Morgunblaðið - 03.11.1991, Page 4

4 'C
MORGUNBLABH)'SUNNU®AGUR 3. NÓVBMBER- 1991
eftir Óttar Guðmundsson Höfundur að loknu hlaupinu.
Haustið 1989 tók ég þátt í maraþonhlaupi gegnum Berlínar-
borg. Vindar aukins frjálsræðis léku þá um lönd Austur-
Evrópu og ógnartök rússneska bjarnarins á þessum heims-
hluta voru tekin að linast. Míkhaíl Gorbatsjov ferðaðist um
heiminn í snyrtilegum jakkafötum og Lloyd-skóm og virt-
ist boðberi nýrrar stefnu sovéskra stjórnvalda. En í Austur-
Þýskalandi gætti breytinga lítið þetta haust. Menn voru í
óðaönn að undirbúa 40 ára afmæli alþýðulýðveldisins sem
haldið var upp á með blysför, hersýningu, ræðuhöldum og
flugeldum.
eiðtogi ríkisins, Erik
LHonecker, lék á als oddi
og lagði í langri ræðú
þunga áherslu á mikil-
vægi kommúnisma fyrir
langhrjáþa þýska þjóð.
Óvinurinn í vestri sat á
svikráðum við þýska
verkamenn og bændur en
allir áttu að gera sitt besta til að
viðhalda hreinleika sósíalísks
hjarta. Herinn gekk gæsagang og
lét blika á brugðna byssustingi svo
að óvinir ríkisins fylltust beyg og
ótta. Austur-þýsk alþýða var fjöl-
menn á götum úti, fór i blysför og
veifaði bláum klútum og rauðum
fánum,. hrópaði slagorð og sór rík-
inu trúnaðareiða. „Við höfum verið
við völd í 40 ár,” sagði Hoecker,
„en erum rétt að byrja!” Og fólkið
klappaði og æpti í kór. Vestur-Berl-
ín var þá einangruð eyja í kommún-
ískum veruleika Austur-Evrópu.
Þangað fór ég ásamt nokkur þús-
und öðrum hlaupurum til að hlaupa
maraþon í skugga múrs sem reistur
hafði verið milli tveggja þjóðfélags-
kerfa sem sama þjóð bjó við. Árið
1989 hófst hlaupið við múrinn hjá
Brandenburgarhliðinu og hlaupið
var um stræti Vestur-Berlínar. Á
nokkrum stöðum blasti múrinn ill-
ræmdi við sjónum, traustur og mik-
ilúðlegur enda ætlað að standa um
aldir.
ALLTER í HEIMINUM
HVERFULT
„En allt er í heiminum hverfult,”
sagði Jónas Hallgrímsson forðum.
Fáir hafa fengið að reyna það betur
en Þjóðverjar. Þeir sigldu inn í öld-
ina sem kraftmikið keisaraveldi; á
árunum 1914-18 háðu þeir heims-
styijöld undir leiðsögn Vilhjálms
keisara síns en töpuðu. Keisaraætt-
in sem ætlaði að ríkja um aldur
hrökk á flótta og Vilhjáimur sjálfur
hvarf af blöðum sögunnar sem Iúinn
og beiskur ellilífeyrisþegi í Hol-
landi. Á þeim umbrotatímum sem
eftir fylgdu hófst til valda umkomu-
lítill austurrískur málari með yfir-
skegg að nafni Adolf Hitler. Hann
setti á stofn 1000 ára ríki þýskrar
þjóðernisstefnu og veraldlegra yfir-
ráða. Þjóðveijar fóru aftur út í styij-
öld árið 1939 fyrir þessa draumsýn
og tókst að leggja að fótum sér
stóra hluta Evrópu. En draumur
varð að martröð; eftir nokkurra ára
stríð var landið í rústum, málarinn
liðið lík, yfirskeggið sviðið og sigur-
vegaramir skiptu landinu bróður-
lega á milli sín. Herraþjóð Evrópu
gerðist þjónustufólk annarra ríkja.
Þjóðernisstefnu málarans var kast-
að á öskuhauga sögunnar og enginn
viðurkenndi að hafa aðhyllst hana.
Tvö þýsk ríki urðu til á rústum
draumsins og þróuðust samhliða í
liðlega 40 ár með múr á milli sín.
Þau virtust bæði komin til að vera
ænda grunaði engan þessa haust-
daga 1989 að dagar alþýðulýðveld-
isins væru brátt taldir. Nokkrum
mánuðum síðar var Honecker kom-
inn í stofufangelsi og herinn sem
hafði marserað svo snöfurmannlega
var ekki lengur til. Annað þúsund
ára ríki var liðið undir lok, austur-
þýska alþýðulýðveldið hafði verið
lagt niður og enn einu sinni þurfti
fólk að stokka upp spilin sín og
aðlagast nýjum veruleika, öðrum
herrum og breyttum siðum. Sann-
leikur gærdagsins var lygi í dag,
öll söguskoðun gjörbreyttist og það
sem eitt sinn var bannað varð leyfi-
legt.
ÞÝSKUR KOLLHNÍS
Á skólaárum mínum þótti ég lél-
egur leikfimimaður og gekk illa að
taka öll þau höfuð- og heljarstökk
sem íþróttakennarar hafa dálæti
á. Fullur aðdáunar horfði ég á
skólabræður mína svífa létt gegn-
um loftið og koma niður á báða
fætur. Sjálfur skall ég beint á rass-
inn svo glumdi í trégólfum leikfimi-
salanna. Þessi vanmáttur gerði mig
að áhugamanni um djarfleg stökk
og þess vegna hafa þýskar koll-
steypur ávallt heiilað mig. Ég ákvað
því að fara aftur til Berlínar árið
1991 til að hlaupa maraþon og
kynnast nú sameinaðri borg í nýju
umbyltu Þýskalandi með augum,
eyrum og fótum hlauparans. I þetta
sinn ókum við sem leið lá.frá Ham-
í Brandenborgarhliðinu.
borg til Berlínar. Búið er að rífa
allar landamæragirðingar en enn
standa byggingar varðmanna, turn-
ar og skýli við þjóðveginn þar sem
mörk ríkjanna voru. Einhveijir
höfðu brotið rúður í byggingunum
og enginn hafði hirt um að kalla í
rúðuviðgerðarmenn eins og kaup-
menn gera á hveijum sunnudags-
morgni í miðbæ Reykjavíkur. í tumi
þar sem athugulir hermenn fylgd-
ust áður með óvinaferðum sátu 3
krákur og biðu vetrar. Ferðalagið
var heldur viðburðasnautt í kalsa-
veðri og rigningarsudda. Víðast
meðfram veginum stóðu bilaðir
Trabantar og uppgefnir, votir fjöl-
skyldufeður störðu ráðþrota ofan í
vélarhúddið. Við skeyttum þessu
engu og æddum áfram í austurátt
eins og þýski herinn í júnílok 1941;
ókum inn í Austur-Berlín og þrædd-
um götur innan um Trabanta og
Wartburga, spurðum til vegar og
komumst loks á áfangastað.
LAGT UPPÍHLAUP
Sunnudaginn 29. september var
lagt upp í hlaupið. Árið 1989 var
hlaupið frá múrnum úr austri til
vesturs en nú farið í öfuga átt.
Hlaupararnir voru um 20.000,
klæddir í alla regnbogans liti í alls
konar skófatnaði. Ég stóð við rás-
markið í morgunkulinu með íslensk-
an fána á brjósti, heillapening í
vasa og kross um háls. „Nú ríður
á að standa sig,” sagði ég við sjálf-
an mig, hét á Strandakirkju og
beið þess sem verða vildi. Þyrlur
sveimuðu yfir og mynduðu mann-
fjöldann, skot reið af og áður en
varði var þessi stóri hópur kominn
á hreyfingu; 20.000 hjörtu kipptust
við og fóru í akkorðsvinnu og helm-
ingi fleiri lungu gripu Berlínarand-
ann á lofti. Vöðvar í ótal fótleggjum
hnykkluðust eins og ánamaðkar í
dauðateygjum og hlaupið var hafið
fyrir alvöru í átt að Brandenburgar-
hliðinu. Þessi sögufræga bygging
sem áður hafði staðið á mörkum
ríkjanna tveggja umvafin gaddavír
birtist við sjóndeildarhringinn.
Hlauparahópurinn nálgaðist hana
eins og seigfljótandi, litskrúðug
hraunelfur með ótal höfðum og
höndum. Mikill fjöldi áhorfenda,
ljósfflyndara og fréttamanna stóð á
gangstéttunum og fagnaði. Allt í
einu var ég kominn í hliðið og þar
fór um mig sæluhrollur. „Allt fram
streymir endalaust” tautaði ég fyrir
munni mér, „hér ertu staddir, ís-
lendingur, í hliðinu miðju eins og
Aldolf húsamálari, Vilhjálmur keis-
ari og allir hinir”. Saga undangeng-
inna 50 ára rann framhjá mér eins
og bíómynd í gegnum súlurnar sex.
Hér skóku herir vopn sín undir
blaktandi hakakrossum og fóru í
stríð. Sigursælir herforingjar voru
hylltir við hliðið eftir orrustur.
Nokkrum árum síðar stóðu sigur-
vegarar yfir höfuðsvörðum þessara
sömu manna og drógu rauðan fána
að hún í hliðinu og spýttu á haka-
krossflöggin sem lágu samankuðluð
í drasli á rústum þriðja ríkisins. Á
umbyltingartímum síðustu tveggja
ára höfðu enn skipast veður í lofti
og nú seldu óprúttnir kaupahéðnar
rauðu fánana fyrir lítinn pening í
hliðinu undir blaktandi þýskum
erni. Sigurgyðjan uppi á hliðinu
brosti og sagði: „Fagnaðu engum
sigri jafnvel þó að hann sé í höfn.
Ég hef séð sigurvegara bíða ósigur
og þann sigraða rísa úr öskustó.
Farðu þér hægt, ,junger mensch”,
og áttaðu þig á forgengileika
frægðar og valds. Gefstu aldrei upp
því að enginn ósigur er endanlegur
nema dauðinn einn!” Nokkrir menn
stóðu afsíðis við hliðið og buðu til