Morgunblaðið - 04.10.1991, Síða 22

22
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 4. OKTÓBER 1991
Mo'RGIMBÍJaÓIÐ FÖSTÚÍJÁGUlt 4. OKTÓBÍ-IR 'í‘991
íl
;n
23
fltofgt Útgefandi Árvakur h.f., Reykjavík
Framkvæmdastjóri Flaraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson.
Fulltrúarritstjóra Þorbjörn Guðmundsson, Björn Jóhannsson, Árni Jörgensen.
Fréttastjórar Freysteinn Jóhannsson, Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson, Ágúst Ingi Jónsson.
Ritstjórnarfulltrúi Björn Vignir Sigurpálsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar: Aðal- stræti 6, sími 691111. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 691122. Áskriftar-
gjald 1200 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 110 kr. eintakið.
Skref í rétta átt
Fjárlagafrumvarp ríkisstjórn-
arinnar fyrir árið 1992 er
lagt fram við mjög erfiðar að-
stæður. Vandi ríkisfjármála er
meiri en þekkst hefur um langt
árabil vegna gífurlegs halla á
ríkissjóði undanfarin ár og mikill-
ar útgjaldaþenslu, sem stafar af
linnulausum lántökum innan-
lands og utan. Samdráttur er í
efnahagslífínu og á næsta ári
spáir Þjóðhagsstofnun 3%
minnkun þjóðartekna. Þá eru
samningar lausir á almennum
vinnumarkaði, svo og við opin-
bera starfsmenn.
Friðrik Sophusson, fjármála-
ráðherra, lýsti ástandinu, sem
við blasir, með eftirfarandi hætti
þegar hann kynnti fjárlagafrum-
varp sitt:
„Atvinnulífið þarf að þola mik-
inn samdrátt, sjóðir eru tómir,
vextir eru háir, gjaldþrot blasa
við og atvinnuleysi vofir yfir, ef
okkur tekst ekki að feta einstig-
ið út úr þessum vanda.“
Fjárlagafrumvarpið gerir ráð
fyrir að tekjurnar verði 106,4
milljarðar króna, en þær eru
áætlaðar tæpir 102 milljarðar í
ár. Útgjöldin verða 110,1 millj-
arður á næsta ári, en eru áætluð
110,8 milljarðar í ár. Þetta þýð-
ir, að útgjöld ríkisins lækka um
5 milljarða að raungildi á næsta
ári, og skatttekjur verði ívið
lægri en í ár. Hallinn á ríkissjóði
1992 verður 3,7 milljarðar, en
er áætlaður 8,9 milljarðar í ár.
Hrein lánsfjárþörf ríkis og stofn-
ana þess er áætluð 23,4 milljarð-
ar króna á næsta ári, en er áætl-
uð um 36 milljarðar króna í ár.
Nýjar lántökur umfram afborg-
anir lækka því um rúma 12 millj-
arða króna á næsta ári. Hrein
lánsfjárþörf ríkissjóðs sjálfs er
áætluð 4 milljarðar á næsta ári,
en það er aðeins um þriðjungur
þess sem ráðgert er á þessu ári.
Miðað við aðstæðurnar í efna-
hagslífínu má segja, að fjárlaga-
gerð ríkisstjórnarinnar sé tölu-
vert skref í rétta átt, raunlækkun
á útgjöldum og verulegur niður-
skurður á lántökum. Einn mesti
vandinn í efnahagslífinu nú er
háir vextir, en það má fyrst og
fremst rekja til mikillar lánsfjár-
þarfar hins opinbera. Þrátt fyrir
stórlækkaðar lántökur er samt
reiknað með því, að ríkið og
stofnanir þess taki um 15 millj-
arða króna að láni innanlands á
næsta ári, en það nemur um
helmingi af nýjum sparnaði
landsmanna samkvæmt áætlun
Seðlabankans. Það gefur auga-
leið, hvaða áhrif þetta hefur á
lánamarkaðinn og þar með vext-
ina.
Ríkisstjórn Sjálfstæðisflokks
og Alþýðuflokks hefur sett sér
það mark að eyða ijárlagahallan-
um á árinu 1993 og draga enn
úr ríkisumsvifunum og þar með
lánsfjárþörfinni. Það mun að
sjálfsögðu stuðla að lækkun
vaxta. Þetta ætlar ríkisstjórnin
að gera án þess að hækka skatta
og án þess að velferðarkerfið
verði skert.
Það verður að segjast, að nið-
urskurður ríkiskerfisins mætti
vera meiri í þessu íjárlagafrúm-
varpi, ekki síst vegna stöðunnar
í ríkisfjármálunum. Þegar ríkis-
stjórnin tók við völdum sl. vor
var spáð ríkissjóðshalla uppá
10-12 milljarða og 20 milljarða
1992. Lánsijárþörf hins opinbera
var meiri en nýr innlendur sparn-
aður.
í ljósi þéssa verður þvi að telja
þessi fýrstu fjárlög ríkisstjórnar-
innar viðunandi áfanga.
Ýmislegt i ijárlagafrumvarp-
inu mun vafalaust valda deilum
í þjóðfélaginu, ekki sízt áætlanir
um aukin þjónustugjöld og tekju-
tengingu ýmissa bóta eða endur-
greiðslu í tekjuskattskerfinu. En
ekki er annarra kosta völ miðað
við stöðu ríkisfjármála en að
gera einhveijar breytingar á
þjónustu velferðarkerfisins eða
stórhækka skatta.
Skiljanlegt er, að ríkisstjórnin
hefur valið álagningu þjónustu-
gjalda, sem þeir greiða er nota
þjónustuna og hafa efni á því,
fremur en skattahækkanir. Leið
skattahækkana er ekki fær leng-
ur, enda sýnir reynslan, að
skattahækkanir kalla á útgjalda-
hækkanir umfram tekjuaukning-
una. Þetta má bezt sjá af ferli
síðustu ríkisstjórnar.
í fjárlagafrumvarpinu kemur
fram, að verðbólgan á næsta ári
verði aðeins 3%. Þá er ekki reikn-
,að með neinum launahækkunum
í þeim kjarasamningum sem eru
að hefjast. Spurning er hversu
raunhæft það er, en ríkisstjórnin
á að vísu þann mótleik að skera
niður útgjöld á móti hugsanlegri
aukningu launakostnaðar.
Ríkisstjórnin og stuðnings-
flokkar hennar verða að hafa í
huga, að sagan sýnir, að fjár-
lagafrumvarpið hækkar ætið í
meðförum Alþingis og þess
vegna er fullrar aðgæzlu þörf
eigi markmiðin að nást. Fram-
kvæmd fjárlaga er svo í höndum
ríkisstjórnarinnar og það er ein-
mitt framkvæmd fjárlaga, sem
oftast hefur farið úr böndunum.
Það var skiljanlegt í óðaverðbólg-
unni, en það er óhjákvæmilegt,
að ríkiskerfið taki fjárlögin alvar-
lega þegar stöðugleiki er í verð-
lagsmálum. Ríkisstjórnin verður
að fylgja því fast eftir að svo
verði gert.
Margt aðfinnsluvert í ríkisfjármálum að mati yfirskoðunarmanna og Ríkisendurskoðunar:
Skuldir ríkisins jukust
um 264% árin 1985-’89
YMSAR aðfinnslur og athugasemdir um ríkisfjármálin koma fram í
skýrslu yfirskoðunarmanna ríkisreiknings og Ríkisendurskoðunar um
ríkisreikning ársins 1989, sem birt var í gær. Meðal þess, sem fundið
er að, eru heimildir í 6. grein fjárlaga til að eyða opinberu fé án þess
að tilteknar séu til þess sérstakar fjárhæðir á fjárlögum, en fyrir
slíku er löng venja. Þá kemur fram gagnrýni á að ýmsar ríkisstofnan-
ir hafi ekki orðið við óskum um að gera skilmerkilega eignaskrá og
hafa fullnægjandi eftirlit með viðveru starfsmanna. Innheimtu gjalda
til ríkisins er talið verulega ábótavant og standa sum innheimtuemb-
ætti sig mun verr en önnur í því efni.
1 ríkisreikningi 1989 eru í fyrsta
sinn færðar til gjalda ýmsar eldri
skuldbindingar ríkissjóðs, alls að
upphæð 61 milljarður króna.
Stærsti hlutinn er vegna lífeyris-
skuldbindinga gagnvart opinbenim
starfsmönnum. Af þessu leiðir að
beinar niðurstöðutölur reikningsins
eru ekki sambærilegar við fyrri ár.
Skuldir ríkisins jukust um
264% árin 1985-1989
Yfirskoðunarmenn ríkisreikn-
ings, þeir Geir H. Haarde, Sveinn
G. Hálfdánarson og Magnús Bene-
diktsson, sem kosnir eru af Al-
þingi, telja athyglisvert að skoða
aukningu heildarskulda A-hluta
ríkissjóðs á undanförnum árum.
Skuldirnar jukust um 82,4 milljarða
á árinu 1989 og námu í árslok
162,6 milljörðum. Að frádregnum
þeim skuldbindingum, sem áður er
minnzt á, og höfðu ekki áður verið
færðar í ríkisreikning, nam aukn-
ingin á árinu 25,6 milljörðum króna
eða um 32%. „I árslok 1985 voru
heildarskuldir ríkissjóðs 21,9 millj-
arðar króna þannig að á árunum
1985-1989 hafa skuldir ríkissjóðs
hækkað um 140,7 milljarða króna
eða um 642%, en á sama tíma hef-
ur lánskjaravísitala hækkað um
104%. Miðað við verðlag í árslok
1985 hefur raunaukning á skuldum
ríkissjóðs á árunum 1985-1989 ver-
ið 264%,“ segjayfirskoðunarmenn.
„Meginskýringin á þessari
gríðarlegu skuldaaukningu er
eflaust uppsafnaður rekstrarhalli
ríkissjóðs að meðtöldum þeim
skuldbindingum sem ekki hafa áður
verið færðar í ríkisreikning. Þá má
nefna margvíslega yfirtöku ríkis-
sjóðs á skuldum ýmissa annarra
opinberra aðila á umliðnum árum,
m.a. í orkugeiranum. Einnig hafa
verið yfirtekin lán, sem frá upphafi
var sýnt að myndu lenda á ríkis-
sjóði, t.a.m. lán sem Framleiðsluráð
landbúnaðarins tók á árinu 1988.
Ennfremur hafa verið afskrifaðar
kröfur á hendur ríkisaðiium sem
ríkissjóður var í ábyrgð fyrir og
lengi hefur verið ljóst að aldrei yrðu
greiddar," segir í skýrslu yfirskoð-
unarmanna. „Ástæða er tií að vara
við því að ótilbærir aðilar séu látnir
taka lán sem vitað er að ríkissjóði
ber um síðir að greiða. Þá ber einn-
ig að vara við því að Ríkisábyrgða-
sjóður sé notaður til að veita dul-
búnar fjárveitingar til aðila sem •
ekki hafa hletið beinar Ijárveitingar
á ijárlögum. Miklu eðlilegra er að
fjáiveitingarvaldið veiti bein fram-
lög í slfkum tilvikum heldur en að
heimila ríkisábyrgð sem vitað er
fyrirfram að ríkissjóður muni þurfa
að greiða.“.
Heimildarákvæði í 6. grein
verði endurskoðuð
Yfirskoðunarmenn segja að frek-
ari umbóta sé þörf á þessu sviði:
„Eðlilegt sýnist í beinu framhaldi
af þeim breytingum sem þegar hafa
verið gerðar að taka til endurskoð-
unar beitingu heimildarákvæða í
fjárlögum, sem slík ákvæði er að
finna í 6. grein fjárlaga.“ Yfirskoð-
unannenn ítreka fyrri athugasemd*
ir sínar og tillögur um að heimildir
ríkisstjórnarinnar innan 6. greinar
fjárlaga verði mjög þrengdar. Sem
dæmi um notkun á þessari grein
má nefna að á þessu ári hefur ríkið
verið skuldbundið um 1.850 milljón-
ir króna vegna eignakaupa sam-
kvæmt heimildum í sjöttu grein
fjárlaganna, en til að mæta þessum
skuldbindingum eru aðeins 300
milljónir á sérstökum lið í íjórðu
grein fjárlaga. Þegar er búið að
eyða meira en 50 milljónum umfram
þá fjárhæð á árinu, en afgangurinn
kemur til greiðslu síðar. „Slíkar
opnar heimildir samrýmast ekki
kröfum um nútímaleg vinnubrögð
í ríkisfjármálum og við útgjaldaeft-
irlit. Eðlilegast virðist í þessu sam-
bandi að veita sérstökum fjármun-
um beint til þeirra ráðstafana sem
um ræðir í hvert sinn eða ákveða
hámark þeirra ijárhæða sem ráð-
stafa má samkvæmt hverri heimild
fyrir sig,“ segja yfirskoðunarmenn.
Ríkisenduríkoðun tekur undir
þessa skoðun: „Það er mat Ríkis-
endurskoðunar að þetta opna heim-
ildafyrirkomulag sé með öllu óvið-
unandi, þar sem lítið eða ekkert
samræmi er á milli þeirra skuld-
bindinga sem heimilaðar eru í 6.
grein og greiðsluheimilda í 4. grein
fjárlaga.“
• Yfirskoðunarmenn benda á að
núverandi skipting fjárlaga í A-
hluta (ijárreiður ríkissjóðs og stofn-
ana ríkisins) og B-hluta (ríkisfyrir-
tæki og sjóði í ríkiseign) kunni að
vera úrelt. „Til greina kæmi að birta
í sérstökum C-hluta fjárlaga og
ríkisreiknings yfirlit fyrir rekstur
allra þeirra fyrirtækja og sjóða sem
eru að meirihluta í eigu ríkissjóðs.
Slíkt er ekki aðgengilegt á einum
stað nú þótt gagnsemi þess að fyr-
ir liggi heildaryfirlit yfir allan rekst-
ur ríkisins og fyrirtækja þess sé
augljós. Nákvæm flokkun ríkis-
rekstursins gefur og tækifæri til
að skilgreina betur völd, ábyrgð og
markmið stjórnenda einstakra
stofnana og fyritækja."
Innheimtu opinberra gjalda
ábótavant
Bæði yfirskoðunarmenn og
Ríkisendurskoðun gagnrýna inn-
heimtu á hinum ýmsu gjöldum, sem
menn verða að standa skil á til ríkis-
sjóðs. Yfirskoðunarmenn benda á
að í árslok 1989 hafi ríkissjóður átt
útistandandi rúmlega 21 milljarð
króna í opinberum gjöldum. Þar af
voru ógjaldfallnar eftirstöðvar
8.119 milljónir, en gjaldfallnar
skuldir til innheimtu voru hátt í 12
milljarðar. „... ekki verður lengur
undan þyí vikizt að taka innheimtu-
mál ríkisins til gagngerrar endur-
skoðunar," segja yfirskoðunar-
menn. „Alþingi verður að knýja á
um að settar verði markvissar regl-
ur og að eftir þeim verði starfað.
Það er grundvallarskilyrði þess að
betri árangur náist og að hægt sé
að gera raunhæfar kröfur um að
Ríkisendurskoðun og ijármálaráðu-
neytið geti sinnt eftirlitsskyldum
sínum varðandi þessi mál.“
Yfirskoðunarmenn segja dæmi
þess að innheimtuembætti ríkisins
skili ekki innheimtufé á réttum
tíma, jafnvel ár eftir ár. Ríkisendur-
skoðun sýnir fram á að árangur við
innheimtu þinggjalda og launa-
skatts er langt frá því að vera viðun-
andi. Hvað varðar þinggjöld ein-
staklinga innheimtust ekki nema
53,4% á árinu 1989. Af 33 inn-
heimtuembættum náðu tvö mn
meira en 80% af þeim gjöldum, sem
þau áttu að innheimta, 19 inn-
heimtu á bilinu 50-79% og afgang-
urinn undir 50%. Um 59% þing-
gjalda félaga innheimtust, og um
93,5% söluskatts, en hann var inn-
heimtur í síðasta sinn 1989. Launa-
skattur, álagður vegna ársins 1988
og fyrr, innheimtist ekki nema að
helmingi. Af 27 innheimtuembætt-
um náðu fjögur í meira en 80%
skuldanna, 10 innheimtu 50-79%,
en 13 undir 50%.
Brugðizt seint við
athugasemdum
Yfirskoðunarmenn kvarta yfir
því að margar ríkisstofnanir bregð-
ist seint við athugasemdum sem
gerðar eru við rekstur þeirra. Eink-
um sé erfitt að fá stofnanir til að
útbúa eignaskrá eða skrá viðveru
starfsmanna sinna.
Að síðustu hnykkja yfirskoðunar-
menn ríkisreiknings enn á athuga-
semdum sínum við ríkisreikning
1988: „Það er álit yfirskoðunar-
manna að hætta beri að selja áfengi
og tóbak úr Áfengis- og tóbaks-
verzlun ríkisins á svonefndu kostn-
aðarverði til æðstu stofnana þjóðfé-
lagsins eins og tíðkazt hefur um
áratugaskeið. Tvöföld verðlagning
á vörum býður ævinlega heim
möguleika á misnotkun, ekki sízt
þegar lægra verðið er svo lágt að
mönnum finnast vörur á því verði
tæpast vera verðmæti.“ Þá taka
yfirskoðunarmenn undir tilmæli yf-
irskoðunarmanna 1988 um að gild-
andi reglur vegna ferðakostnaðar
ríkisins verði endurskoðaðar.
Athugasemdir Ríkisendurskoðunar:
Algengt að aðhalds sé
sem
ATHUGASEMDIR Ríkisendurskoðunar við fjárreiður stofnana ríkis-
ins samkvæmt ríkisreikningi 1989 eru margar og fjölbreyttar. Al-
gengt virðist vera að aðhalds sé ekki gætt sem skyldi og farið á svig
við fjárlög og annan lagabókstaf.
ekkigætt
Athugasemd er gerð við að gjöld
forsetaembættisins vegna opin-
berra heimsókna fóru þijár milljón-
ir króna fram úr fjárlagaheimildum
og urðu 12,7 milljónir króna. Ríkis-
endurskoðun leggur áherzlu á að
gerðar verði raunhæfari áætlanir
vegna kostnaðar við opinberar
heimsóknir.
30 milljónir umfram til
opinberra heimsókna
Kostnaður við opinberar heim-
sóknir á vegum ríkisstjórnarinnar
varð 32,4 milljónir króna á árinu
1989, en var 600.000 krónur árið
áður. Þessari aukningu var mætt
með 30 milljóna króna fjárveitingu
í fjáraukalögum. Mest munaði um
heimsókn Jóhannesar Páls II páfa,
sem kostaði 22,4 milljónir króna.
„Vakin skal athygli á að vitað var
við fjárlagagerð fyrir árið 1989 að
veruleg útgjöld myndu falla til
vegna opinberra heimsókna á árinu
og því eðlilegt að áætla fyrir þeim
á fjárlögum," segir Ríkisendurskoð-
un.
Aðstoðarmaður Stefáns
Valgeirssonar á launum í
forsætisráðuneyti
Athugasemd er gerð við að á
reikninginn „ýmsar greiðslur" í for-
sætisráðuneytinu var færður launa-
kostnaður vegna aðstoðarmanns
„þingflokksins" Stefáns Valgeirs-
sonar, auk greiðslna fyrir sérfræði-
aðstoð. Alls var þessi kostnaður um
ein milljón króna, en föst laun að-
stoðarmannsins svöruðu til 0,75
stöðugilda. „Oeðlilegt er að færa
kostnað vegna sérfræðiaðstoðar við
þingmenn á rekstur aðalskrifstofu
forsætisráðuneytisins. Slíkan
kostnað ber að færa á viðeigandi
liði hjá Alþingi," segir Ríkisendur-
skoðun.
Forstöðumaður greiðir 33
krónur í leigu
Ríkisendurskoðun gerir ýmsar
athugasemdir við rekstur Tilrauna-
stöðvar Háskólans að Keldum. Eft-
irliti með viðveru starfsmanna er
ábótavant, að sögn Ríkisendurskoð-
unar. Þá er gerð athugasemd við
leiguna fyrir húsið, sem forstöðu-
maður hefur til afnota, en hún er
33 krónur á mánuði. „Leiga þessi
er i hróplegu ósamræmi við reglu-
gerð nr. 331/1982 um íbúðarhús-
næði í eigu ríkisins,“ segir Ríkisend-
urskoðun. Stofnunin hefur áður
gert athugasemdir við upphæð leig-
unnar- og jafnframt mun forstöðu-
maður sjálfur hafa beðið um endur-
skoðun á leigunni.
Vantar eignaskrá og eftirlit
með viðveru
Kvartað er undan því að eigna-
skrá vanti hjá mörgum stofnunum,
til dæmis Raunvísindastofnun Há-
skólans, Heyrnar- og talmeinastöð-
inni og Sjónstöðinni. Athugasemdir
eru gerðar við að eftirlit með við-
veru starfsmanna skorti, til dæmis
hjá embættum sýslumanna og bæj-.
arfógeta, Tjaldanesheimilinu og
Sjónstöðinni.
Framkvæmdir á
Skriðuklaustri langt fram úr
áætlun
Gerðar eru athugasemdir vegna
framkvæmda við Skriðuklaustur á
Héraði í tilefni aldarminningar
Gunnars Gunnarssonar skálds, sem
átti þar bústað. Ríkisendurskoðun
segir að útgjöld við þessar fram-
kvæmdir hafi farið 8,2 milljónir
króna fram úr fjárlagaheimildum,
og til að jafna hallann hafi verið
veitt fé á fjárlögum ársins 1990.
Ríkisendurskoðun gagnrýnir af-
mælisnefnd þá, sem átti að und-
irbúa aldarminningu skáldsins.
Staðarhaldari á Skriðuklaustri átti
að vera ritari nefndarinnar, hafa
eftirlit-með umbótum og árita reikn-
inga vegna þeirra.
„Þrátt fyrir að nefndinni og stað-
arhaldara hafi verið ljóst að fjárráð
voru takmörkuð og að ráðuneytið
hafi ítrekað lagt að henni að halda
kostnaði innan heimilda ákvað stað-
arhaldari að ráðast í mun umfangs-
meiri endurbætur en ákveðið var í
upphafi. Þannig var t.d. varið um
3,9 milljónum í annað íbúðarhús-
næði en fræðimannsíbúðina. Fræði-
mannsíbúðin var minnkuð frá upp-
haflegri áætlun og er nú aðeins á
efri hæðinni. Hún er án vinnuher-
bergis og þar af leiðandi óhentug
til þeirra nota sem ætlað var. Á
neðri hæð er ennþá skrifstofa stað-
arhaldara og herbergi sem nýta
má fyrir gesti fræðimanns,“ segir
í skýrslu Ríkisendurskoðunar.
Stofnunin átelur hvernig staðið
hafi verið að framkvæmdunum og
að staðarhaldari skuli vísvitandi
hafa stofnað til framkvæmda langt
umfram heimildir. Þá er það mat
Ríkisendurskoðunar að nefndar-
menn í afmælisnefndinni hafi
brugðizt eftirlitshlutverki sínu.
Lántaka Framleiðsluráðs
lögbrot
Ríkisskoðun segir lögbrot hafa
verið framið með lántöku Fram-
leiðsluráðs landbúnaðarins árið
1989 hjá þremur viðskiptabönkum.
Lánið var 555 milljónir króna og
ætlað til að fjármagna uppgjör við
bændur vegna gjaldfallinna útflutn-
ingsbóta. „Seðlabanki íslands lán-
aði umræddum bönkum 2/3 hluta
framangreindrar fjárhæðar eða 370
milljónir króna. Þá veitti Seðlabank-
inn Framleiðsluráði landbúnaðarins
lán að fjárhæð 370 milljónir króna
er kom að greiðslu framangreindrar
skuldar. Lánið var veitt með ábyrgð
ríkissjóðs á greiðslu þess ásamt
vöxtum. Hvorki í ijárlögum fyrir
árið 1989, lánsfjárlögum þess árs
eða öðrum lögum er getið um heim-
ild fyrir ríkisábyrgðum þeim sem
Framleiðsluráðinu voru veittar
vegna þessara lána. Samkvæmt 1.
gr. laga um ríkisábyrgð má ríkis-
sjóður aldrei ganga í ábyrgð fyrir
láni nema heimild sé veitt til þess
í lögum. Ljóst er að fyrrnefnd
ákvæði hafa ekki verið virt auk
þess sem þeirri stofnun sem hefur
umsjón með ríkisábyrgðum, þ.e.
Ríkisábyrgðasjóði, voru ekki veittar
upplýsingar um ábyrgðirnar," segir
Ríkisendurskoðun.
Aðhalds ekki nægilega gætt
hjá Sinfóníunni
Sinfóníuhljómsveit Islands er
gagnrýnd fyrir að hafa farið 14,1
milljón króna fram úr fjárheimild-
um. Ríkisendurskoðun segir ljóst
að ekki hafi verið gætt nægilegs
aðhalds við rekstur hljómsveitarinn-
ar. Samkvæmt bókhaldi hljómsveit-
arinnar frá árslokum 1989 nam
viðskiptaskuld hennar við ríkissjóð
49,2 milljónum. Ástæðan er að tveir
rekstraraðilár hljómsveitarinnar
höfðu ekki skilað sínum framlögum
og ríkissjóður orðið að borga fyrir
þá. Þarna var um að ræða Seltjarn-
arneskaupstað, sem skuldar hljóm-
sveitinni nú 5,2 milljónir króna, og
Menningarsjóð útvarpsstöðva, sem
ekki stóð skil á framlagi sínu 1989.
Tilveruréttur Menningarsjóðs
endurskoðaður
Ríkisendurskoðun segir að af-
koma Menningarsjóðs hafi versnað
til muna á árunum 1987-1989 og
sé nú nauðsynlegt að grípa til að-
haldsaðgerða. Fjárhags- og
greiðslustaða sé komin í vítahring,
þar sem hann hafi ekki bolmagn
til að gefa út bækur, sem hugsan-
lega gætu bætt stöðuna. Þá sé fjár-
málastjórn og eftirliti með útgáfu-
kostnaði ekki sinnt sem skyldi.
Ekki sé t.d. leitað tilboða í prentun,
setningu og fleiri verk. „Af framan-
sögðú má ljóst vera að eðlilegt er
að endurmeta tilverurétt þessarar
stofnunar þar sem núverandi form
og fyrirkomulag hentar ekki,“ segir
í skýrslu Ríkisendurskoðunar.
Steingrímur Her-
mannsson, formaður
Framsóknarflokksins
Vegið að vel-
ferðarkerf-
inu í frum-
varpinu
STEINGRÍM-
UR Hennanns-
son, formaður
Framsókiiar-
flokksins, segir
að sér lítist. afar
illa á fjárlaga-
frumvarpið,
sem lagt var
fram á Alþingi
í fyrradag þar sem í því felist
mikið af nýjum álögum og vegið
sé að rétti landsmanna til heilsu-
gæslu og mennta.
„Ég fínn hvergi raunverulegan
sparnað í fjárlagafrumvarpinu og
líst afar illa á það í heild. í því felst
mjög mikið af nýjum álögum, hvort
sem menn vilja kalla það skatta eða
þjónustugjöld, sem í fljótu bragði
virðast vera á milli fjórir til fimm
milljarðar,“ sagði Steingrímur Her-
mannsson.
„í frumvarpinu er þrengt mjög
að þeim sem á heilsugæslu þurfa
að halda og vegið að velferðarkerf-
inu almennt. Einkum er ráðist á
þann rétt sem landsmönnum hefur
í gegnum árin verið skapaður til
heilsugæslu og mennta. Framlög
til skóla eru skorin niður og þeim
ætlað að afla sértekna þannig að
ég fæ ekki betur séð en að skól-
gjöld séu þarna inn í þrátt fyrir
yfirlýsingar formanns þingflokks
Alþýðuflokksins," sagði Steingrím-
ur Hermannsson.
Páll Halldórsson for-
maður BHMR:
Kjarasamn-
ingar ráð-
ast ekki af
forsendum
fjárlaga-
frumvárps
„FJÁRMÁLA-
RÁÐHERRA
hefur þær for-
sendur í fjár-
lagafrumvarpi
sem liann telur
réttar en það
breytir engu
um að hann
verður að
semja um kaup og kjör. Kjara-
samningar ráðast ekki af þeim
forsendum sem lagðar eru fram
með fjárlagafrumvarpi hverju
sinni. Það sem skiptir máli er
hvað kemur út úr kjarasamning-
um en ég man ekki eftir því að
alvinnurekandi hafi lagt upp í
samningaviðræður án þess að sjá
öll tormerki á að hækka kaup.
Við getum því ekki tekið forsend-
ur frumvarpsins um engar launa-
hækkanir á næsta ári alvarlega,"
segir Páll Halldórsson formaður
BHMR.
Páll sagðist ekki vera sáttur við
það orðalag fjárlagafrumvarpsins,
að endurmeta verði markmið vel-
ferðarkerfisins. „Mér sýnist að það
eigi að leiða til þess að velferðar-
kerfið verði dregið saman en þar
er ekki af miklu að taka. Það má
endalaust deila um hvað sé aukin
skattheimta. Ég tel að tekjur ríkis-
ins eigi að byggjast á sköttum sem
ráðist af tekjum manna, eignum og
neyslu en það er óþolandi ef tekjur
ríkisins eiga að byggjast á veikind-
um fólks eða skólagöngu," sagði
Páll.
Ilann var inntur álits á fyrirhug-
aðar breytingar á starfsmanna-
stefnu ríkisins þar sem m.a. er gert
ráð fyrir að lífeyrisréttindi ríkis-
starfsmanna verði látin samsvara
lífeyrisréttindum á almenna vinnu-
markaðinu. „Með þessu væri verið
að skerða kjör okkar og við liöfnum
því. Að öðru leyti er óljóst hvað átt.
er við með breyttri starfsmanna-
stefnu í frumvarpinu. Ég tel að
starfsmannastefna hljóti að snúast
um hvernig samskipti ríkis og
starfsmanna þess eiga að vera
þannig að starfsemi þess gangi sem
best,“ sagði Páll.
• •
Ogmundur Jónasson
formaður BSRB:
Kann ekki
við þessi
vinnubrögð
ÖGMUNDUR ----------------
maður BSRB,
segir að það sé |
ekkert nýtt að
ekki sé gert ráð ./
frumvarp er
lagt fram. Breytingar á kauplagi
eigi eftir að breyta þeiri mynd
sem fram komi í fjárlagafrum-
varpinu. „Hins vegar eru yfirlýs-
ingar ríkisstjórnarinnar að und-
anförnu nýmæli um að það eigi
að rýra kaupmátt launa á næsta
ári og mjög alvarleg tíðindi.
Okkurtfínpst ekki síður al varlegt
það semrfsegír í greinargerð
frumavrpsins um breytingar á
lífeyrisréttindum og öðrum
starfsréttindum opinberra
starfsmanna," segir hann.
„Þarna segir að ríkið þurfi að
hafa óskoraðan rétt til að færa
-starfsfólk til og leggja störf niður.
Þessi réttur er í rauninni fyrir
hendi, en þær umgengnisvenjur
hafa tíðkast að þegar grundvallar-
breytingar eru gerðar á rekstrarfyr-
irkomulagi stofnana er það gert í
samráði við starfsfólk og samtök
þess. Þegar störf eru lögð niður eða
breytingar gerðar. er að finna
ákvæði í kajarasamningum og lög-
•um sem skilyrða þessar breytingar
á ýmsan li'áil og tryggja réttindi
r starfsfólks. Því má spytja hvort nú
eigi að fara að hrófla við þessum
réttindum. Þessu er dengt framaní
fólk í fjölmiðlum og við kunnum
ekki við þessi vinnubrögð sem eru
í anda tilskipana og fyrirekipana.
Þau er ekki í anda góðra umgengn-
ishátta og eru ekki líkleg til að leiða
til árangurs því þegar á að gera
breýtingar er best að gera þær í
góðu samstarfí vjð þá sem hlut eiga
að málí,“ sagði Ögmundur.
Hanri ságði áð mótsagnir fælust
í að ætla þjóðinni að deila byrðunum
en segja um leið að kauptöxtum
verði haldið niðri og þeir rýrðir. „Ef
menn ætla að ná árangri í kjara-
samningum þurfa þeir að breyta
þessu hugarfari," sagði hann.
Ögmundur sagði að BSRB hefði
varað við og mótmælt skattlagn-
ingu á sjúklinga og skólafólk. „Hins
vegar höfum við ekki viljað gefa
okkur neinar lausnir fyrirfram. í
"sumum tiivikum kann að þurfa að
breyta rekstrarfyrirkomulagi og
það er sjálfsagður hlutur að skoða
hvernig má ná fram hagkvæmasta
fyrirkomulaginu fyrir þjóðfélagið
en það verður að gera á þeirri for-
sendu að það verði réttlátt. Við telj-
um að sjúklingaskattar og skóla-
gjöld muni leiða til aukinnar mis-
mununar," sagði hann.
Ásmundur Stefáns-
son forseti ASI um
fjarlögin:
Auka ójöfn-
uðinn í þjóð-
félaginu
ÁSMUNDUR
Stefánsson for-
seti ASÍ, segir
litlar líkur á að
aðildarsamtök
ASI muni sætta
sig við að kaup
verði óbreytt á
næsta ári. „Það
eru uppi kröfur
um aukinn kaupmátt," segir
hann aðspurður um forsendur
tjárlagafrumvarpsins.
„í frumvarpinu er augljóslega
ekki um mikinn niðurskurð rektrar-
útgjalda að ræða frá þessu ári að
raunvirði. Reikningurinn er færður
til og tekinn af notendum, nemend-
um og sjúklingum, og hætta er á
að heildaráhrif frumvarpsins verið
að auka á ójöfnuðinn í þjóðfélag-
inu,“ sagði Ásmundur.
I máli hans kom fram að lánsfjár-
þörf ríkisins yrði áfram mjög mikil
skv. frumvarpinu. „Þegar við þáð
bætist óheft húsbréfaútgáfa, með
ríkisábyrgð, stefnir í að yfirspenna
verði áfram á fjármagnsmarkaði
og vextir haldist á því stigi sem
þeir eru í dag. Ef það gengur eftir
er hætt við að forsendur frumvarps-
ins, um samdrátt í atvinnulífinu,
verði að raunveruleika. Það er for-
gangsverkefni að ná vöxtunum nið-
ur og koma af stað uppbyggingu í
atvinnulífinu,“ sagði Ásmundur.
Hann sagði að á tveimur stöðum
í frumvarpinu væri fjallað um ríkis-
ábyrgðir, annars vegar á lánum og ,
hins vegar, á launum, sem sýndu I
greinilega hversu félagslegt kerfi *
fjármagnsins hefði forgang umfram
félagslegt kerfi fólksins. „Vegna
erfiðleika í atvinnurekstri er reikn- j
að með því að útgjöld ríkisins vegna
ríkisábýrgða á lánum til fyrirtækja
aukist úr 300 milljónum í 550, sem
er 83,3% aukning. Um leið er ríkis-
ábyrgð á laun til fólks sem starfar
hjá fyrirtækjum sem verða gjald-
þrota lækkuð úr 548 milijónum í
100, eða um 81,8%. Það virðist
heldúr ekki vera ætiunin að tak-
marka gildandi heimildir um að
fyrirtseki í góðúm rekstri geti keypt
önnur fyrirtæki með uppsafnaðaii
halla til að nýta hann sér til skatt-
afrádráttar. Mér skilst til dæmis
að uppsafnaður halii hraðfrystihúss
Stokkseyrar sé 260-270 milljónir,
seiti gæti þýtt að sá sem keypti það
gæti lækkað skattgreíðslur sínar
um 120 milljónir," sagði Ásmundur.
„Það er gert ráð fyrir að veitt
verði lán' iil byggingar eða kaupa
500-600 íbúða en nýlpga hefur
nefnd metið að þörfin verði yfir
1.000 íbúðir á ári, þannig að það
vantar mikið uppá að þörfinni verði
fullnægt. Samhliða þessu er verið
að tala um hækkun vaxta í félags-
lega kerfinu pg jafnfram í almenna
íbúðakerfinu. Hvorttveggja mun
sæta miklum og þungum mótfnæl-
um,“ sagði hann.
Þá sagði hann að í frumvarpinu
væri einnig gert ráð fyrir að matar-
skatturinn yrði þyngdur því þar
væri miðað við að endurgreiðslur á
hluta af virðisaukaskatti á nauta-
svína- og alifuglakjöti verði minnk-
aðar. „Mér sýnast tölurnar benda
til að draga eigi úr niðurgreiðslum
á almennum búvörum með því að
halda þeim óbreyttum í krónutölu.
Ef niðurgreiðsla á mjólkurvörum
helst óbreytt mun hækkun þeirra
verða veruleg. Kostnaðarhækkan-
irnar leiða til ennfrekari hækkunar
útsöluverðs, sagði Ásmundur.
„Þarna er líka talað um að fækka
starfsmönnum Verlagsstofnunar
um fimm og draga úr styrk til
Neytendasamtakanna um nærri
60%. Hvorttveggja stingur í stúf
við áherslu á verðlagsaðhaid og
neytendavernd á komandi árif'
sagði hann.