Morgunblaðið - 01.11.1991, Side 16

16__________MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 1. NÓVEMBER 1991_
Fornmálabraut MH
- In memoriam
eftirHrafn Svein-
bjarnarson
Fyrri grein
Greinin er helguð fornmála-
kennslu í Menntaskólanum við
Hamrahlíð og því hvernig stjórn-
endur skólans minnast þess að 750
ár eru liðin frá dauða Snorra Sturlu-
sonar, ennfremur hringavitleysunni
frægu við Hamrahlíðj aulasósíal-
isma, ábyrgð á mistökum, gúmm-
ítékkum, menntakerfinu - og svo
auðvitað honum Benedikt.
Benedikt á brauðfótum
Hinn 24. september skrifar
skólabróðir minn Benedikt Hjartar-
son grein í Mbl. og ætlar þar að
„leiðrétta allan þann misskilning
sem fram kemur” í grein undirrit-
aðs frá 10. september, þegar hann
fór að „vaða í blöðin til að þenja
sig gegn eigin hag”.’ Þessar „feið-
réttingar” eru nú ekki allar jafns-
kynsamlegar, en ég mun þó reyna
að Ijalla um nokkur atriði.
En fyrst ætla ég að nefna þá
athugasemd Benedikts sem ég er
að nokkru leyti sammála. Það er
að ég skyldi vitna í grein í skóla-
blaði M.H sem ekki verður sagt að
sé víðlesið blað. Grein mín sem birt-
ist í Morgunblaðinu var ntuð sem
svar við grein Gunnlaugs Astgeirs-
sonar í téðu skólablaði og ætluð til
birtingar þar. Þegar farið var að
fjalla um nýtt kerfi í MH í Morgun-
blaðinu, m.a. af Gunnlaugi, þótti
mér ástæða til að birta þar um-
rædda grein. En ég lagði mig fram
um að vitna heiðarlega í grein
Gunnlaugs og vísa því algerlega á
bug ásökunum Benedikts um óheið-
arlegar áróðursaðferðir, enda bend-
ir hann ekki á eitt einasta dæmi
um slíkt. Gagnrýni mín beindist
ekki heldur að persónu Gunnlaugs
Ástgeirssonar, sem er einn vinsæl-
asti kennari skólans, heldur að því
kerfi sem hann átti þátt í að móta.
Grein Gunnlaugs í skólablaðinu var
auk þess eina kynningin sem nem-
endur í MH fengu á þeim hugmynd-
um sem lágu að baki kerfinu, fyrir
utan grein Wincie Jóhannsdóttur
um fyrstu drög að kerfínu í eldra
skólablaði. Annað var bara sam-
felldur halielújasöngur um aukið
frelsi, sem hrifnæmir nemendur
ginu auðvitað við og „stóðu heils
hugar á bak við”.
Benedikt gefur sér ýmsar for-
sendur sem ekki verður séð að
standist við nánari athugun. í fyrsta
lagi telur hann sjálfsagt að fyrir
þá sem ætla í háskólanám sé ástæða
til að hefja strax í menntaskóla
sérhæfingu umfram það sem tíðk-
ast hefur. Í öðru lagi fullyrðir hann
að nemendur í MH séu færir um
að ákvarða sjálfir hvaða menntun
Sjálfstæðisflokkurinn:
Aðalfundur
Verkalýðs-
ráðs á morgun
AÐALFUNDUR Verkalýðsráðs
Sjálfstæðisflokksins verður hald-
inn í Valhöll, Háaleitisbraut 1,
iaugardaginn 2. nóvember og
hefst kl. 10.00.
Á dagskrá fundarins auk venju-
legra aðalfundarstarfa mun borgar-
stjórinn í Reykjavík, Markús Örn
Antonsson flytja ávarp. Friðrik Sop-
husson fjármálaráðherra, vara-
formaður Sjálfstæðisflokksins flyt-
ur ræðu er hann nefnir Stefnan í
ríkisfjármálum. Einnig mun Hrafn-
kell A. Jónsson formaður Verka-
mannafélagsins Árvakurs á Eski-
firði flytja ræðu er hann nefnir
Staðan í kjaramálum.
henti best sem undirbúningur undir
ýmsar háskólagreinar. í þriðja lagi
gengur hann út frá því að nemend-
ur MH stefni markvisst á ákveðið
háskólanám og séu undantekninga-
lítið fullir áhuga á námi sínu í nút-
íð og framtíð. Auk þess reiknar
hann með að nemendur hefðu nýtt
sér nýja kerfíð til að læra meira
en þeir gera núna, en engum hefði
dottið í hug að næla sér í auðfeng-
ið stúdentspróf með því að velja sér
létta áfanga. Þetta er allt nokkuð
vafasamt. Benedikt er mikill bjart-
sýnismaður, en dálítið vantar upp
á raunsæið.
Benedikt og byrjunar-
áfangarnir
Benedikt segir það rangt að forn-
málabraut skólans hefði verið lögð
niður með nýju kerfí, heldur hafi
átt að sameina fornmáia- og ný-
málabraut í eina braut, málabraut.
Þannig var það að nafninu til, en
ef Benedikt hugsaði nú málið,
mundi hann kannski skilja hvað
þetta merkir í rauninni. Latína og
forngríska, aðalnámsgreinar forn-
máiabrautar, voru alls ekki í kjarna
nýju málabrautarinnar, og þess
vegna hefði kennsla í þeim orðið
háð eftirspurn. Nemandi sem hugs-
aði sér að undirbúa háskólanám
sitt með því að taka sex áfanga í
latínu, eins og á fornmálabraut, gat
alls ekki gengið að því vísu að þeir
yrðu yfirleitt kenndir. Samkvæmt
námsvísi hefði latína þurft að keppa
við dönsku, ensku,^ esperantó,
frönsku, ítölsku, japönsku, kín-
versku, rússnesku, spænsku og
þýsku um sæti í brautarkjarna nýju
málabrautarinnar. Þótt einhveijir
kunni, eins og tilvonandi lækna-
nemarnir hans Benedikts, að velja
einn eða tvo áfanga í latínu, er
ekki þar með sagt að í greininni
verði kenndir sex áfangar. Þegar
ekki er hægt að ganga að því vísu
er einfaldlega ekki lengur til forn-
málabraut við skólann. Benedikt
verður að átta sig á að markviss
undirbúningur fyrir háskólanám
felst ekki í að taka eintóma byrjun-
aráfanga. Og eins og ég sagði í
greininni voru það ekki byijunar-
áfangarnir sem voru í hættu heldur
framhaldsáfangarnir, og svo er í
öllum námsgreinum. Nýir mögu-
leikar fyrir nemendur á fornmála-
braut sem Benedikt talar svo fjálg-
lega um, og hljómar óneitanlega
vel í fljótu bragði, felast því hrein-
lega í því að þeir neyðast til að
gefa fornmálin upp á bátinn og
velja sér eitthvað annað.
Véfréttin og framtíðin
Benedikt vill fá úr menntaskólan-
um fólk með ákveðnar hugmyndir
um framtíð sína og vill „draga stór-
lega úr þeim fjölda námsmanna sem
ráfa í eigin tilgangsleysi á milli
deilda í Háskóla íslands, án þess
að skila nokkrum árangri”. Hann
vitnar í könnun á vegum kennslu-
málanefndar HÍ um að 60% nem-
enda í HÍ telji undirbúning sinn
fyrir háskólanám ekki nægilega
góðan. Þetta er auðvitað mjog at-
hyglisvert, og sýnir svo að ekki
verður um villst að í skólakerfinu
er eitthvað meira en iítið að. En í
Menntaskólanum við Hamrahlíð sit-
ur Benedikt Hjartarson í þeirri
sælu vissu að lausnin felist í að
sérhver menntaskólanemi ráði sjálf-
ur í hveiju hann tekur stúdentspróf.
En telur Benedikt í alvöru að
nemendur MH séu menn til að
ákveða hvað sé góður undirbúning-
ur undir háskólanám eða hæfileg
inntökuskilyrði í háskóla? Jafnvel
höfundar nýja kerfisins sáluga
héldu menntaskólanema þurfa ein-
hvetja hjálp við þetta, enda átti að
að fylgja kerfinu fjöldi námsráð-
gjafa. Þeirra hlutverk átti líklega
að vera að útvega fólki þessar
ákveðnu hugmyndir um framtíðina.
Það virðist hins vegar jafnvel vefj-
ast fyrir þeim, enda hafa þeir kom-
ið sér upp dularfullu sambandi við
véfrétt nokkra í Bandaríkjunum.
Hrafn Sveinbjarnarson
„Það vekur athygli að
Menntaskólinn við
Hamrahlíð skuli hafa
minnst þess að 750 ár
eru liðin frá dauða
Snorra með því að
leggja niður fornmála-
braut skólans.”
Þeir nemendur MH sem kunna að
ráfa þar um í einhveiju ráðleysi
geta þar fengið svörin um framtíð-
ina fyrir skitinn tvðþúsundkall. Lík-
lega ódýrara en að fara til venju-
legrar spákonu.
Fyrir fáum árum var stúlku
nokkurri tjáð af þessari tölvuvæddu
véfrétt að hennar biði þægileg
framtíð ef hún legði fyrir sig söðla-
smíði (tölvan hefur líklega sambönd
í villta vestrinu). Söðlasmiðurinn
tilvonandi storkaði að vísu örlögun-
um og gleypti aldrei við þessu, og
hann er nú víst í útlöndum í löngu
og ströngu háskólanámi í alveg
óskyldri grein. Sumir eiga svo að
verða læknar, aðrir verðbréfasalar
eða aðstoðarflugmenn. Um daginn
var mér sagt frá því að nemandi
við skólann hefði fengið þann úr-
skurð véfréttarinnar að hann væri
sérlega vel til þess fallinn að verða
útfararstjóri. Það er mikill „biss-
ness” þar vestra. Fólk hefur ein-
hveija tilhneigingu til að trúa þessu
ekki svo að ég tek fram að ég er
alls ekki að gera að gamni mínu.
Við skulum athuga þetta nánar.
Setjum svo að nemandi hefði stund-
að menntaskólanám í nýja kerfinu
sáluga með þessa „ákveðnu hug-
mynd um framtíð sína”, eins og
Benedikt segir, og ætli að búa sig
af kostgæfni undir framtíðarstarfið.
Þá setur hann með hjálp námsráð-
gjafa saman stúdentspróf sem hent-
ar sérlega vel fyrir tilvonandi útfar-
arstjóra. Tvítugur að aldri stendur
hann síðan vel undirbúinn, og hann
og framtíðin fallast í faðma. En
hvað ef kæmi þá yfír hann einhver
óskiljanlegur hringlandaháttur og
hann sveigði út af þessari greiðu
braut? Honum dytti sem sé allt í
einu í hug að kannski væri skemmt-
ilegra að gera eitthvað annað, t.d.
að fara í háskóla. Eins og söðla-
smiðurinn. Og hvað þá, Benedikt
minn? Þá sæti hann uppi með stúd-
entspróf sem hentar fyrir útfar-
arstjóra, og háskólinn, sem verður
lögum samkvæmt að taka við öllum
með stúdentsprófsskírteini, sæti lík-
lega uppi með illa undirbúinn nem-
anda sem jafnvel kynni að fara að
rölta þar eitthvað á milli deilda. En
kannski væri stúdentsprófíð þá
hætt að gilda sem aðgöngumiði að
alvöru háskólum vegna allra skrítnu
stúdentsprófanna úr Hamrahlíð-
inni.
Útópía
Benedikt segir að nemendur hafi,
og verði nú enn um hríð, að „út-
skrifast með ófullkomna þekkingu
á mörgum sviðum”, og hann heldur
þvi fram að hið nýja kerfi „hefði
gefið nemendum möguleika á að
útskrifast með sérhæfða menntun
á því sviði sem þeir kysu sér”. Ja,
hvílík hörmung. En varla ber að
skilja þetta svo að þeir sem hefðu
útskrifast úr nýja kerfinu hefðu
haft fullkomna þekkingu á ein-
hveiju sviði. Sérhæfð menntun á
þröngu sviði er nú líka ófullkomin.
Býst annars einhver við öðru en að
þekking nýstúdenta sé ófullkomin?
Og hver segir að það sé betra að
hefja háskólanám, t.d. í lögfræði,
og hafa ekki lært neitt annað en
það sem kemur þeirri grein beinlín-
is við? Heldur Benedikt í alvöru að
endalaust val í menntaskóla þar
sem stór hópur nemenda verður að
sækja stoðnámskeið í íslenskri
barnaskólastafsetningu leiði til sér-
hæfðrar menntunar sem kemur að
einhveiju gagni sem undirbúningur
undir háskólanám?
Benedikt fárast mjög yfir því að
ég skuli benda á þann möguleika
að valelskir nemendur í MH geti
tekið einingar umfram hinar 140
lágmarkseiningar sþúdentsprófsins
í núverandi kerfi. Eg sem hélt að
hann væri svo ákafur námsmaður.
Að tala um tvær annir umfram átta
til að svala valfýsn nemenda var
svo aðeins ábending og aldrei ætlun
mín eða vilji að „... láta ríkisvaldið
halda þeim nemendum sem vita
hvað þeir ætla sér allt að ári lengur
en nauðsyn er”.
Ekki minnkar hneykslan Bene-
dikts þegar íslenskukennslu ber á
góma. Hann ætlar að reka það ofan
í mig að þegar skylduáföngum hafi
átt að fækka í íslensku hefði jafn-
framt dregið úr kröfum í íslensku-
deild skólans. Það gerir hann með
fullyrðingu um að allir sem útskrif-
uðust á síðustu önn hafi tekið
áfanga í íslensku umfram skyldu.
Hér þarf að-athuga tvennt. í fyrsta
lagi er fráleitt að ganga út frá því
að nemendur hljóti að taka áfanga
umfram skyldu í ákveðinni grein. í
öðru lagi eru íslenskuáfangar í MH
mjög misgagnlegir. Mjög vinsæll
valáfangi er t.d. svonefndur yndis-
lestur þar sem eru lesnar skáldsög-
ur og reyfarar. Flestum fínnst hann
mun léttari en áfangi í málsögu og
hljóðfræði sem átti að taka úr
brautarkjarna málabrauta í nýja
kerfinu í MH.
111. meðferð á námsbraut
Það tókst að koma í veg fyrir
frekari útþynningu stúdentsprófs-
ins í MH, þökk sé athugasemdum
háskólamanna og ábyrgum við-
brögðum menntamálaráðherra. Hér
að framan benti ég á að fornmála-
braut Menntaskólans við Hamrahlíð
hefði átt að afnema í nýju kerfi í
skólanum. En þrátt fyrir að gamla
kerfið gildi nú áfram var fornmála-
brautin endanlega tekin af, þegj-
andi og hljóðalaust, með útgáfu
námsvísis nú í september. Ekki er
þar einu sinni minnst á þessi tíma-
mót í sögu skólans, og meira að
segja tekið fram í formála að þessi
útgáfa námsvísis sé „mjög áþekk”
hinni síðustu. Þetta gera stjórnend-
ur skólans eftir að hafa tekið þátt
í hjáróma söngli breytingamanna
um að fjölga valmöguleikum nem-
enda sem vilja „axla ábyrgð á námi
sínu”. Nemendur fornmálabrauta
hljóta að vera sérlega ábyrgðarlaust
og leiðinlegt fólk í augum þessara
háu herra. Það sem stjórnendur
skólans hafa að yfírskini við þessar
aðgerðir er hve fáir stunda nám á
þessari braut og hún sé því of dýr.
Nú eru fjórir nemendur á braut-
inni, síðustu leifar þessarar tegund-
ar í MH. Þeim hefur þrátt fyrir allt
verið sýnd sú lágmarkskurteisi að
fá að ljúka námi á brautinni. Fá-
mennið er raunar afleiðing þess að
fjölda nýnema hefur síðustu ár ver-
ið tilkynnt að brautin væri ekki til,
þvert ofan í upplýsingar námsvísis.
Möguleikanum til að velja þessa
námsleið var þannig búið að loka
fyrir nokkru. Og með það eru marg-
ir nemendur óánægðir, enda er aldr-
ei að vita hvaða námsbraut verður
lögð niður næst.
íslensk málfræði og latína
Það er eins og mönnum sé ekki
ljóst hvað þetta þýðir. Latína er
fyrir tungumálanemendur það sama
og æðri stærðfræði fyrir raun-
greinanemendur. Það þætti tíðind-
um sæta ef stærðfræðikennsla væri
afnumin að miklu leyti í MH, en
af einhveijum ástæðum er varla
æmt eða skræmt þegar latínu-
kennslu í MH er greitt náðarhögg-
ið. Byijendaáfangar í latínu munu
vitaskuld verða kenndir áfram verði
þátttaka nógu mikil til að buddu
skólans verði upp lokið. Framhalds-
áfangarnir eru aftur á móti búnir
aðvera.
I Menntaskólanum við Hamrahlíð
er fjöldi svonefndra íslenskuáfanga.
í þessum áföngum eru nær ein-
göngu kenndar bókmenntir, bæði
betri og verri, en lítil sem engin
málfræði. Einn sérstakur málfræð-
iáfangi er í skólanum, en í honum
er riíjuð upp grunnskólamálfræðin
og ekkert kennt umfram hana. Eini
möguleikinn til að nema málfræði
á menntaskólastigi í MH hefur ver-
ið í latínunni. Með afnámi fornmála-
brautar er búið að dæma latínu-
kennsluna í MH til dauða og þar
með mest alla raunverulega mál-
fræðikennslu í skólanum.
Latína er list mæt
Islensk menning er kristin menn-
ing og um sögu hennar verður ekki
fjallað án þekkingar á latínu. ís-
lenskt bókmál er í upphafí byggt á
latneskum stíl og undir miklum
latneskum áhrifum. Snorri Sturlu-
son kunni latínu eins og allir evr-
ópskir menntamenn á hans tíma
og lengi síðan. Það vekur athygli
að Menntaskólinn við Hamrahlíð
skuli hafa minnst þess að 750 ár
eru liðin frá dauða Snorra með því
að leggja niður fornmálabraut skól-
ans. Þeir íslendingar sem skrifuðu
bækur á miðöldum kunnu latínu.
Til að rannsaka verk þessara manna
þarf að kunna bæði íslensku og
Iatínu. Þær vísindagreinar sem lúta
að rannsóknum á íslenskri tungu
og sögu standa, eins og rannsóknir
á íslenskri náttúru, nær Islending-
um en öðrum þjóðum, og þeim ber
skylda til að búa sem best að þeim.
Margar merkar heimildir íslands-
sögunnar eru á latínu. Hver á að
lesa og rannsaka þessi rit ef latínu-
kennsla verður afnumin í fram-
haldsskólum? Fólk frá Evrópuband-
alaginu sem fær betri skólamennt-
un en íslendingar?
Skólastjórnendur MH hafa með
afnámi fornmálabrautar sýnt víð-
sýni sína í verki. Þeir virðast hafa
gleymt því að menntaskólar eru
menningarstofnanir og þar gilda
önnur lögmál en á hinum ftjálsa
markaði. Þó að þeir séu dæmalaust
ráðdeildarsamir þegar fornmála-
braut er annars vegar, flæða pen-
ingar í námsgreinar sem geta vart
talist jafn mikilvægur undirbúning-
ur háskólanáms og latína. Stoðnám-
skeiðin í íslenskri barnaskólastaf-
setningu eru skýrasta dæmið um
þetta. Ekki virtust þeir heldur sjá
ýkja mikið eftir peningunum sem
runnu í þá afkáralegu afskræmingu
áfangakerfis MH sem fólst í nýja
kerfinu sáluga. Námsráðgjöfin blæs
út til að þjóna þeim nemendum sem
eru í hálfgerðu ráðleysi í skólanum
um leið og sparað er við bóknáms-
greinar. Það á ekki bara við um
títtnefnda latínu heldur líka eðlis-
fræðiáfanga fyrir lengra komna og
yfirleitt allar bóknámsgreinar. Hóp-
arnir eru nefnilega orðnir alltof
stórir í flestum greinum.
Menntaskólinn við Hamrahlíð er
bóknámsskóli, en þar verður hálf-
fullorðið fólk nauðugt viljugt að
taka þátt í fokdýrri líkamsrækt. Þar
hefur aldrei staðið til að hafa neitt
valfrelsi og ekkert minnst á sparn-
að. Þetta er þeim mun furðulegra
þegar hafðar eru í huga allar þær
íþróttagreinar sem kostur er að
stunda utan skólans. Á meðan svo
er verður allt hjal um sparnað í
tengslum við grein eins og latínu
að marklausum nasablæstri.
Höfundur er nemandi í
Mennlaskólanuni við Ilnmrahlíð.
<h