki og
ríki. Hann hafnaði því, þegar réttur-
inn ætlaði að skipa honum verjanda
úr hópi ríkislögfræðinga og flutti
vörn sína sjálfur. Dómsorðið var vit-
anlega fyrirfram ákveðið.
„Eg var dæmdur í fjórtán ára
fangelsi,“ segir hann. „Auk þess var
ég sviptur kosningarétti í þijú ár.
Fyrst var ég færður í sérstaka dyfl-
issu í Kotcé, sem ætluð var pólitísk-
um föngum. Síðar var ég fluttur í
aðra prísund í Tirana og að lokum
í svartholið í Elbasan. Á báðum stöð-
unum var ég geymdur í klefa, þar
sem aðeins pólitískir fangar voru
hafðir í haldi. Við vorum sendir í
nauðungarvinnu. Um margra ára
skeið var ég þræll án launa i sem-
entsverksmiðju. í tólf ár var ég
þrælkaður niðri í námu í Puké.“
31 ári bætt samtals við 14 ára
fangelsisdóminn
Napoleon Koleci
var 25 áia gamall
er hann vai hand-
tekinn fyrir að
hafa aðrai skoðanir
en ríkisstiórn
Envei Hoxa, fyrrnni
einræðisherra Al-
haníu. Nó hefur
honum verið sleppt
ór fangelsi, en
hann ei félaus,
atvinnnlaus og
húsnæðislaus.
Þegar hann hafði afplánað 10 ár
af upphaflega 14 ára fangelsisdóm-
inum var honum aftur stefnt fyrir
rétt á árinu 1973. Enn var hann
ákærður fyrir andbyltingarsinnaðan
áróður, andþjóðfélagslega hegðun,
fjölhyggjutal og áróður gegn ríki og
flokki. Nú var 15 árum bætt við
gamla fangelsisdóminn, og auk þess
var hann sviptur kosningarétti í fjög-
ur ár.
Árið 1979 var hann enn dreginn
fyrir dóm. Fyrri ákæruatriði voru
endurtekin, og nú bættist eitt við,
þ.e. þátttaka í andbyltingarsinnuð-
um samtökum. 16 árum var bætt
við eldri fangelsisdóma, auk þess
sem hann var sviptur kosningarétti
í fimm ár.
„Dómarnir 1973 og 1979 voru
mér þungt áfall. Aðstæður mínar
voru nú orðnar mjög alvarlegar. Ég
varð að horfast í augu við þá stað-
reynd, að sennilega yrði ég aldrei
frjáls maður. Allt benti til þess, að
ég sæti í fangelsi hvern dag lífs
míns, allt til æviloka.“
Eftir miðdóminn, dómsuppkvaðn-
inguna 1973, höfðu foreldrar hans
verið handteknir á heimili þeirra í
fæðingarþorpinu, þar sem þeir höfðu
búið alla ævi. Gömlu hjónin voru
flutt nauðug landið á enda, þar sem
þau voru sett niður gegn vilja sínum
í framandi umhverfl. Þar dóu þau
bæði skömmu síðar.
„Við heyrðum að maður að
Napoleon
Koleci sat í
28 ár í fang-
elsi fyrir
stjórnmála-
skoðanir sín-
ar. Hann er
nú laus úr
fangelsi en
hefur ekki
atvinnu, pen-
inga eða hús-
næði. Ásamt
öðrum pólit-
ískum föng-
um ásakar
Koleci nýju
flokkana fyr-
ir að svíkja
þá sem urðu
verst úti á
tímum Hoxa-
stjórnarinn-
ar.
nafni Gorbatsjov væri kominn til
valda í Sovétríkjunum. Við fréttum
að breytingar hefðu orðið þar og í
Mið- og Austur-Evrópu. Þessi orð-
rómur gaf okkur föngunum smávon.
Svo fréttum við, að forseti Albaníu,
Ramiz Ália, hefði snúsit hatramm-
lega gegn breytingum í öðrum lönd-
um. Við sannfærðumst um það, að
hreyfing til lýðræðissáttar hjá Alb-
önum gæti aldrei orðið, nema blóði
yrði úthellt. Við, sem vorum svokall-
aðri pólitískir fangar, gerðum okkur
það alveg ljóst, að yrði borgarastyij-
öld í landinu ættum við ekki minnstu
lífsvon. Við vissuih að við yrðum
allir teknir af lífi um leið og hún
hæfist. Uppreisn lýðræðissinna, okk-
ar manna, jafngilti aftöku okkar á
fyrstu mínútunum. Þannig leit fram-
tíðin út í augum okkar. Gerðist ekk-
ert myndum við halda áfram að visna
og rotna í fangelsunum fram á dán-
ardægur. Risi alþýðan upp, eins og
við vonuðum, byijaði gamla valda-
stéttin á því að drepa okkur, dæmda
óvini ríkisins."
Lífið í frelsi er beizkju blandið
Sú varð þó ekki raunin. Uppreisn-
in gegn hinni gömlu valdakiíku sós-
íalista nú í vor var tiltölulega frið-
samleg, og án teljandi blóðsúthell-
inga. Mikill fjöldi fanga hafði látizt
á liðnum árum, en þeir, sem enn
voru lifandi, sluppu úr fangelsum
og fangabúðum víðs vegar í landinu.
Þeir, sem flokkaðir höfðu verið pólit-
ískir fangar, eru nú beizkyrtir í garð
stjórnmálaflokkanna, sem þeir ásaka
um að hafa svikið sig.
Napoleon Koleci segir: „Ég er
atvinnulaus, tekjulaus og húsnæðis-
laus. Ég á ekkert nema eina skyrtu,
buxurnar, sem ég stend í, og gam-
alt rúmstæði. Stjórnmálaflokkarnir
sinna okkur ekki á nokkurn hátt,
ekki heldur Lýðræðisflokkurinn."
Hér á hann við hinn fjölmenna flokk
fijálslyndra, sem er í stjórnarand-
stöðu.
Fyrrum pólitískir fangar hafa nú
stofnað sem sér félag. Stofnfélagar
eru 31. Þeir vilja vekja athygli á
eymd sinni og niðurlægingu. Þeim
fínnst óréttlátt, að þeir, sem urðu
að kveljast áratugum saman vegna
frelsisástar sinnar, skuli nú gleymd-
ir mitt í nýfengnu frelsi. Fyrir hálf-
um mánuði settu félagsmenn upp
stórt, handskrifað spjald framan á
Menningarhöllina, sem stendur við
Skanderb-torg í miðri Tirana-borg.
Á því stendur meðal annars: „Setjið
okkur aftur inn í fangelsisklefana!
Þar höfum við þó mat á borðum og
þak yfir höfuðið." Neðar á spjaldinu
er þéttskrifuð ákæra á hendur
stjórnvöldum vegna áhugaleysis
þeirra. Spjaldið hefur vakið áhuga
borgarbúa, því að hjá því standa
allajafna lesendur, sem ræða síðan
málið sín á milli að lestri loknum.
Félagsmenn fara fram á húsnæði
og atvinnu eða lífeyri. Einnig vilja
þeir fá skaðabætur úr ríkissjóði fyr-
ir allt mein, sem þeim var gjört af
hálfu ríkisvaldsins. Ein krafan er
afdráttarlaus: Lík fanga, sem voru
husluð utan fangelsisveggja og
fangabúðagirðinga verði grafin upp,
flutt í heimabyggð hvers og eins og
grafín þar að nýju með fullum sóma
við minningu hins látna.
„Hvorki ríkisstjómin né stjórn-
málaflokkarnir hafa anzað óskum
okkar hingað til,“ segir Napoleon
Koleci. „Við höfum snúið okkur beint
til þeirra, maður á mann, en án ár-
angurs. Við emm gleymdir eða bara
óþægileg minning úr fortíðinni." Á
buxunum em göt og saumsprettur.
Hann hefur rimpað þær saman með
seglgarnstvinna. Eina ljósglætan er,
að til bráðabirgða hefur hann fengið
leyfí til þess að hafa rúmstæði sitt
í ritstjórnarskrifstofum hins nýja
málgagns Lýðræðisflokksins.
„Það er fyrir neðan virðingu
manna í svokölluðu lýðræðisríki að
fara svona með okkur, sem vorum
reiðubúnir til þess að fórna lífí okk-
ar fyrir lýðræði og urðum að gjalda
ást okkar á frelsinu hæsta verði:
Með algerri frelsissviptingu mestan
hluta ævi okkar,“ segir Napoleon
Koleci að lokum.